Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Ontwerp ter proeve, hoe men op de beste wyze Kinderen, van jongs af, tot Godsdienst kan opleiden, door G. Saltzman. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Haarlem by F. Bohn, 1790. Behalven de Voorreden, 148 bladz. in octavo.

By de voorstelling van dit Ontwerp is de groote Hoofdvraeg, Wat is Godsdienst? en deze beantwoord de Heer Saltzman aldus.

[p. 142]

‘Die gezindheid van het hart, waardoor wij ons god en andere voorwerpen, met welke wij in eene naauwe betrekking staan, op eene regtgeaarde wijze vertegenwoordigen, en hunne wezenlijke waardij, welke zij, uit hoovde van hunne onderlinge, betrekking, hebben, bepaalen, bestempel ik met den naam van Godsdienstig. - Zij is, volgens mijn denkbeeld, het wezenlijke van den Godsdienst.’ Naer zyne verdere ontvouwing hier van, is dezelve ook aen te merken als de bronwel van alle deugden; en ze moet ten dien einde ene heerschende gezindheid wezen. - Zodanig ene gezindheid nu kan, gelyk hy tragt te doen zien, door de aengenomen gebruikelyke manier van onderwyzen, niet wel in 't hart der Kinderen bevorderd worden: en dit heeft hem bedagt doen zyn op middelen, die ene betere geschiktheid hebben, om Kinderen den Godsdienst in te prenten - en hen waerlyk Godsdienstig te maken. Op het nagaen hiervan is het den Heer Saltzman voorgekomen, dat 'er geen beter middel zy, om den Kinderen recht Godsdienstige indrukken in te boezemen, dan door de daer toe vereischte onderrichtingen in den vorm van verhalen te brengen; welke den kinderen verstaenbaer en gevallig zyn; die dezelven, terwyl ze hen tot den Godsdienst, of die heerschende gezindheid opleiden, met vermaek aenhooren; 't welk natuurlyk ten gevolge moet hebben, dat zy zodanige verhalen, door hunne eigen werkzaemheid, op zich zelven overbrengen, waer door ze trapswyze die heerschende gezindheid in 't harte zullen doen ontstaen, en steeds sterker maken. Hiertoe wil hy zich inzonderheid bedienen van 't verhalen van kinderlyke voorvallen; in welken zy onder 't oog krygen, diezelfde vooroordeelen, dwaesheden en gebreken, aen welken zy onderhevig zyn; dezelfde deugden, die zy in den kring hunner speelmakkeren kunnen uitoefenen, en dezelfde verleidingen, waer aen zy zich meermaels bloot gesteld vinden. - Dit soort van geschiedverhalen, (die naer de vatbaerheid en omstandigheden der kinderen ook tot bejaerder persoonen betrekkelyk, en gewigtiger gemaekt kunnen worden,) moeten, zyns oordeels, de volgende hoedanigheden hebben.

‘1.	De daar in afgeschetste kinderen moeten zo oordeelen en werken, als men wenscht, dat kinderen oordeelen en werken zullen.
2	De daarin werkzame persoonen moeten dikwerf in zodanige omstandigheden en betrekkingen komen, waarin de wezenlijke waardij der dingen levendig door hen bezeft wordt.
3.	Zodanige persoonen moeten zoms in hunne beoordeelingen en daaden mistasten. - Doch dan heeft men tevens in agt te neemen
4.	Dat de afpadigheden dier menschen nooit in een haatlijk licht gesteld, maar veeleer als ten uitersten beklagenswaardig afgeschetst worden.
5.	Ook moet men den Kinderen, de treurige gevolgen, die

[p. 143]

	elke afpadigheid voor den daader heeft, zoeken onder 't oog te brengen.
6.	En eindelijk behoort men wel toe te zien, om de wederwaardigheden der Menschen, volgens haaren wezenlijken aart en natuur, te vertoonen: - zo met betrekking tot den oorsprong, als tot het gevoel 't welk daardoor veroorzaakt wordt, en tot de gevolgen, die 'er uit voortvloeijen.’

De Heer Saltzman zet dit zyn Ontwerp van een Godsdienstig onderwys, door middel van daertoe geschikte verhalen, (by de ontvouwing der verdere byzonderheden, die in de volvoering daervan in agt te nemen zyn,) in een zo gunstig licht, dat het denzulken, dien de Opvoeding der Jeugd aenbevolen is, te raden zy, dat ze ook dit middel in 't werk stellen, en zig bekwaem maken om het met vrugt ter uitvoeringe te brengen.

Veellicht wordt dit Ontwerp nog verder voortgezet. Men heeft, naer luid der Voorreden, het thans medegedeelde slechts aen te zien als een Fragment, waerin de Autheur heeft willen aentoonen, hoe men Kinderen ene goede Gezindheid zal zoeken in te boezemen; niet, hoe de mensch daer toe gebragt kan worden, dat hy, overeenkomstig deze goede gezindheid, zig gedrage; dewyl iemand goede grondbeginzels kan omhelsd hebben, en echter rechtstreeks strydig met dezelven handelen: een Fragment, waerin daerenboven alleen getoond is, hoe de mensch tot in zyn veertiende Jaer moet onderwezen worden. Hy hoopt dit mangelende nog eens te zullen aenvullen, wanneer zvne voorslagen gunstig opgenomen worden; en dit geschiedende, zal men 's Mans volgenden arbeid mede in 't Nederduitsch gemeen maken, by aldien dit tegenwoordig Stukje, gelyk men verwacht, de goedkeuring der weldenkende Natie wegdraegt.