Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Bianca Capello, door A.G. Meiszner.Uit het Hoogduitsch. Met Plaaten. Te Haarlem by A. Loosjes; Pz. 1790. II Deelen. In 8vo. 570 bladz.

De Geschiedenis van bianca capelli, zodanig als zy door den Nederlandschen geschiedschryver hooft, in de Rampzaligheden der verheffinge van den Huize Medicis, geboekt is, verschilt veel met die, welke door meiszner, in dit Werkje, wordt voorgedragen, en komt hier op neder. Zeker Kantoorbediende van strossi te Florence, nam zyns meesters zaaken waar te Venetien, en verliefde aldaar op eene edele dochter, bianca capeili; welke hy zoo veel van zyne schatten en Vrienden te Florence wist wys te maaken, dat zy eindelyk met hem doorging. Hier gekomen zynde, waren 'er geene schatten, maar enkel gebrek lydende Bloedvrienden van hem te vinden, zo dat de Armoede mede cerlang voor de deur van beide gelieven stond. Zy jong en schoon zynde, voorkwam dit vreeslyk noodlot, door een ander en meer vreeslyk kwaad, namenlyk, door zich van anderen te laaten liefkoozen voor geld. Een haarer Minnaars, een Hoveling, bragt haar in kennis met francois, naderhand Groother-

[p. 362]

tog van Florence, welke van dien tyd af aan zoo smoorlyk op haar verliefde, dat hy, als 't ware, geene oogen hadt, dan voor haar alleen. Dit ging zelfs zoo verre, dat hy aan haar man pirter kennis gaf, hoe hy met deszelfs huisvrouwe stond; denzelven tevens groote gunsten beloovende, indien hy zich van bianca wilde onthouden, en haar aan hem overlaaten. Dit gelukte, en pieter werdt, sints dien tyd, opzichter over des Groothertogs Kleedkamer: welk ambt hy evenwel niet lang waarnam, nadien hy door de Broeders van zekere Weduwe, die hy beminde en wat veel bezogt, van kant werdt geholpen; laatende dus zyne Vrouw geenzins als eene bedroefde Weduwe zitten. Intusschen had zy by den Groothertog reeds twee kinderen overgewonnen; terwyl deszelfs Gemalinne eerlang kwam te overlyden, nalaatende één Zoon en twee Dochters: welke eerste nogthans ook nog vóór zyn Vader kwam te sterven.

De Groothertog, Weduwnaar geworden zynde, dacht al ras, dat het best voor hem ware, naar eene andere Gemalinne om te zien; doch tevens wel bezeffende, dat zyn gedrag en levenswyze met bianca hem grootelyks hierin zoude verhinderen; zo besloot hy, om haar, rykelyk voorzien, vooraf weder naar Venetien te zenden. Zy was naauwlyks vertrokken, of hy hadt berouw over deeze daad, en deedt haar wederkeeren naar Florence; schryvende te gelyk aan den Raad van Venetien, dat hy geneegen was om bianca tot zyne Gemalinne te neemen. De Venetiaanen waren, uit staatzuchtige oorzaaken, daar zeer wel mede in hun schik, en namen haar aan voor eene dochter van het Gemeenebest. De Groothertog deedt de twee overgewonnen Kinderen, by het volvoeren van zyn Huwelyk, wettigen; doch niet gerust zynde, dat men den Zoon, als Groothertog, den troon zoude laaten beklimmen, zo verzogt hy boven die wettiging ook nog de goedkeuring van den Paus, en den Koning van Spanjen. Bianca, ondertusschen, vreezende dat die zaak te veel tegenkanting zoude ontmoeten, zo lang de broeders van den Groothertog, petrus en ferdinand in leven waren, nam voor, om den Kardinaal ferdinand eerst van kant te helpen, om dan, by gelegenheid, petrus ook dienzelfden weg te doen inslaan. Hiertoe nam zy de gelegenheid waar, dat ferdinand, van Rome gekomen zynde om den Groothertog zyn Broeder te zien, zy zich met die beide op een Lusthuis buiten Florence bevondt. Zy ging zelf in de Keuken en deedt vergift in zekere Taartjes, welke zy wist dat de Kardinaal gaarne at. Eer het gebak op tafel kwam, werdt den Kardinaal echter reeds aangediend, dat de Aartshertogin in de Keuken geweest was, en iets in de Spyze gedaan hadt. Hieröm weigerde hy ook om iets te eeten, houdende zich even of hy onpasselyk ware. Bianca echter hield aan, en lag hem een Taartje, dat vergiftigd was, voor; nam zelf een ander, zonder vergift, en gaf haar Gemaal het derde, waarin ook geen vergift was. De Groothertog ziende dat de Kardinaal weigerde te eeten, en vreezende dat zulks mogt geschieden, om dat hy voor vergift

[p. 363]

vreesde, nam, om te toonen dat hy daar geen gedachten van moest hebben, tot overtuiging des Kardinaals, een gedeelte van het gebak, het welk op deszelfs bord lag, en at dat schielyk op. Zo dra bianca zag, dat haar Gemaal van het vergiftigde Taartje gegeeten had, greep zy, uit overdenking wat 'er te gebeuren stond, mede toe, en at ook een gedeelte van hetzelve. De Kardinaal bleef evenwel by de weigering, en at dien avond niets: maar, eer het middernacht was, waren françois en bianca beide reeds overleden. Dit geval gebeurde in den jaare 1586, en vondel zingt 'er van:

Hoe kan een schalcke Circe, een Biancke
Betovren Kosmos brave rancke!
Bezie hoe Klytemnestre loert.
Medea moet men 't nu vergeven,
Hier brengt de disch den Vorst om 't leven:
Hier schuilt een doodshooft in een toert.

Uit dit beknopt Verhaal ziet men dus, dat bianca een zeer slegt vrouwspersoon moet geweest zyn, nadien zy zich niet alleen, door haare ontucht en overspel, tot Groothertogin van Florence wist te verheffen; maar zelfs, door twee opzettelyke moorden, den troon voor haare kinderen wilde verzekeren. Men verwondert zich dus ten hoogsten, wanneer men, in de Bianca van meiszner, een regt tegengesteld karakter ontmoet; namenlyk een vrouw, die, als eene verstandige en tevens deugdzaame schoonheid, doorgaans in zulk een gunstig en bevallig licht verschynt, dat zy, als een treffend voorbeeld, boven duizenden uitmunt. Maar, mag een Romanschryver de waare karakters wel zo geheel en al veranderen? Mag hy de misdaaden die iemand wezenlyk bedreef, door een ander doen bedryven, en de geheele geschiedenis omkeeren? Welk is dan het verband, tusschen de Waarbeid en den Roman? En boe kontrasteerende is dan de wezenlyke gebeurtenis, met de opgesierde gebeurtenis? - En evenwel zegt de Schryver, dat de vryheden van een geschiedkundige Roman - Bianca is by hem niets meer, - zich nog veel verder uitstrekken, dan hy gegaan is. -

Ter verdeediging van meiszner zou men kunnen vraagen, of de Geschiedenis, welke eerst door hooft en orrery, en naderhand door sansovino, dus is voorgedragen, niet aan twyfeling onderhevig is? Het is waar, hooft is zelfs, eenige jaaren laater, namenlyk Ao. 1607 of 1608, te Florence geweest. Hy heeft daar veel kunnen verneemen; maar 'er heerschte toen een opvolger van den Kardinaal ferdinand; wiens belang het ware, de geschiedenis van bianca, voor haar op het zwartst te schilderen, wilde hy zyn troonrecht volkomen verdeedigen. De dood van den Hertog en de Hertogin, op één nacht, het behoud van hunnen Broeder, deszelfs aanhoudend weigeren om

[p. 364]

te eeten; daar alle eeten, en de naauwe en spoedige correspondentie, die de Kardinaal met zyn Broeders keuken hield; dit alles heeft ook een eenigzins romanesk aanzien; ja het zou ons geheel verdacht voorkomen, indien men gronden genoeg had, om met meiszner te kunnen gelooven: ‘dat de wezenlyke geschiedenis niet alles ten nadeele van bianca beslischt. Dat de nieuwe geschiedschryver van het huis van Medicis, voor elks oog, al te eenzydig tegen bianca is.’ Ja, dan zou het afschuwelyk licht zeker te sterk zyn, in het welk daar een vrouw voorkomt, die buiten twysel een haatelyk voorwerp was in de oogen van den Vorstelyken Opvolger en Broeder. Meiszner, ten minsten, houdt het voor zeer waarschynlyk, dat zy en haar Gemaal aan vergist stierven, 't welk ferdinand hen had doen inneemen. En het is dit vermoeden, of liever vertrouwen van hem, dat hem veele berispingen doet ontgaan, die men anders op zyne verkragtigingen van de geschiedkundige waarheid zou te berde kunnen brengen.

De voordragt en styl van deezen Roman heeft veele overeenkomst met die van Alcibiades, door denzelfden Schryver in 't licht gegeeven; doch is meer zamenhangend, en een geheel uitmaakende. Zyn doel is geweest, om 'er een middending, tusschen een Tooneelspel en een Roman, van te maaken. Dit bewoog hem, (volgens de Hoogduitsche Voorrede, in zyne Skizzen) veele gebeurtenissen die daar geschikt toe waren, in gesprekken te brengen. Andere door kleine verdichtselen tooneelmaatig te maaken; en, door middel van kleine tusschenredenen, op eene verhaalende wyze, Tooneel aan Tooneel te verbinden. Dit alles is hem by uitstek gelukt. - Zagtmoedige Leezers egter zullen huiverig worden, by het leezen van het laatste gedeelte deezes Werks, als verscheide Tafereelen behelzende van woeste wreedheid, bedrog, verregaande wraakzucht, en verschrikkelyke moorden en schelmeryen. Tafereelen, van welke de Rampzaligheden van den huize Medicis mede niet misgedeeld zyn.