Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Bibliotheek der Kerkvaderen, bestaande in Overzettingen en Uittrekzels uit hunne voornaamste doch meest Leerstellige Schriften, met bygevoegde nodige aanmerkingen. Door Ch. Fr. Roszler,Hoogleeraar in de Geschiedenissen op de Hooge School te Tubingen. Uit het Hoogduitsch vertaald. Eerste Deel. Te Amsterdam by Wessing en van der Hey, 1790.Behalven het Voorwerk, 326 bladz. in gr. octavo.

Ene overdreven hoogagting voor de Leer der Kerkvaderen van de drie eerste Eeuwen, aen de ene, en ene onbezonnen versmading van dezelve, aen de andere zyde, worden in de Voorreden, aen 't hoofd van dit Werk geplaetst, met gegronde reden tegengegaen; terwyl ene onpartydige beoefening van hunne Leerstellige Schriften, gelyk de Opsteller dier Voorreden overtuigend toont, hare verregaende

[p. 157]

nuttigheid heeft. Deze nu, daer ze zekerlyk hare moeilykheden heeft, gemaklyker te maken, en denzulken, die zich daerop toeleggen de behulpzame hand te bieden, is een hoofdbedoelde van den Hoogleeraer Röszler in deze Papieren. Ter bevorderinge daervan heeft hy zich benaerstigd tot ene volledige verzameling van 't geen ons deswegens, in die Schriften, voorkomt, tot op de Kerkvergadering van Niceên; en de opgave dezer Stukken doet hy steeds vergezeld gaen van geschied-, oordeelkundige en leerstellige aenmerkingen, ter ophelderinge van het duistere en twyfelagtige, of onzekere, dat den Lezer zou kunnen belemmeren. Zyn Hoogeerwaerde heeft zich voorgesteld hierin de tydorde te volgen; doch indiervoege dat hy eerst de Grieksche, en dan de Latynsche Kerkvaders in opmerking neemt. Uit dien hoofde bepaelt zich het thans afgegeven eerste Deel tot Uittrekzels uit de Schriften van de zogenoemde Apostolische Vaderen, te weten, Barnabas, Hermas, Klemens van Rome, Ignatius en Polycarpus, verder uit die der Apologeten, naemlyk, Justinus, Athenagoras, Theofilus, Tatianus en Hermias, van welken laetsten Schryver echter alleen ter loops gewag gemaekt word, om dat zyn Geschrift niets behelst, 't geen tot de Geschiedenis der Christelyke Leerstellige Godgeleerdheid gerekend zou kunnen worden te behooren. Wyders komt hier nog by, uit de grootere Grieksche Schryvers, een Uittrekzel uit het Werk van Ireneus, tegen de Ketteryen der Gnostieken, waermede dit eerste Deel beslooten word. - De Hoogleeraer stelt door deze Verzameling, op die wyze uitgevoerd, den oefengragen onderzoeker, die lust heeft om de leer dezer Vaderen na te spooren, maer dien 't niet gelegen komt zich deze Schriften eigen te maken, en dezelven in 't oorspronglyke te lezen, in staet, om hiervan genoegzame kundigheden te verkrygen. - Om den zodanigen in die oefening te meer te gemoet te komen, en te toonen, wat zy daeromtrent oordeelkundig in agt hebben te nemen, gaet 'er voor deze Verzameling ene Inleiding, waerin enige Aenmerkingen of Regelen, hoe men de Schriften der Kerkvaderen lezen en behandelen moet, voorgesteld worden. Ze zyn de tien volgenden.

‘1. Men moet de leere der eerste Kerke met zekere koelhartigheid opzoeken, zonder het voor noodzaaklijk te houden, of als een pligt aan te zien, om ze in alle dingen overeenkomstig met onze tegenwoordige denkbeelden te vinden: en zig steeds daer bij voorstellen, dat men

[p. 158]

niets te winnen of te verliezen heeft, bij het geen de Vaders eertijds moogen geloofd of niet geloofd hebben.

2. Bij het gebruiken der Ouden en derzelver getuigenissen, om daaruit het Leerstelzel hunner Kerke te bepaalen, moet men den Text zelven, en den zin 'er van, gelijk ook het gezag van den Schrijver, naauwkeurig en zorgvuldig onderzoeken. - De Text, waarin die getuigenissen liggen, moet oordeelkundig egt zijn; dat is, men moet, zoo niet volkoomen zeker, nogtans zeer waarschijnlijk, den Schrijver, of altans de Oudheid van het Boek kennen, het welk men voor zig heeft, en geene gegronde rede hebben, om de plaats, waarop men zig beroept, voor valsch of ondergeschooven te houden.

3. De verklaaring dier plaatzen uit de Schriften der Kerkvaderen, die tot hun leerstelzel behooren, en het zelve ophelderen en bewijzen, moet gegrond en beweezen zijn.

4. Gelijk bij elke geschiedenis de getuigen en hunne verklaaringen niet het zelfde gewigt noch dezelfde kragt van bewijs hebben, dus moet men ook in de geschiedenis der leerstellige Godgeleerdheid dit onderscheid wel in agt neemen, om geene valsche of bijzondere gevoelens op rekening van de Kerk te schrijven.

5. Wanneer over het algemeene Leerstel der Kerke, in zaaken die thans in geschil zijn, gesprooken wordt, en de openlijke Belijdenissen of Schriften, die eenig gezag hebben, daaromtrent niets bepaalen; kan men met recht dat gevoelen daarvoor aanneemen, voor het welk zig meerdere en vooral beroemde leeraars, in een en het zelfde tijdvak, eenpaarig of naa elkander verklaaren; schoon toen ter tijd het leerstuk aan geen bijzonder geschil, of eenig onderzoek, deswegen ontstaan, onderhevig is geweest.

6. Om het Leerstelzel der oude Kristen - Kerk duidelijk en bondig open te leggen, is het niet genoeg, slegts eenige plaatzen en getuigenisseu over het een of ander Leerstuk te verzamelen, naarmaate wij het tans van belang rekenen; maar men moet met dezelfde naauwkeurigheid gadeslaan en overneemen, al het geen zij als een gedeelte der Kristelijke geloofsleere voorgedraagen, en tot den omtrek hunner Dogmatiek gerekend hebben, gesteld ook dat het droomen en dwaalingen geweest waren.

7. Tot een duidlijk en nuttig doorzigt in het godsdienstig zamenstelzel der eerste Kerke, behooren niet alleen de geheele uitgestrektheid dier waarheden, die toen in dezelve naauwkeurig geleerd zijn, en de wijze hoe men dezelve

[p. 159]

zamen verbonden heeft; maar ook de verdere historische bepaaling der Leerstukken, hoe zij voorgedraagen, verstaan, verklaard, beweerd en tegen de tegenwerpingen verdeedigd zijn geworden.

8. 't Is vergeefsche moeite, wanneer men door gevolgtrekkingen en gissingen, uit stellingen der eerste Kerke, die geschiedkundig waar zijn, anderen afleiden, en deezerwijze haar Leerstelzel uitbreiden en volledig maaken wil, wanneer men van dezelve geene duidelijke verklaaringen en getuigenissen in de Schriften van derzelver Leeraars vind; want op deezen komt alles aan, het geen hier waarheid zijn zal.

9. Wij hebben geene vrijheid, om alle de leerstukken onzer geloofsbelijdenisse, welken wij hebben, en zoo als wij ze hebben, hoe belangrijk en gewigtig wij dezelven oordeelen, in de Schriften der eerste Vaderen op te zoeken, en ze, zonder duidlijke getuigenissen, in hun leerstelzel te plaatzen, onder het voorwendzel, dat het hun aan de gelegenheid ontbrooken heeft, om daar van te spreeken, of dat zij dezelven uit voorzigtigheid en dus met opzet verzweegen hebben.

10. Wanneer wij de waare gesteldheid van het Oudste leerbegrip der Kristenen, in vergelijking met het onze, bondig kennen willen; komt het niet alleen in zoo verre op de leerstellingen aan, of zij altijd geleerd zijn, en of 'er in alle gevallen, een voldoenden getuigen, die ze gekend heeft, aangeweezen kan worden; maar ook, of zij bepaaldlijk dien grooten rang, of het regelmaatig algemeen gezag bij hen, zo als bij ons, gehad hebben.’

Deze regels worden hier breeder ontvouwd, door voorbeelden opgehelderd en met nauwkeurigheid beredeneerd. In de voltrekking van dit alles, heeft de kundige Vertaler zynen Autheur op een vryen trant gevolgd; waerdoor hy het een en ander in des te duidelyker licht kon stellen. - By de aenbeveling van dit Werk van den Hoogleeraer Röszler, maekt hy tevens gewag van een ander Geschrift, 't welk den naspeureren van dit onderwerp van wezenlyken dienst kan zyn. ‘Al wie, zegt hy, uittrekzels van gelijken aart, schoon met een ander oogmerk, en in verband met de geheele geschiedenis van den Kristelijken Godsdienst, leezen wil, dien kunnen wij daartoe aanprijzen het uitmuntend Werk van J.M. Schroeckh, Hoogleeraar in de Geschiedenissen op de Hooge School te Wittenberg, wiens Christliche Kirchengeschichte, hoewel van een vrij langen adem, de moeite rijklijk beloont, en verre boven mijn lof is.’