Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Zedelyke bedenkingen.

Het is, dunkt my, eene der grootste onwellevendheden die men plegen kan, laagheden te zeggen van iemands Vriend. Velen zyn nochtans met dat euvel belmet, dat ze iemand de gebreken zyner Vrienden onder 't oog brengen, en opnoemen. Dit vind men veel, wanneer zy met dezulken, van wie ze spreken, gene goede Vrienden zyn, en uit eene zekere wangunst hen zwart pogen te maken by derzelver Vrienden. - Dikwils heb ik deze omstandigheden zien gebeuren, en heb ze aan myn eigen persoon meêr dan eens ondervonden. - Dan ik heb het altoos aangemerkt, als een bewys van groote onwellevenheid, en dikwils als een teken van een bedorven hart. Wanneer ik met verachting van myn Vriend hoor spreken, dat tot nadeel van zyn persoon of goeden naam strekt, kan ik dat, als een regtgeaart Vriend, met stilzwygen beantwoorden? Vat ik de party van myn Vriend op, wat is 'er dikwils het gevolg van? twist, vyandschap met hem, wien ik tegen ga; terwyl myn Vriend 'er geen voordeel uit trekt, in tegendeel gevaar van nadeel loopt, wanneer het gezegde van hem wyder verspreid word, en 'er meer menschen kennis van krygen, gelyk dit al veeltyds het geval is, wanneer men zyne vrienden dadelyk verdedigd. - Moet ik, integendeel, stil zitten en zwygen, wanneer ik ten nadele van myne Vrienden hoor spreken? Lyd dit de aart van ware Vriendschap wel? - Ik geloof dat

[p. 359]

men, in deze gevallen, niet te voorzigtig kan handelen. - Men kan dikwyls zyne Vrienden grooter dienst doen met zwygen, dan met spreken. Zomtyds kan, integendeel, het geval vorderen, dat men hunner verdediging op zich neme. Het veiligst derhalven, dat men doen kan, is, wanneer men in dergelyke gevallen komt, met alle bedaardheid te overwegen: welk het nuttigst zy, te spreken of te zwygen - Eene twede aanmerking moet ik hier nevens voegen, namentlyk, dat het niet zelden gebeurt, als onwellevende menschen ons iets zeggen met betrekking tot onze Vrienden, wy niet zelden in hun gebreken beginnen te ontdekken, welke wy te voren nimmer gezien hadden: of wanen gebreken in hun te vinden, schoon ze dezelve indedaad niet hebben, alleen om dat men ons wys gemaakt heeft, dat ze met dezelve besmet zyn geweest, of nog dadelyk behebt zyn. - Zo veel nadeel kan het kwaadspreken van menschen te wege brengen, dat men ze zomwylen dadelyk hatelyk maakt in de oogen hunner beste vrienden, dat men oorzaak geeft tot eene verkoeling in de vriendschap, of wel tot eene gehele verbreking van dezelve. - Hoe nadelig is dierhalven zulk eene onwellevende handelwyze! - Welk eene verfoeijelyke misdaad is dan de kwaadsprekenheid en de agterklap niet, die menschen van menschen verwydert; - die niet zelden de oorzaak is, dat de geheiligste banden van Vriendschap gebroken worden, dat de beste vrienden in doodelyke vyanden verkeren, - Hoe verderfelyk is zulk eene onbeschofte onwellevendheid niet voor de gemene zamenleving! De Maatschappy word 'er grootelyks door benadeeld, om dat ze veelal de banden van vereeniging verscheurt, die de vastigheden eener Maatschappy zyn; met welker verscheuring de grootste wanorde aangeregt, de rust der zamenleving verstoord, en de Maatschappy met instorting gedreigd wordt.

Niets wint schielyker veld, of kruipt haastiger voort, dan de Ondeugd. - Het kwaad, eens post gevat hebbende, dringt zo spoedig, en met zulk een kragt door, dat 'er geen stuiten, noch tegenhouden aan is; even gelyk het water, wanneer het, door een dyk of dam gebroken, niet te bedwingen is, maar, met verdubbelde kragt, al wat in den weg staat, met zich sleept, of voor zyn geweld doet bukken. - Zo lang de ondeugd word tegengehouden, of nog kan bedwongen worden, oefent ze geen geweld, en is bykans onvermogend; maar, eens losgebroken, laat ze zich door niets bedwingen, even gelyk de kragt van aandringende wateren, door opgeworpen dammen, word bedwongen; dog als deze doorgebroken zyn, zich nergens door bedwingen laat; maar allerwege de beklagelykste verwoestingen aanrigt. Dan, daar het kwaad, de ondeugd, zo schielyk veld wint, en hare besmettende kragt zo

[p. 360]

snel voortkruipt, zo dat de mensch wel dra door dezelve geheel vermeesterd en gedwongen word; zo ziet men het tegendeel van de deugd gebeuren. Hare kragt schynt gering, hare werking van weinig aanbelang! - ‘De Deugd heeft eenen bestierder, eenen Leidsman, noodig, terwyl het kwaad, de ondeugd, zonder meester geleerd worden.’

Het is zeker, dat het Medelyden onder de treffendste deugden mag geteld worden. - Ongevoeligheid is eene veragtelyke Ondeugd. Hy, die nooit getroffen word, is een mensch die gene grootmoedigheid bezit, een mensch van weinig deugd. - In de Maatschappy is de deugd van Medelyden eene zeer noodwendige, eene aller voortreffelykste deugd, en vind duizend en duizend voorwerpen, om zich aan te oesenen. - In den staat der Natuur is ze mogelyk van minder aanbelang; - althans, hoe zeer men dezen staat by velen verhesse, boven dien in eene Maatschappy, men ontdekt daar zeer zeldzaam uitschitterende spooren van by de Wilden. Men vind by hen voorbeelden van treffende edelmoedigheid; dan zulke bedryven zyn maar weinige, in vergelyking van die men onder beschaafde natien aantreft. De deugd van Medelyden is by de Wilden maar zeer weinig bekend; ze oesenen dezelve zelden of nooit: - integendeel, zy plegen de ongehoordste wreedheden tegen hunnen vyand; wreedheden, waar van de natuur een afgryzen heeft. - Zy slaan in koelen bloede eikanderen dood, en na den dood folteren ze het ontzield lighaam nog op de ontmenschste wyze. Zy verscheuren de Leden; en de bekkeneelen hunner vyanden zyn, by zommigen, de drinkschalen op hunne feestmalen. - Onmenschelyke wreedheden! - Zal men dan een staat, waar in die schoone deugd van Medelyden weinig gekend en nog minder uitgeoefend word, verheffen, boven een staat zo als een Maatschappylyk leven medebrengt, en waar in men dagelyks de beminnelyke deugd van Medelyden, onder de leden ziet uitoefenen? - Welk eene buitenspoorige ongerymdheid!

Zommigen der ouden ontkenden, dat een wys mensch moest leven naar de Wetten van eene menschelyke instelling. Zy meenden, dat ieder verstandig man zyn levenskoers moest inrigten, naar de voorschriften en wetten der deugd, die het eenige rigtsnoer van 's menschen handelingen zyn moet. - Zy hielden dus de Deugd van eenen Godlyken oorsprong.

C. v.d. G.