Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Berigt van den boom, die de gom-dragant uitlevert.
Door den Heer De la Hillardiere, D.M.

(Getrokken uit de Registres de l'Academie Royale des Sciences du 16 Dec. 1789.)

De Heer de la billardiere begaf zich, op 't einde des Jaars MDCCLXXXVII, te Marsetlle scheep, met oogmerk om na Klein Asie te vaaren, ten einde om aldaar de Voortbrengzelen der Natuure, en in 't byzonder die van het Groeiend Ryk, waar te neemen. Zyn oogmerk was te belangryker, vermids die Landen, tot

[p. 285]

nog toe, door een zeer klein getal Natuurkundigen bezogt zyn, en dezelve eene groote menigte van nutte Boomen en Planten voeden, welke, voor het grootste gedeelte, zeer gemaklyk aan de Lugtstreek van Frankryk zouden gewennen, indien men ze daar kon overbrengen.

De onlusten verwekt door den Oorlog der Turken, de verwoestingen die de Pest te Antiochie aanregtte, en in de meeste plaatzen door welke de Heer de la billardiere moest heen trekken, noodzaakten hem het ontworpen plan te laaten vaaren, en zyne reis na den kant van Syric te wenden.

In de Maand Augustus, bereikte hy den Berg Libanon, en dus juist in 't Jaargetyde, dat men de Gom-Dragant of Adragant^(*) vergadert. Het Heestergewas, waar uit deeze Gom vloeit, is eene soort van doornagtige Astragalus, die ter hoogte van twee of drie voeten opgroeit. De Arabieren noemen dezelve Ktêt. De Schryver geeft 'er een zeer uitvoerige beschryving van, en stelt, vervolgens, de byzondere kenmerken, welke dezelve onderscheiden, in 't kort voor. Deeze zyn, by voorbeeld, de schikking der takken, van den stam verwyderd, en met het benedenste gedeelte bykans een rechten hoek maakende; de bast is kaal, geelagtig, en op de oppervlakte met kleine holligheden bezet; de bladeren zyn glad, langwerpig, spits uitloopende; de bloemen bleek geel, neerzittende, elk door een kokertje ondersteund, in de gedaante van een cylinder rondsom de takken geschikt; de schelvrugt is wolagtig, opgeblaazen, van boven plat, en uitloopende in een punt benedenwaards omgekromd.

Deeze Plant verschilt van die de Heer tournefort in Candta hadt waargenomen, en van welke hy, in zyne Reize na de Levant, een gedeelte van den stam in afbeelding geeft, alwaar men de Gom-Dragant draadswyze uit denzelven ziet voortkomen. De Heer de la billardiere vergelykt ze met elkander, en duidt de onderscheidende kenmerken aan. De stam van den Candischen Aslragalus is zwart, die van den Libanonschen geel; de

(*) De Plant van welke deeze Gom komt, noemen de Grieken τραγακαντα, in 't Latyn zo veel als Hirci Spina, en in 't Nederduitsch Boks-doorn; de Gom draagt denzelfden naam, en is in de Apotheeken bekend onder den naam van Gummi Tragacanthae, of met een bedorven naam Gummi Dragaganti of Dragantum, van waar in onze Taal Gon-Dragant.

[p. 286]

bladeren van den eerstgemelden zyn wollig, die van laatstgenoemden glad; de bloemen van den eenen zyn rood, die van den anderen bleek geel. - De Astragalus van den Libanon verschilt desgelyks van den Astragalus van Marsetlle, den Astragalus Tragacantha, linn., welke geen Gom voortbrengt, gelyk eenige Plantkundigen verkeerd beweerd hebben; de eerste heeft geele en neerzittende bloemen, de ander witte, en in kleine trosjes geschikt. - Prosper alpinus heeft eene byzondere soort van Gomdraagenden Astragalus beschreeven en afgebeeld, die van den Libanonschen verschilt, door de weinigheid der bloemen van den anderen verwyderd, en hangende aan geboogene steeltjes, als ook door zyne gladde kelken, die veel kleinder zyn dan de bloemen.

Uit deeze Waarneemingen blykt, dat 'er verscheide soorten van Astragalussen zyn, waar uit de Gom-Dragant voortkomt, en dat die van den Libanon tot nog toe onbekend geweest is by de Plantkundigen.

Naa deeze ontvouwing, laat de Heer de la billardiere zich uit over de natuurkundige oorzaak, die het uitvloeijen van de Gom-Dragant te wege brengt. Deeze uitvloeijing valt voor, geduurende de grootste hette des Zomers, en in 't begin van den Herfst. De Arabieren noemen de Gom-Dragant, Semme Ktête. Men onderscheidt dezelve in twee soorten; de eene is blank en halfdoorschynend, de andere rosagtig van kleur.

Volgens tournefort geschiedt de Voortbrenging van de Gom-Dragant in deezer voege: ‘Op het einde van Juny, en in de volgende maanden, doet het sap dat de Plant voedt, verdikt door de hette, de meeste vaatjes barsten, waar in het beslooten is; het vergadert zich niet alleen in het hart van de sleng en takken, maar tusschen de vezels die straalswyze geschikt zyn. Dat sap stolt draadswyze, gelyk de pypjes van de schors leggen; die draadjes, door deeze pypjes loopende, komen 'er uit te voorschyn naar maate dat zy door ander sap, welk de wortels verschaffen, voortgesluwd worden. Die stoffe wordt hard in de lugt, en zet zich tot klonters, of lange ronde stukken, die in malkander gekronkeld zitten als wormen. Het schynt zelfs, of de zamentrekking van de vezels dier Plant iets toebrengt tot de uitdrukking van de Gom. Deeze vezels, zo dun als vlas, in de open lugt gebragt, en vertreeden door de voeten der herderen en der paarden, krimpen in door de hette, en

[p. 287]

helpen tot de uitlooping van het sap, dat zyne vaatjes verbrooken heeft door de verd kking^(*).’

De Heer de la billardiere merkt aan, dat de Gom-Dragant niet vloeit op 't heetst van den dag; het geschiedt 's nagts, en kort naa het opgaan der Zonne. Wanneer de sterkste hette zich doet gevoelen, doet de uitzetting van de lugt, die veel grooter is digt by de aarde dan in de lugtkolom boven de zee, vry geregeld alle morgens, tusschen acht en negen uuren, een zeewind landwaards in waaijen. Van den top des Libanons ziet men, bykans alle dagen, eenige wolken van verre aan den zeekant dryven. Deeze, door het een zagten wind voortgestuwd, bereiken, kort voor ondergaan der Zonne, het gebergte; zy verheffen zich doorgaans boven de benedenste gedeelten, loopen rondsom de kanten, en komen ter hoogte waar de Gomdraagende Astragalus groeit. Dit Heestergewas, geduurende den geheelen dag aan de brandende hette der Zonne blootgesteld, slurpt schielyk de vogtigheid der wolken in; het Gomagtig sap van de Dragant, 't welk, gelyk men by bevinding weet, de eigenschap bezit van in het water een veel grooter uitgebreidheid te krygen dan het voorheen hadt, bevogtigd door de wolken en den dauw des nagts, zwelt, wordt vloeibaarder, en dringt door de porien van den stam heen, daar uit voortkomende als kraaltjes, of onder de gedaante van door elkander gekronkelde wormen.

De volgende Waarneeming dient tot bevestiging van deezen uitleg. Wanneer de wolken gekomen zyn op de hoogte waar de laagste Gomdraagende Astragalussen groeijen, blyven ze daar niet lang: dewyl de warmte, welke op die plaatzen nog zeer sterk is, dezelve zeer verdunt en doet opklimmen. De benedenste Planten zyn derhalven minst bevogtigd, en deeze brengen ook eene geringere hoeveelheid van Gom voort.

De Heer de la billardiere denkt niet, dat de Wolken volstrekt noodzaaklyk zyn om de Gom te doen uitvloeijen; een overvloedige Dauw kan derzelver plaats vervullen.

Reizigers, die zich langen tyd in Candia ophielden, verzekerden den Heer de la billardiere, dat zy het verschynzel, door hem vermeld, ook waargenomen hadden;

(*) Tournefort, Voyag. du Lev. Tom. I. p. 55. in de Nederd. Vert. I D. bl. 24.

[p. 288]

en, in 't begin van October, op een kleinen afstand dat Eiland voorby vaarende, ontdekte hy, 's morgens zeer vroeg, Wolken op den top der hoogste bergen; zy verdweenen naa het opkomen der Zonne. Het is, derhalven, zeer waarschynlyk, dat de vogtigheid der Wolken en van den Dauw des nagts, de Gom-Dragant zo wel in Candta, als op den Libanon, doet te voorschyn komen. - De Boeren op den Libanon weeten dit by ondervinding want zy gaan geen Gom-Dragant inzamelen, dan na dat het gebergte, geduurende den nagt, met dikke wolken omzet geweest is.

Men bedient zich van de Gom-Dragant in de Geneeskunde als verzagtende; zy is voedzaam; in de Apotheeken gebruikt men ze om kleverigheid aan eenige Geneesmiddelen by te zetten; en in de keukens weet men 'er in de spysbereiding 't gebruik van. Aan de Zydeverwers en Gaassabrikeurs dient de Gom-Dragant om glans en stevigheid aan hun werk te geeven; en ze komt ook den Afzetteren in bereiding van zekere kleuren te stade. Buiten twyfel zou dezelve van een algemeener gebruik zyn, indien de hooge prys niet te wege bragt, dat men zich van andere soortgelyke zelsstandigheden in de plaats daar van bediende. - Het zou, derhalven, nuttig weezen, in Frankryk de Plant, die dezelve voortbrengt, aan te kweeken. Zulks zou waarschynlyk gelukken op de bergen in onze Zuidelyke Landschappen; welker Lugtsgesteltenis vry naby komt aan die der plaatze, waar dezelve op den Libanon groeit. Dezelve wast in kalkagtige gronden, op de hoogte van 940 roeden en daar boven; en is een gedeelte van 't Jaar met sneeuw bedekt, aan plaatzen na 't Zuidwesten. De warmte onzer Zuidelykste Landschappen wat minder zynde dan die op den Libanon, moest men ze aankweeken een weinig beneden de 940 roeden, in het afhangen der kalkagtige bergen, waar de sneeuw op 't eind van April weg is.

De Gom-Dragant, door den Heer de la billardiere van zyne reize medegebragt, is in groote stukken; de meeste hebben eene geele of Amber kleur; eenige stukken zyn tamelyk blank en doorschynende, en gelyken, in den eersten opslag, naar de beste Gom der Kerssenboomen en de Arabische Gom; doch geheel niet naar de Gom-Dragant die men verkoopt. Een der eigenschappen van de Gom-Dragant is, dat dezelve maar half doorschynend is, zy is blank aan den eenen en ros aan den anderen kant,

[p. p.t.o. 288]

DE GOM-DRAGANT BOOM.
Verklaaring van de Plaat, verbeeldende de astragalus gummifera.
Frutescens, petiolis apice spinosis soliolis ovato-lanceolatis, glabris; floribus sessilibus in cilindrum dispositis, comâ foliaceâ.

Fig. 1.	De Plant met cenige brokjes Gom.
2.	Een afgezonderd Blad.
3.	Een Bloem met zyn Koker.
4.	Een open Bloem, waar in men de Helmstyltjes en Stampertjes ziet.
5.	Een Vrugt weinig gevorderd: x dezelfde open met een zaadje daar nevens z.
6.	De Kelk open.
7.	De negen Helmstyltjes met de Stampertjes en de Kiel.
8.	Een gedeelte van den Stam met Gom bezet.

[p. 289]

maar altoos een weinig donker aan beide. Men treft in de baalen Gom-Dragant, die tot handel strekt, eenige groote stukken aan, van dezelfde gedaante als die de Heer de billardiere heeft medegebragt, men zoekt dezelve uit de andere, en dit gedeelte geldt minder. De beste Gom-Dragant is blank, wit doorschynend, in kleine stukjes, als wormen door elkander gekronkeld; in water ontbonden, wordt dezelve een gelei; de Gom-Dragant van den Heer de la billardiere, in eene dubbele maate gebruikt op dezelfde hoeveelheid waters, bragt alleen eene lymigheid, en geen gelei, voort; deeze Gom is, derhalven, van minder waarde dan de beste Gom-Dragant.