Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Opmerking wegens de Waardy, welke toegeschreven wordt aan de onderscheide beginzelen van werkzaamheden in den mensch.

(Overgenomen uit reid's Essays on the active Powers of Men.)

Wy schryven geene Waardigheid toe aan Instincten of Hebbelykheden. Zy leiden ons alleen op, om de Wysheid des Scheppers te bewonderen in dezelve zo volmaakt te schikken naar de Leevenswyze der onderscheide Dieren, by welken wy dezelve aantreffen. - Bykans 't zelfde mogen wy zeggen van de Neigingen. Zy dienen eer ten gebruike dan tot cieraad.

De begeerten na Kennis, Magt en Agting, ryzen hooger in onze waardeering; en wy merken ze aan, als Waardigheid en Sieraad aan den Mensch byzettende. De bedryven daar uit voortkomende, schoon eigenlyk gesproken niet deugdzaam, zyn manlyk en agtbaar, en hebben een regtmaatigen eisch van meerderheid boven die enkel uit Neiging ontstaan. Dit denk ik is het eenpaarig oordeel des Menschdoms.

Indien wy denzelfden maatstok van oordeelvelling gebruik-

[p. 299]

ten ten aanzien onzer Goeddaadige Genegenheden, ko men ze niet alleen manlyk en agtenswaardig, maar ook in eene hooge maate beminnelyk, voor.

Ze zyn beminnelyk, zelfs in de Dieren. Wy beminnen de zagtmoedigheid van het Lam, de zagtaartigheid in de Duif, en de genegenheid van een Hond voor zyn Meester. Niet dan met genoegen kunnen wy zien, dat het vreesagtig Schaap, 't welk nooit den minsten moed betoonde in 't verdeedigen van zichzelve, moedig en onverschrokken werdt tot verdeediging van het Zuiglam, en stoutlyk aanvalt op vyanden, wier gezigt alleen gewoon was het Schaap op de vlugt te dryven.

Hoe genoeglyk is het, de Huishouding te zien van een Paar kleine Vogeltjes, bezig in het opkweeken van hun kroost; de Huwelyks-genegenheid en trouwe der Ouden; hunnen onvermoeiden lustigen arbeid om voedzel voor het Gezin te verzamelen; hunne schranderheid om het Nest te bedekken; de kunstenaaryen welke zy gebruiken, om, dikwyls met gevaar des leevens, de Roofvogels, en andere Vyanden, van hunne woonplaats te verwyderen, en de droefheid, welke zy toonen, wanneer een Jongen het nest gestoord, hun van de dierbaare panden hunner toegenegenheid beroofd, en al de hoop op het kweeken des geslachts ontnomen heeft? Indien zagtaartige toegenegenheid beminnelyk is in de Dieren; zy is het niet minder by de Menschen. Zelfs de uitwendige tekens daar van hebben eene treffende bekoorlykheid.

Elk een weet, dat een Persoon van eene goede Opvoeding ieder, met wien hy verkeert, behaagt. En wat is die goede Opvoeding? Indien wy het naar eisch nagaan, zullen wy bevinden dat dezelve bestaat in Gelaatstrekken, Gebaarden, en Spreekmanieren, die de natuurlyke tekens zyn van Goedaartigheid en Toegenegenheid. Hy die het zich eigen gemaakt heeft, deeze tekens naar eisch, en zonder laagheid, te gebruiken, is de welopgevoede, de beschaafde Man.

Welke is die Schoonheid der Weezenstrekken, bovenal in de schoone Sexe, die door allen bewonderd en bemind wordt? Ik geloof dat dezelve voornaamlyk bestaat in die trekken, welke Goedaartigheid aankundigen. Ieder aanduiding van zagtheid, tederheid en goedgunstigheid, is eene schoonheid. Terwyl, in tegendeel, elke trek, die Trotsheid, Oploopenheid, Nyd en Kwaadaartigheid tekent, eene leelykheid uitmaakt.

[p. 300]

Toegenegene Aandoeningen, derhalven, zyn beminnelyk in Dieren. Zelfs tekens en schaduwen daar van hoogstaantrekkelyk in ons Menschen. In der daad, ze maaken de vreugd en de troost des Menschlyken levens uit, niet voor de braaven alleen, maar zelfs voor de ondeugenden.

Buiten de Zamenleving, en de tusschenkomst van Toegenegenheid, is de Mensch een naar, droefgeestig, en van vreugd verstooken Schepzel. Terwyl zyne Ziel met zorgen en vrees gepraamd wordt, kan hy den balzem van een gezonden slaap niet genieten; en wegens een bestendig dugten, voor over 't hoofd hangend gevaar, schrikt en trilt hy op het ritzelen van een blad. Zyn Ooren staan open voor elk schroombaarend gelud: de anders streelende Westewinden voeren verschrikkingen aan.

Wanneer hy in de Maatschappy treedt, en gerustheid vindt in de goede genegenheid van Vrienden en Nabuuren, dan eerst verdwynt zyne vreeze, dan eerst komt zyn geest tot rust. Zyn Moed wordt opgewekt, zyn Verstand verlicht, en zyn Hart door vreugde uitgebreid.

De Menschlyke Maatschappy mag vergeleeken worden by een hoop Kolen, welks deelen, afzonderlyk geplaatst, noch licht noch hette kunnen houden, te midden van de omringende Elementen; doch, zamengevoegd, geeven zy onderling elkander licht en warmte; de vlam slaat 'er uit, en niet alleen brandt dezelve voort, maar verteert wat 'er zich rondsom bevindt.

De veiligheid, het geluk, en de sterkte der Menschlyke Maatschappye, ontstaat alleen uit de wederkeerige goeddaadige Aandoeningen der Leden. - En deeze Aandoeningen, schoon alle pryzenswaardig en beminlyk, zyn het niet in even groote maate. 'Er is tusschen dezelve eene ondergeschiktheid; en de agting, welke wy 'er aan toedraagen, beantwoordt doorgaans aan de uitgestrektheid van derzelver voorwerp.

De goede Egtgenoot, de braave Vader, de getrouwe Vriend, eeren wy als Lieden, onze liefde en genegenheid waardig. Maar de Man, in wien deeze byzondere genegenheden verzwolgen worden uit yver voor het beste zyns Lands en des Menschdoms, die in zyn omgang goeddoende is aan allen, en gelegenheden opspeurt om nuttig te weezen in zyn Geslacht, eeren wy als meer dan een goed Man, als een Held, als een Engel.