Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

Verdere Papieren over de Voorreden van den Hoogleeraer broes.

Na het bovengemelde Bericht voor het tweede Stukje dier Leerredenen, vleien wy ons met het denkbeeld, dat deze soort van Papieren een einde zal hebben, in de afwachting der toegezegde Leerredenen; dan dewyl 'er, zo voor als met de afgifte daer van, nog etlyke Papieren het licht gezien hebben, zo vordert onze aeugevangen taek, dat wy 'er insgelyks een beknopt verslag van geven.

Onder dezen komt ons thans eerst in handen eene Vrymoedige Voordragt van bezwaren, en vriendlyk verzoek om die weg te nemen, gedaan aan Prof. broes, door een Predikant in Zuid-Holland. Een Geschrift, waerin meer welmenendheid doorstraelt, dan oordeel en menschkunde te bespeuren is: en vermoedelyk heeft het laetste Bericht van den Prosessor dezen Leeraer al meer gerust gesteld. Voorts een Uittreksel uit een Brief van een Heer te L ... aan zyn Vriend. Het zelve behelst ene vry wel uitgevoerde verdeediging der Voorreden, inzonderheid ter wederlegginge van de haetlyke verdenkingen, door onkunde of verkeerde inzichten, daer tegen te berde gebragt. Wyders eene Aanspraak aan de Herformde Gemeenten in Nederland, welker Opsteller de onthutste Gemoederen tot bedaren poogt te brengen, door den inhoud dier Voorreden opmerkzaem na te gaen, deszelfs bedoelden inhoud, naer zyn inzien, te verklaren, en te toonen, dat dezelve geenszins het leerstellige, maer alleen ene averechtsche zogenaemde Godsdienstige denkwyze betreft. Ter duidelyker voordragte hiervan, geeft hy ene

[p. 58]

getrouwe aftekening van die soort van Christenen, welke in dezen bovenal bedoeld word; waeronder men vele huichelaers vind, die zich van zulk ene denkwyze met slinksche inzichten bedienen; dan, waeronder nog meer oprechte Christenen zyn, die dezelve, ter goeder trouwe, schoon tot een zeer aenmerkelyk nadeel van zichzelven, en anderen, aenkleven: welke laetsten de Schryver in dit Stukje zich voorstelt, zo veel mogelyk, te onderrichten. Des Hoogleeraers Voorreden uit dat oogpunt beschouwende, verklaert hy dezelve, by manier van uitbreiding, in dien zin. Aengemerkt hebbende dat deze door hem opgegeven zin mogelyk is, en 't gevolglyk niet vry te spreken zy van liefdeloosheid, als men 'er integendeel opzetlyk een voor den Hoogleeraer nadeeligen zin aen hecht, gaet hy een stap verder, en toont, dat 'er wezenlyke gronden zyn, om te beweeren, dat deze zyne gegeven verklaring niet alleen mogelyk, maer zeer waerschynlyk en byna zeker, de eenige ware is. Na voldingende bewyzen voor dit beweerde bygebragt te hebben, legt hy 't 'er eindelyk op toe, om overtuigend aen te toonen, dat de geheele Voorreden in dien zin opgevat, niet slechts ten hoogsten onschuldig, maer allervoortreflykst, en ter uitbreidinge van ware Christlyke deugd juist bevorderlyk is. - Dit Stukje, opgesteld na de gemeenmaking van des Hoogleeraers laetste Bericht, 't welk den Schryver te meer aenleiding kon geven, om zich, met te sterker verzekeringe, over het hoofdbedoelde der Voorreden uit te laten, is met zo veel oordeels opgesteld, dat het boven alle andere Papieren, welken wy over dit onderwerp doorbladerd hebben, der lezinge aenbevolen moge worden. Des Schryvers schetze, van het zamenstel der hier bedoelde Christenen, is zeer juist opgemaekt; hy behandelt dien aenhang met alle bescheidenheid; en toont, byzonder in 't laetste gedeelte, dat het tegengaen dier denkwyze, in stede van laekbaer te zyn, veeleer als hoogstnuttig aengeprezen behoort te worden. - Behalven deze Papieren, zyn ook door den druk gemeen gemaekt, Eenige vragen, ter beantwoordinge aan den Hoogleeraar voorgesteld, door fr. w. doornik, Raad in de Vroedschap der Stad Leyden, en Ouderling van de Nederduitsche Gereformeerde Gemeente aldaar. Dan dit Stukje doet niets af, gelyk ook de Schryvers der twee voorige Papieren reeds opgemerkt hebben. Of onkunde of onoplettendheid, (zo 'er niet iets anders in 't opstellen dezer Vragen medegewerkt hebbe,) doet zyn Ed. vraegswyze ene ver-

[p. 59]

klaring der Voorreden aen de hand geven, welke een opmerkzaem Mensch kan zien, dat meerendeels buiten het spoor is; en maekt hem tevens, wederregtlyk, tot een onbevoegd Vrager, die waent dat hy den Hoogleeraer onder de verplichting brengt van hem te moeten antwoorden. - Een later Schryver heeft beter begrepen, eenstemmig met den Opsteller der voorige Aanspraak, dat de Hoogleeraer wel doet, met alle zodanige papieren onbeantwoord te laten. Iemand naemlyk, die zich Irenoeus noemt, en ene bedaerde vreedzame eensgezindheid tracht te bevorderen, gaf kort hierop een Stukje uit, getyteld, Aan mijne waarheid-en Godzaligheid-lievende Hervormde Landgenooten over des Hoogleeraars Voorrede, benevens den Brief aan den Wel Ed. Gestr. Heer Doornik, Raad, enz. By den aenvang brengt hy zynen Landgenooten onder 't oog, hoe het, de zaek van vooren beschouwd, reeds onwaarschynlyk zy, dat 'er in die Voorreden wangevoelens opgeslooten zouden liggen. Voorts doet hy opmerken, dat de Hoogleeraer in dezelve niet ziet op Leerstellingen, maer op de begrippen van sommigen zyner Medechristenen, rakende zekere byzonderheden, door welker nalating of betrachting men Gode meent te behagen, die men meent een waer deel der Vroomheid uit te maken. Op dien grondslag verklaert hy vervolgens den zin der Voorreden, op ene wyze, die in 't algemeen zeer wel overeenkomt, met de verklaring des Schryvers der Aanspraak; en hy twyfelt niet, van in 't hoofdzaeklyke des Hoogleeraers bedoelde mening getroffen te hebben, naer luid zyner Bekendmakinge in de Boekzael, en van zyn Bericht vervolgens afgegeven. Hieraen hecht hy enige bedenkingen over de den Hoogleeraer aenvallende Geschriften, en stelt daer tegen het gedrag der Leydsche Theologische Faculteit, die hem ongemoeid laet, terwyl hy meent, op goede gronden te kunnen verzekeren, dat de Hoogleeraers Boers en te Water die Voorreden niet onrechtzinnig keuren. Dit alles zo zynde, vermaent hy zyne Landgenooten tot geruster tot vreedzamer gedachten; en zich op des Hoogleeraers laetste Bericht en zyne daerin gedane beloften te verlaten: tevens te kennen gevende, dat de Hoogleeraer zich, zyns oordeels, ‘niet verder in dien twist, met wien het ook zij, kan inlaten, noch in 't openbaar antwoorden.’ - Onder het afschryven van dit Stukje, kwamen deszelfs Opsteller de bovengenoemde Eenige Vraagen in handen, en zulks noopte hem om 'er nog een Brief aan Zyn Wel Ed. Gestr. by te voegen, waer in hy te kennen geeft, dat hy, alles wel

[p. 60]

overwogen hebbende, geen reden vond, om, ten zynen aenzien, enige uitzondering op zyn gezegde, wegens het verder stilzwygen des Hoogleeraers te maken. Ter dier gelegenheid bepaelt hy zich in dezen tot ene korte ontvouwing van twee stukken. ‘(1.) Broes moet niet meer in het publiek antwoorden. (2.) 'Er zijn redenen, waarom hij de Vraagen, door UWel Ed. Gestr. in 't bijzonder aan hem voorgesteld, niet publiek, kan, noch behoeft, te beäntwoorden.’ Het een en 't ander voldingt Irenoeus, en hy twyfelt niet of zyn Wel Ed. Gestr. zal 'er te meer van overtuigd zyn, als hy uit des Hoogleeraers laetste Bericht zelf bemerkt, dat hy des Hoogleeraers Voorreden niet volkomen begrepen heeft. - Men mag dit Geschrift van Irenoeus, als wel overdagt en uitgewerkt, in onderscheiding met de bovengemelde Aanspraak, wel bewaren, terwyl men alle de andere opgenoemde Papieren gerustlyk aen 't gewoone lot van zodanige Schriften kan overlaten.