Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

[p. 221]

Zedelyke bedenkingen.

Alle enkel Menschlyke Schristen zyn seilbaar, en aan dwalingen onderhevig; dierhalven zyn ze geene zekere baak, waar op we al ons vertrouwen vestigen kunnen, of volgens welke wy onze Levenskoers te rigten hebben. Dan de Openbaring alleen is de allerzekerste en veiligste baak, naar welke wy onze koers rigten, en alle onze bedryven stuuren moeten. - De Openbaring alleen faalt niet, en daarom kunnen wy 'er ons veilig op verlaten; - derzelver glans schittert, in weerwil van alle duisternis, en donkere nevels van onkunde, van drieste onwetenheid. - De Godlyke Openbaring is eene glansryke fakkel, die met hare ligtende stralen alle donkere nevels van ongeloof en onverstand doet opklaren. - Zy is eene glansryk volle Zon, die wel eens van donkere wolken omgeven word, welke den glans harer stralen een poos konnen hinderen, om zich wyd en zyd te verspreiden, die door nevels van ongeloof omgeven, weerhouden word haar glansryk schynzel uit te breiden, - maar die, van agter deze wolken zich vertoonende, eenen nieuwen glans, en als een heerlyken, een treffenden, Luister ten toon spreid, - die onbeneveld verschynende, eene verdubbelde heerlykheid laat zien. - Het driest ongeloof moge zich door spitsvondige bedenkingen, als een damp en dikken nevel tegen de Openbaring opwerpen; het moge, voor eenigen tyd, derzelver glans verbergen agte; het zwart van opëengepakte wolken, welke uit de bedorvenheid der snoode bestryderen der Godlyke Openbaring opryzen, welken die lichtende fakkel aan ons gezigt pogen te onttrekken: Maar alle die nevels verdwynen wel dra; - de opeengepakte wolken scheuren; en zie daar het licht vertoont zich in zyn vollen glans, in zynen vorigen luister. - De mensch van een gezond verstand word verlicht, ziet alle nevels opklaren, en den glans der waarheid, met haren vollen Luister, als aan eenen onbewolkten Hemel schitteren.

De opmerkzaamheid is nuttig in alle zaken; indien wy niet opmerkzaam zyn, weldra begaan wy de grootste, de onverschoonelykste, misstappen. - Een reiziger, niet opmerkzaam op den weg, welke hy te gaan hebbe, dwaalt wel dra van denzelven af, en wordt gebragt op bypaden, die hem van het regte spoor afleiden, en meer en meer doen afdwalen. - Dan is de opmerkzaamheid nuttig in alle zaken, nergens word ze meer gevorderd, dan omtrent zich zelven. - De dwaas ziet altoos zich zelven voorby, en geeft nimmer agt op zyne daden. Hy is onagtzaam, en vestigt zyne aandagt nimmer, waar hy dezelve 't eerst vestigen moest, dat is op zichzelven. - Indien wy ondertusschen ons zelven vergeten, en nimmer agt geven, wat voor ons te verrigten staat, waar mede we ons grootlyks kunnen

[p. 222]

benadeelen, onzen eigen welvaart met de voeten stooten, en dus ons eigen geluk verwoesten, dan zyn wy de dwaaste der Stervelingen, wy zyn onze eigen vyanden, en berokkenen langs dien weg spoedig ons eigen verderf. - - Hoe veele voorbeelden van zulke dwaze handelingen zien wy intusschen dagelyks onder de menschen plaats grypen. - Hoe velen werken hun eigen verderf uit. - Hoe velen storten zich in eenen poel van jammeren, waar uit zy zich in eeuwigheid niet redden kunnen, alleen omdat zy geene genoegzame opmerkzaamheid aanwenden omtrent zich zelven. - Op gelyke wyze veroorzaakt ook een min opmerkzaamheid op zich zelven, dat vele menschen in de zamenleving een bespottelyk gedrag hebben. - De pedant, de verwaande beeld zich in, hoedanigheden te bezitten welke hem verheffen, en boven zynen evenmensch doen uitschitteren. Dog een weinig oplettenheid, op zich zelven aangewend, zou hem wel dra doen leeren, dat het niet anders is, dan iedele verwaandheid, glory en trotsche hoogmoed, welke hem by al de wereld bespottelyk maakt. - Waarlyk velen, wanneer zy zich met zo een onzydig oog konden beschouwen, als zy van anderen beschouwd worden, zouden om hunne eigene dwaasheden lagchen, en zelve niet kunnen begrypen, hoe het mogelyk ware, dat ze zich verheften op iets, dat hen belagchlyk maakt by al de wereld. - De Trotsaart gaat daar henen stappen in een waan, dat hy nergens zyns gelyk heeft. - Hy verheft den kop en buigt de lenden: - eene byzondere gunst is het, wanneer hy zich verwaardigt zyne natuurgenoten, welke hy alle beneden zich rekent, aan te zien, of eenige burgerlyke beleefdheid te bewyzen. - Hy is in eene vaste waan, dat al wat hy heeft veel beter is, dan 't geen een ander bezit, en is zeer hoogmoedig op deze ingebeelde voorregten, schoon ze de minste betrekking niet hebben op de innerlyke waarde van den mensch; - schoon hy zelfs 'er geen ander deel aan heest, dan dat hy 'er door zyn geld bezitter van geworden is. - De verstandige man belagt zulke dwaasheden, en ze zyn doorgaans de bespotting van de geheele wereld. - Zelfs hoort men niet zelden den eenen trotsaart den anderen bespotten. - Dus ziet men, hoe veel de opmerkzaamheid vermag, en van hoe veel gewigts het zy, naar hare stem te luisteren, en op hare vermaningen nauwkeurig agt te slaan; want hare getrouwe Vermaningen zyn vol Wysheid, en de mensch, die haar gehoor verleent, zal niet dwalen.

De Zelskennis is een Vereischte, 't welk in ieder mensch gevorderd word; maar 't is een Vereischte dat men zeer zeldzaam by de menschen ontdekt. - Het is bykans eene algemene gewoonte het karakter van eenen anderen te bestuderen, en omtrent zyn eigen onagtzaam te wezen. Men is gemeenzaam met andere: maar doorgaans vreemd, zeer vreemd, met zich zelven.

[p. 223]

Men kent anderen grondig, en men kent zich zelven in 't geheel niet. - Wanneer men zich gewende, dagelyks rekenschap van zich zelven af te vorderen, en te onderzoeken, in hoe verre men zyn pligt betragt hadde, zo omtrentzy nen Maker, die als Schepper en Onderhouder dag aan dag zorgt voor alle zyne Schepzelen, en inzonderheid voor den mensch; als omtrent zich zelven, en in betrekking tot zynen evenmensch. - Wanneer men zo getrouw omtrent zich zelven handelde, gestadig tragtte dat geen te verbeteren, het geen verkeerd was, en regtstreeks aanliep tegen onze verpligting, dan zou men van zich zelven eene nadere kennis krygen: men zou zyne deugden en gebreken leeren kennen, en de eerste aankweeken en de laatste verbeteren en tegen gaan. Hoe vele verkeerdheden zou men niet in zich zelven ontwaar worden, die we nu over het hoofd zien, schoon wy ze dagelyks in onzen evenmensch ontdekken, en afkeuren. - Hoe zouden wy ons benaarstigen om niet in de oogen van anderen te wezen, 't geen anderen nu zo vaak in onze oogen zyn! - wy zouden ons gedrag inrigten naar een anderen regel, en niet te vreden zyn, zo lang men zyn pligt jegens God, zich zelven, en den evenmensch, niet vuurig ter harte name. - Dan zou men de regte kennis van zyn eigene gesteldheid krygen - en zich niet vleijen met iedele voorregten, welke men niet bezit: maar men zou die voorregten, die men waarlyk bezit, ten meesten nutte voor het algemeen leeren aanleggen. - Men zou leeren zien wat men had te laten, wat men te doen had, en wat men behoorde aan te kweeken? Kortom, men zou voor God leeren leven, en nuttige Leden der Maatschappy pogen te worden.

Het is 'er zeer ver van daan, dat ieder, die waant verstandig te wezen, het inderdaad zou zyn. Men vind eene groote menigte menschen, welke die koers wel heen willen; dog met hun gedrag al aanstonds, wanneer zy zich wat opentlyk vertoonen, hunne onkunde aan den dag leggen, en ras doen zien, dat ze heel wat anders zyn, dan zy vertoonen te willen wezen.

Wanneer men de wereld beschouwt met dat oog, gelyk men dezelve behoort gade te slaan, dan moet men met den grooten Salomo zeggen: ‘Alles is ydelheid.’ - Het een komt voort, terwyl het ander verdwynt. - Het een maakt plaats voor het ander, en uit het geen we uit het oog verliezen, komt weer iets anders te voorschyn. - De glansrykste schoonheid is slegts eene schaduwe, en al haar Luister is niet meer dan voor een oogenblik. - Al wat hoog, al wat verheven is, daalt eenmaal in de laagte. De Vreugd verandert vaak in rouwe. - Hier verschynt men op het toneel des levens, daar treed men 'er weer af, en het gordyn valt neer, terwyl een nagt van zwarte donkerheid op al het licht volgt. Ryst des morgens de Zon uit de Oosterkim-

[p. 224]

men op, des avonds daalt ze weer, en gaat in het Westen onder. - De blyde dageraad, die alle morgen aanbreekt, maakt al ras weêr plaats voor de avondschemeringen, en deze worden weêr vervangen door de dikke duisternis van een pekzwarten nagt. - Waar ryzen de vermaken die bestendig zyn? Ze zyn slegts oogenblikken, en verdwynen; zy hebben kort by zich hunne grenzen, en eindpalen. - Alles wat wy zien, alles wat ons ontmoet, alles wat op aarde den mensch bejegent, alles roept, met luide stemmen: ‘Ydelheid der ydelheden, 't is alles ydelheid.’

Welke is de grondslag van allen Godsdienst? Is deeze niet de eenige, dat 'er eene allesregeerende, eene alwyze, almagtige, oneindige, één éénige en alomtegenwoordige Oorzaak aller dingen zy, van welke alles afhangt, die alles regeert, en tot de allerwysste einden bestiert?

Verlangen de meeste menschen niet met de grootste hittigheid, en jagen zy niet met eene ontembare gretigheid, schatten en rykdommen na, met voorbyzien van hunne eeuwige, hunne wezentlyke, belangens; terwyl rykdommen en schatten hen vaak in het verderf slepen, ten minsten in verdriet, kwelling, zorg en moeielykheden wikkelen? Zo verkeerd werkt men niet zelden, terwyl men het voornaamste over 't hoofd ziet. Men paait zich met beuzelingen, verwaarloost zyne ware belangens, en jaagt dingen na, die geen wezen hebben.

Het waarnemen onzer pligren geeft aan een ieder de stiee lendste genoegens, en verschaft hem de uitgebreidste, de wezentlykste, vermaken. Anderen wel te doen - welk een genoegen kan hier by halen! - Zynen Naasten in nood, en verlegenheid, by te staan, schenkt een vermaak, dat alles te boven gaat. Terwyl onzen pligt te verwaarloozen, zynen evenmensch te benadeelen, de grootste kwelling, de felste wroeging, in het hart baart.

Het zyn verheven Geesten, wier pogingen daar henen strekken, om in te zien, in de orde der wereld, in de schikking, in de einden en oogmerken, zo veel dezelve zyn op te sporen; om door te dringen en een mzien te krygen in 't geen de Zedelyke wereld kan opleveren. - Al wie zyne Loffelyke pogingen daar henen wend, zal dra door de levendigste, door de sprekendste, bevinding overtuigd worden, dat de schynbare wanorde in de zedelyke wereld, welke velen verbystert, waarlyk de schoonste, de verhevenste, de Gode betamelykste, en uit dien hoofde de volmaaktste, de aanbiddelykste, orde insluit. Hy zal steeds meer gedrongen worden, om te eikennen, dat geen sterveling alles zo juist schikken kon; maar dat 'er eene opperste, oneindige, Wysheid is, die alles zo beschikt en bestiert, dat het, in alle gevallen, verwonderlyk, ten algemenen beste van het Geheel-al geschikt zy; en teffens diene, om, langs den gevoeglyksten weg, de allerbeste einden, en de wysste oogmerken te bereiken. -

C. v.d. G