Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Vergelyking van Lukas II. 2, met een berigt van Josephus. Door Christoph Daniel Lorenz.

(Naar het Hoogduitsch.)

Lukas zegt, Hoofdst. II. 2., dat christus is geboren geworden ηγεμονευοντος της Συριας Κυρηνιου, toen quirinus of cyrenius een, niet door of uit den Roomschen Raad afgezonden Proconsul of Proetor, maar door augustus zelfs, onmiddelyk aangestelde Stadhouder van (een gedeelte van) Syrien geweest is.

Josephus en andere ongewyde Schryvers berigten, dat toen ter tyd, tot na den dood van herodes, welke, naar de uitrekening van scaliger en calvisius, in 't Jaar der Waereld 3948, vóór Paasschen, voorviel, saturnius Stadhouder van Syrien geweest zy, welke door quintilius varus, die naderhand de Duitschers zoo goed heeft leeren kennen, en na dezen eerst door cyrenius of quiri-

[p. 270]

nus opgevolgd is geworden, en deze laatste eerst negen Jaaren na de geboorte van christus, na het verbannen van archelaus naa Vienne, eene zeer scherpe Schatting, eigenlyk Census, waarvan het (Hoog-) duitsche woord Zins ontleend is, geligt heeft.

Deze tegenstrydige berigten willen eenigen door eene enallage vereenigen, en zeggen: πρωτη is voor πρωτερα gezet geworden, en vertaalen dan de woorden van lukas: welke eerder was dan de groote Schatting onder quirinus. Maar wil men het Grieks geen geweld aandoen, zoo blyft het evenwel, nadat men deze enallage aangenomen heeft, altyd nog: welke de eerste was, toen quirinus Stadhouder over Syrien was.

Anderen maaken een onderscheid tusschen Proeses of Stadhouder over Syrien in 't gemeen, en tusschen een Proeses slegts tot eene Schatting over Syrien; maar zonder grond en bewys.

In Rome waren wel Censors en Quoestors, welker ambten en verrigtingen geheel anders waren, dan die der Consuls en Proetors, en waarvan de eersten de zeden der inwooners beoordeelden, maar de tweeden derzelver getal opschreven en hun vermogen onderzochten, aut nomina tantum hominum in tabulas referebant publicas, aut censum habebant & exigebant. En zoo kunnen de Proesides, Proconsuls, Proetors, &c. voornaamlyk in nieuw veröverde landschappen, ook door hunue Quoestors, welke zy aut publica auctoritate, sive Imperatoris, sive Senatus, sive amborum, aut propria deliberatione & favore electos, by zich hadden, die verrigtingen der Quoestors nog des te meer hebben laaten uitvoeren; daar in Rome zelfs, welk niet meer in zvne jeugd, maar machtig, welingerigt en groot was, de Quoestors de tabulae censuales & census cujuslibet reeds voor zich vonden, en ze slegts behoefden aan te tekenen, in te vorderen en te verrekenen. Een dergelyk Quoestor buiten Rome was geen Proeses, Proconsul en Proetor zelve, maar alleen een ondergeschikte des Stadhouders, en kreeg zyne bevelen niet onmiddelyk van den Keizer, of den Raad, maar van den Stadhouder, en zyne verrigting heet ook niet ηγεμονενειν.

Men kan, naar onze wyze van spreeken, de Quoestors te Rome met de Raadskamerheeren, maar, die in de Wingewesten, met de Opperontvangers der belastingen en de Betaalmeesters der Troepes, vergelyken.

Quirinus ηγεμονευων της Συρικς is dus niet slegts en

[p. 271]

alleen een, ten behoeve eener Romeinsche Census in 't beloofde Land of Paloestina gebruikten man, geen bloote Quoestor, maar, gelyk luther het recht vertaalt, een werklyke Stadhouder, of, naar den hedendaagschen styl, een Gouverneur geweest.

Hierby moet men zich nu door het berigt van josephus, welke saturnius ten tyde van christus geboorte als eenen Stadhouder van Syrien opgeeft, niet laaten in de war brengen, en zich tusschen lukas en josephus zulk eene tegenstrydigheid verbeelden, als of één van beide volstrekt gedwaald hadde.

Het is slegts eene schynstrydigheid, welke daaruit ontstaan is, dat men 'er niet om gedacht heeft, dat, gelyk een Germania prima & secunda, Lugdunensis, zelfs tertia & quarta, in Asien of Natolien, Asia ipsa of Troäs, verder nog elf Landschappen, en onder deze weder Phrygia prima & secunda gehad heeft, men dus ook meer dan één Syrien geteld hebbe. 'Er was 1. Syria Cilicia (vicina) of Damascena, 2. Coelosyria of Antiochena, 3. Phoenice, 4. na het verbannen van archelaus naa Vienne, Judoea, en 5. na de verwoesting van Jerusalem, Paloestina.

Alle deze gedeelten van Syrien hadden hunne Romeinsche Bevelhebbers, welke deels Proesides, deels Procurators, genaamd wierden, en ten minsten menigmaal of in zekere zaaken, onder den voornaamsten Proeses van Syrien, te Antiochien zyn verblyf houdende, stonden; ook wel, wanneer deze stierf, in zyne plaats traden. Zoo was dus ongetwyffeld, na het verbannen van archelaus, quirinus Proeses Syrioe Antiochenoe, maar componius Procurator Judoeoe; en quirinus bestuurde evenwel ook de scherpe Census, waarvan josephus melding maakt.

Ten tyde van christus geboorte was saturnius de opperste Proeses Syrioe te Antiochien, maar de overige gedeelten van Syrien waren deswegen niet zonder opzieners. Inzonderheid moest augustus in Phoenice eenige Zeeplaatzen uitzoeken, door welke hy, zoowel herodes zelve, die hy met het beloofde Land beschonken had, als de Stad Tyrus, wegens haare Zeemagt en groote voorrechten, kon in toom houden, en iemand over hun stellen.

Een Census was by de Romeinen iets zeer gewoons, on wierd met, of zonder, belastinge, over de homines Censi gehouden. Augustus wilde dus voor deze reis weeten, hoe veele Menschen 'er niet alleen in het Romeinsch gebied, maar ook in de landen der Tributariorum, of ook

[p. 272]

slegts onder de bescherming der Romeinen staande, (naar onze wyze van spreeken, zyne Vasallen,) voorhanden waren, en hoe hoog hun vermogen reikte.

De eigenlyke Opdragt tot deze Census geschiedde aan herodes zelve. Maar deze was niet genoeg, als een homo versutus & versipellis, te betrouwen. Hy kon te veel opgeeven om zich des te aanzienlyker te maaken, of te weinig om een aanzienlyk don gratuit te vermyden. Men moest herodes dus nog iemand toevoegen. Dan dit kon zoo wel wegens het Koninglyk aanzien en de Hoogheid van herodes, als ook wegens zyne te groote verafgelegenheid van Rome nog immer te duchtene macht, geen bloote Quoestor zyn, maar het moest een man wezen, die zelfs het bevel over Romeinsche Legioenen voerde, en niet eerst by eenen anderen om dezelve behoefde aan te dringen; het moest een werklyke ηγεμονευων Σνρgiας, Proeses, Proefectus, Procurator Syrioe cujuscunque demum sit, zyn, en nu, volgens lukas, deze quirinus, ten wiens aanzien deze schatting de eerste kan genaamd worden.

Het is lukas, die zich om de verdeeling der Romeinsche Wingewesten, den rang, de ondergeschiktheid, bezoldiging en de eigenlyke titels der Roomsche Bevelhebberen, vooral daar hy in 't Grieksch en niet in 't Latyn schreef, niet bekommerde, genoeg, dat quirinus by de Schatting tegenwoordig geweest zy, dat hy één der Romeinsche ηγεμονευοντων Συριας van een gedeelte van Syrien (denkelyk van Phoenice, want dit lag het digtst by, zoodat hy zich van zyne Landvoogdyschap niet te ver behoefde te verwyderen,) geweest zy, en dat deze Schatting de eerste ware, waarby quirinus in 't beloofde Land als een Romeinsch Gouverneur van Syrien heeft te doen gehad.

Saturnius, welke, naar het getuigenis van josephus, lang na de Schatting van lukas tot na den Dood van herodes, Proeses Syrioe, of veel liever Syrioe cujusdam, of proecipuus omnium Syriarum Proeses geweest is, kon hy niet noemen, want hy had met de toenmaalige Schatting niets te doen. Hy zegt niet, en kon ook volstrekt en onbepaald niet zeggen: dat zy geschiedde onder quirinus; want dan had men de geboorte van christus negen Jaaren laater kunnen stellen, waaruit dan een tydrekenkundige misslag ware ontstaan, om dat Herodes toen reeds dood was, daar hy toch by christus geboorte leefde. Hy zegt derhalven, en moest zoo ook zeggen: πρωτη εγενετο ηγερονευοντος της Συριας Κυρηνιου, de eerste, by welke quiri-

[p. 273]

nus als een Stadhouder van Syrien (de eerste reis slegts van een gedeelte van Syrien, maar een andermaal de Opperste van alle gedeelten van Syrien,) geweest is.

Nu is 'er geene tegenstrydigheid meer voorhanden, de scherpe Census, na het verbannen van archelaus, waarvan josephus melding maakt, kan onder quirinus en zyn bestuur gehouden zyn geworden; saturnius kan by de geboorte van christus Proeses over Syrien en wel Opperste Proeses over alle de gedeelten van Syrien geweest zyn; doch met de toenmaalige Census niets te doen gehad hebben. Maar quirinus kan toen ook een Landvoogd van een gedeelte van Syrien tot de toenmaalige Census door augustus aangesteld, en deze Census de eerste der twee Census, by welke hy zich bevond, of welke hy nomine Coesaris bestuurd, of ingevorderd heeft, geweest zyn.