Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1791

[p. 31]

Zedekundig Handboek voor den Burgerstaat, van Dr. C. Fr. Bahrdt.Uit het Hoogduitsch vertaald, door E. Volkersz.Leeraar der Gemeente toegedaan de onveranderde Augsburgsche Geloofsbelijdenisse te Dordrecht. Te Dordrecht by H. de Haas, 1790. Behalven het Voorwerk 432 bladz. In gr. octavo.

In het ontvouwen der Zedekunde, bepaaldlyk met betrekking tot Lieden van den Burgerstand, heeft de Heer Bahrdt zich voorgesteld, ‘deels een volkomen en geruststellend onderwijs te geeven, hoe een burger in zijnen stand een regt gelukkig en wel te vreden mensch kan worden; deels denzulken in 't bijzonder te leeren, hoe zij deeze hunne gelukzaligheid, in alle hunne burgerlijke betrekkingen, verbintenissen, bezigheden en omstandigheden geduurig ten oogmerk moeten hebben; wat zij in ieder geval van hun burgerlijk leeven doen moeten, om dezelve te verkrijgen, en welke neigingen, hebbelijkheden, dwaalingen en misslagen zij te vermijden hebben, om ze niet roekloos te verwaarloozen.’ Overeenkomstig met dat bedoelde is dit Werk tweeledig. Het eerste Lid behelst den algemeenen grondslag der gelukzaligheid van een Burger, en de Autheur handelt in het zelve, na eenige voorafgaande aanmerkingen, betreffende het nut der byzondere onderwyzingen van den Burgerstand, mitsgaders deszelfs natuur en waarde, over de gelukzaligheid als het doel van 't Burgerlyke leeven, en toont vervolgens aan, waar men 't op toe te leggen hebbe, om zich voor 't genot deezer gelukzaligheid vatbaar te maaken. - Hier toe wordt, gelyk hy doet zien, in de eerste plaatze vereischt, dat het Verstand van den Burger opgeklaard worde, en dat hy gevolglyk die wegen inslaa, (welken hier aangeweezen worden,) langs welken hy tot de waarheid komen, en van dezelve eene geruststellende overtuiging verkrygen kan. 't Spreekt van zelve, dat hier geen uitgebreide Geleerdheid noodig is; de Autheur heeft alleen het oog op den Burgerstand, en uit dien hoofde bepaalt hy zich tot zodanige kundigheden, die de Burger, om gelukkig te zyn, niet ontbeeren kan: te weeten eene genoegzaame kennis van den Godsdienst, eene voldoende Waereldkennis, en een behoorlyk doorzigt in zyne beroepskundigheden. - By deeze opklaaring van het Verstand wordt,

[p. 32]

ten tweede vereischt eene geschikte vorming van het Hart, waarop onze Schryver vervolgens stille staat; by welke gelegenheid hy den Burger bovenal Menschliefde inboezemt, en hem tevens opleidt tot het bezef van zyne verpligting, om, als een Menschlievende, de wederzydsche regten der Menschheid ongeschonden te bewaaren. - En ten laatste komt hier nog by, de noodige vorming van het Burgerlyk character, welks byzondere trekken de Autheur beknoptlyk schetst, met aanwyzing der verpligtinge, om dezelven in agt te neemen. - - Het eerste Lid hier mede afgehandeld zynde, gaat de Heer Bahrdt over tot het tweede, geschikt tot het ontvouwen van de middelen ter bevorderinge dier gelukzaligheid, welken de byzondere betrekkingen van den burgerstand aanbieden. In dit byzonder onderwys tot de Gelukzaligheid voor den Burger, in zyne byzondere betrekkingen, legt de Autheur het 'er op toe, om den Burger te leeren, hoe hy zyne daaden in het Burgerlyke leeven zo hebbe in te rigten, dat de waare gelukzaligheid 'er niet door verhinderd, maar veeleer bevorderd worde. Ten dien einde doorloopt hy de betrekkingen, in welken de Burger zich bevindt, en deelt hem leerzaame gedragslessen mede, die een weezenlyken invloed op zyne gelukzaligheid kunnen hebben. Met dit oogmerk handelt hy over de Godsdienstoefeningen van den Burger, deszelfs gedrag omtrent den Staat, en betrekkingen tusschen den Burger en de Overheid van de plaats zyner wooninge. Verder over de huishouding van den Burger, het burgerlyke beroep, de burgerlyke regten, en de burgerlyke verkeering, beneffens de voorzigtigheid jegens vyanden, en door hunne gebreken lastige Medeburgers. Wyders nog over de burgerlyke vermaaken, den Huwelyken staat van den Burger, en eindelyk de burgerlyke opvoeding. - Het eene en 't andere gedeelte van dit Geschrift is met zo veel oordeels uitgevoerd, dat het alle aanpryzing verdiene: als behelzende een in zyne soort volledig Zamenstelzel van Zedekunde voor den Burgerstand, zo duidelyk ontvouwd en nadruklyk aangedrongen, dat het niet wel missen kunne van een heilzaamen invloed te hebben, op de burgerlyke denk- en handelwyze, indien het voorgestelde maar met eenige gewillige opmerkzaamheid nagegaan worde. - Ons bestek laat niet toe een uitgewerkt voorbeeld hier van by te brengen. Men vergenoege zig dan met zyne les, over het vry beoordeelen van onzen Naasten, welke in de Burgerlyke verkeering in agt genomen behoort te worden.

[p. 33]

‘Gij kunt, zegt hy, over de daaden, zeden en onvolmaaktheden uwer medemenschen vrij oordeelen, onder de volgende voorwaarden, maar die dan ook te zamen moeten aanweezig zyn. (1.) Dat alles zeker waar, en bij-gevolg te vooren naauwkeurig getoetst en onderzogt zij, waarover gij oordeelt. (2.) Dat gij uwe oordeelvelling den geenen, dien het aangaat, zelven zegt, of ten minsten zo luid, dat hij het hooren en zig verdeedigen kan. (3.) Dat gij het met bescheidenheid, en niet op eene hoonende, hevige en onbeleefde wijze zegt. (4.) Dat gij bij nadeelige beoordeelingen van anderen hunne goede zijde niet verbergt, maar hunne waarde, welke zij in een ander opzigt hebben, iegt laat wedervaaren: en, ('t geen de hoofdzaak is!) dat gij eindelijk (5.) het nogtans nooit doet, zonder een betaamlijk oogmerk daarbij te hebben, en te voorzien, dat gij het zelve waarschijnlijk zult bereiken: - om, of den geenen, dien het aangaat, tot eene nuttige zelfskennis te brengen, of anderen voor groote schade te bewaaren, welke zij zouden kunnen lijden, indien gij uwe beoordeeling terug hieldt; of om u zelven daardoor tegen agterklap te verdeedigen.

Derhalven is het een tegenovergesteld zondig misbruik van uw regt, om vrij over anderen te oordeelen, (1.) wanneer gij elke nadeelige beoordeeling, die in uwe gedagten opkomt, zonder dezelve naauwkeurig onderzogt te hebben, vermetel uitzegt; (2.) zonder een betaamlijk en waarschijnlijk bereikbaar oogmerk; en wanneer gij tevens (3.) deeze nadeelige beoordeeling stil, agter den rug van den anderen, verspreidt, en zelfs nog bovendien (4.) spotagtige gebaarden, hoonende mienen en uitdrukkingen daarbij voegt, en (5.) zonder zijne goede hoedanigheden, nevens zijne kwaade, te stellen, en hem regt te doen wedervaaren.

Op deeze wijze, moet niemand uwer, Geliefde Medeburgers! zig veroorlooven, om nadeelig over anderen te oordeelen, zelfs niet in het gezelschap der vertrouwdste vrienden: want het is op zig zelf onregtvaardig, naar de uitspraak van jesus: 't geen gij niet wilt dat u de lieden doen, enz. en wat meer is - de verraader slaapt ook niet: de veroordeelde komt het te weeten, en daaruit ontstaan kwaade gevolgen. Want niets in de weereld verbittert meer, dan het kwaadspreeken agter den rug, wanneer men zig niet verdeedigen kan. Door deeze zondige gewoonte maakt gij u derhalven een vijand van alle menschen, die u duizend verdrietlijkheden in het geheim en openlijk kunnen aandoen.

[p. 34]

Voegt bij deezen raad nog deezen regel, die 'er bij behoort. Wanneer gij hoort, dat in een gezelschap anderen van uwe medemenschen kwaad spreeken, zo neemt geen deel in hun gesprek. Want wanneer gij 'er deel in neemt en ook uw oordeel velt, haat hij, die beoordeeld is, zo dra hij het hoort, ook u. Zoekt veeleer, indien gij kunt, die nadeelige beoordeeling tegen te spreeken, en den geenen, die valschlijk beoordeeld wordt, met bescheidenheid te verdeedigen. Daardoor zult gij agting bij alle menschen verwerven, en, die dus van u verdeedigd is, zal zekerlijk liefde voor u krijgen.’

En hierop toont de Heer Bahrdt verder, hoe men, in plaatze van die slegte gewoonte, om de gebreken en onvolmaaktheden onzer medemenschen gade te flaan, en 'er over te spreeken, zig liever behoort te gewennen, om het goede, hetwelk zy bezitten, hunne gaven, hunne bekwaamheden, de beste zyde van hun character, hunne braave daaden op te zoeken, en hen door openlyke lofspraak te vereeren; waarvan hy het pligtmaatige, nutte en aangenaame, indrukbaar voorstelt.