Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

[p. 80]

Christelyke en Zeedekundige Opvoeding der Kinderen, briefsgewys voorgesteld. Door W.J. H***A.L.M. en der beiden Rechten Doctor. Te Amsterdam, by F.J. van Tetroode, 1789. Behalven het Voorberigt 331 bladz.

In het Voorberigt meldt ons de Schryver van dit Werkje zyn bedoelde met deeze woorden. ‘Uit de roemwaardige werken van etlyke menschlievende Schryveren, heb ik getracht een stukje samen te stellen, geschikt voor alle rangen van Kinderen in het algemeen, en waar in ik my toegelegd heb, om aan de Ouders de middelen aan te wyzen, om van hunne Kinderen Menschen en Christenen te maken; zonder enig onderscheid te maken, tusschen de bezondere geloofsbelydenissen.’ - Dit bedoelde heeft zyn Ed. by uitstek bestendig in agt genomen; en zyne raadgeevingen wegens de opvoeding der Kinderen, en als Menschen en als Christenen, bestaan niet slegts in verstandige bespiegelingen, maar zyn weezenlyk van die natuur, dat ze door opmerkzaame Ouders daadlyk in betragting gesteld kunnen worden; des men dit Geschrift, op goeden grond, voor eene nuttige handleiding moge houden, welke tot een heilzaam gebruik kan dienen.

By manier van Inleiding handelt hy, in den eersten Brief, over de noodzaaklykheid van den Kinderen eene goede opvoeding te geeven; en schikt de twee daar aan volgende tot eene byzondere overweeging van de Opvoeding der Kinderen in de eerste jaaren. Verder geeft hy, by gelegenheid eener ontmoetinge van Kinderen, die enkel voor de Waereld opgevoed waren, zyne bedenkingen op over het speelen en de uitspanningen der Kinderen, mitsgaders over derzelver welleevende opvoeding; met eene ontvouwing van 't geen verstandige Godsvrugt ons daaromtrent leert gadeslaan. Hier op keert hy weder tot zyn voorige onderwerp, en vestigt bepaaldlyk de aandagt op het onderwys der Kinderen; waaromtrent hy den zodanigen, dien zulks gelegen komt, het huislyk onderwys boven dat in de openbaare Schoolen aanbeveelt; 't welk hem voorts aanleiding geeft, om te schryven over de inrigting van zodanig een onderwys, en 't geen verder nopens de opvoeding van dus meer gevorderde Kinderen vereischt wordt; dat hem ook byzonder doet stilstaan op de behandeling van en de omgang met de Dienstbooden. De Au-

[p. 81]

theur deelt vervolgens nog mede een algemeen plan van opvoeding zo veel het zedelyke aangaat; en hervat, na deze uitweidingen, zyne voorige bedenkingen over het huislyk onderwys, en de daaraan verknogte inrigting der opvoedinge van de Jeugd tot ryper jaaren gekomen; wanneer dezelve vatbaar begint te worden, voor bepaalder zedekundige gesprekken; 't welk hem eenige schetzen van gesprekken van dien aart aan de hand doet geeven. Na derzelver voordragt laat hy zig uit over 't geen men de Academische opvoeding heet, ontvouwende het voornaamste dat zo omtrent de leevenswyze als de manier van oefening enz. in agt genomen behoort te worden. Daar nevens voegt hy een Brief aan een Vader, om hem vergiffenis te verzoeken, voor een Zoon, die, een ongebonden leeven geleid hebbende, daarvan was te rug gekeerd; welke brief verscheiden leerzaame opmerkingen over dit onderwerp behelst. En laatstelyk handelt onze Autheur nog over het reizen, waaromtrent hy den Jongeling zyne nuttige raadgeevingen mededeelt. - Hier mede is des Schryvers plan voor dit Stukje voltrokken, als behelzende zyne bedenkingen over de opvoeding, van den tyd der kindschheid tot den staat der Jongelingschap; dan mogelyk zal hy, indien de Leezers deezen zynen arbeid goedkeuren, ‘voortgaan met alle de lotgevallen des levens, tot den dood toe, te doorloopen, en aan te tonen, hoe men 'er zig, als Mensch en als Christen, in behoort te gedragen:’ waartoe de Heer w.j. h***, onzes oordeels, verdient aangemoedigd te worden. - Zie, tot een staal zyner uitvoeringe en schryfwyze, zyne manier van denken over de aanvanglyke Godsdienstige onderrigting.

‘In dit soort van onderwyzing zou ik, zegt hy, een gantsch andere manier volgen, dan tot hier toe by de meeste in gebruik is. Men doet namentlyk voor eerst den leerling een aantal vraagen en antwoorden, uit een boek, van buiten leeren; verders beieverd men zig, om hem, van zig zelve, vraagen, rakende de punten van den godsdienst, voor te stellen, waarvan men hem de antwoorden insgelyks letterlyk van buiten doet leeren, en men beroemd zig, iemand, grondig in de religie, die men belyd, onderwezen te hebben, als hy zyn vraagboek van buiten weet, en op al de vraagen, die hem zyn meester voorsteld, zoo, woordelyk, kan antwoorden: maar ik ben van gevoelen, dat, zoo hy niets meer geleerd heeft, hy

[p. 82]

niets weet. Ik onderwerp myn stelling aan de proeve der ondervindinge: vraag zoodaanig een iets, dat niet in zyn vraageboek staat; vraag hem maar met andere woorden, dan die zyn catechizeermeester gewoon is te gebruiken, hy zal verstomt staan, en, om zyn onkunde te verbergen, zal hy de schuld op zyn meester leggen, met te zeggen, dat hy dat nooit geleerd heeft. - Ziet daar dan, voor een meester, de vrugten van een langduurigen arbeid in eens verlooren: in plaats van een christen-mensch heeft hy van zyn leerling een papegaai gemaakt, die niets kan zeggen, dan het geen hem is voorgeklapt.

Maar hoe zal men dan, vraagd gy mogelyk, den leerling in den christelyken godsdienst onderwyzen? - leer my een ander, een beter middel. - Welaan, ik zal rondborstig myn gevoelen uiten; maar betuige voor een alweetend God, dat ik daarmede geen aanval op de christelyke onderwyzing wil doen, maar eenvoudig myn gevoelen ter neder stellen, zonder my aan de vittinge te stooren van zoodanige meesters, die den voorgemelden leertrant alleen tot hun eigen gemak in gebruik houden.

Ik zou dan den leerling geen catechismus, vraageboek, of iets dergelyks in handen geeven; niet dat ik deeze boeken, als kwaad, zou verbieden; geenzints: zy zyn zeer goed, nuttig en noodzakelyk; maar ik zou hem dezelve onthouden, tot zoo lang hy in staat zy, dit nuttig 'er in te vinden. Ik zou alleen mondelyk, hem, stuk voor stuk, de leerstellingen van den godsdienst voorstellen, dezelve duidelyk en klaar uitleggende, een en andermaal myn gezegde, en zulks telkens met andere woorden, herhaalende; en vooral in agt neeme, van ieder stuk, onderscheiden, en niet vermengd met een ander, te verhandelen, en het geheugen met niet te veel gelyk te bezwaaren. Ik zou den leerling ook vraagen, of hy myne gezegdens begreep, en hem verzoeken, zoo hy my niet begreep, zulks te kennen te geven, om in staat te zyn, my duidelyker uit te drukken. Hieraan zou ik den gantschen tyd, tot de les bepaald, besteden, zonder iets te vraagen, maar des anderen daags, alvorens tot een tweede les over te gaan, zou ik in het kort herhaalen al het geen ik daags te vooren verhandeld had; daarna met eenige weinige vraagen den leerling toetsen, om te weten of hy myne lessen had verstaan, en onthouden; en hier van overtuigd zynde, in myne onderwyzing voortgaan. Eens in de week, als, des Saturdags, zou ik vraagen voorstellen, over al het geen 'er in

[p. 83]

de voorige zes dagen verhandeld was; en by het einde van ieder maand, in tegenwoordigheid van zyne ouders, over alles, wat hy tot dus verre geleerd had. In dit maandelyk onderzoek, zou ik hem ook verlof geven, om alle zyne twyfelingen en zwaarigheden voor te stellen, en ik my verleedigen, dezelve weg te neemen en op te lossen: van tyd tot tyd zou ik ook, in 't kort, eenige van myne voorgaande lessen herhaalen, om door dit middel het geheugen te bevorderen. - Op deeze wyze denk ik, dat ik myn leerling een beter begrip van den heiligen godsdienst zal inboezemen, dan met hem al de vraagboeken van buiten te doen leeren.

Na ik hem dan zoo verre heb gebragt, dat hy, met oordeel, op alle vraagen, door wie die ook worden voorgesteld, kan antwoorden, dan zal het eerst tyd zyn, hem den catechismus te geven: hy zal nu verstaan, wat betekenis de woorden hebben, die hy daar leest; hy zal, om zoo te spreeken, met een opslag van 't oog, by het minste articul, dat hy van een geloofspunt aldaar leest, zig aanstonds herinneren, al het geen zyn leermeester hem daarvan heeft voorgesteld en verklaard. De catechismus zal hem dan verstrekken tot versterking van zyn geheugen, en scherping van zyn vernuft; daar, indien hy denzelven voorheen gelezen had, hy zig vergenoegd zou hebben, de woorden 'er van, dog waarvan hy den zin niet begreep, van buiten te weten, en zig verbeeld hebben, in dit stuk, een geleerd man te zyn, daar hy ondertusschen niets zou geweeten hebben.’