Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Ontbyt van den hertog van Alba, te Rudolstad.

(Uit j. söffings, Res in Ecclesia et Politica Christiana gesta, ab Ao. 1500 ed Annum 1600)

Zekere Duitsche Dame, geboortig uit een huis dat zich reeds verscheiden Eeuwen door heldenmoed uitgetekend, en het Duitsche ryk eenen Keizer geschonken had, deed den vreeslyken Hertog van Alba, door haar manmoedig besluit, byna beeven. Toen Keizer karel de Vde, na den Slag by Muhlberg Ao. 1547, op zynen togt naar Frankenland en Schwaben, door Thuringen kwam, wist de Gravin catharina van schwarzburg, geboren Vorstin van hennfnberg, eene Weduwe, zoo veel op dien Vorst te verwinnen, dat zy een Sauvegarde-brief van hem verkieeg, volgens welken hy beloosde, dat hunne onderdaanen niets, van het doortrekken des Spaanschen Legers, zouden te lyden hebben.

[p. 216]

Daartegen beloofde zy Brood, Bier, en andere levensmiddelen, tegens goede betaaling, uit Rudolstad, aan de Saalbrug te zenden, ten einde de Spaansche troepen, welke daar overgezet zouden worden, van het noodige te voorzien. Na het vertrek van karel gebruikte zy echter de voorzichtigheid, om gemelde brug, welke, digt by de Stad, over de Saal lag, spoedig af te laaten breeken, en, op een veel verderen afstand, over dezelfde rivier te laaten leggen, op dat de nabyheid der Stad de roofzuchtige gasten niet al te veel in verzoeking mogt brengen. Ook stond zy den inwooneren van alle plaatsen, door welken het Leger trekken moest, toe, zich met hunne beste meubelen, op het Rudolstadsche Slot te bergen.

Intusschen naderde de Spaansche Veldoverste, door den Hertog hendrik van brunswyk en de zelfs Zoonen vergezeld, de Stad, en verzogt door een vooruit gezonden Bode, de eer te hebben, om by de Gravin van schwarzburg op het ontbyt te komen. Zulk een bescheiden verzoek, aan het noofd van een Leger gedaan, kon niet wel geweigerd worden. Men antwoordde, dat men op zou zetten wat de gelegenheid van het huis toeliet, en dat, indien zyne Exellentie dit voor lief wilde neemen, men hem zoude opwagten. Intusschen liet men niet naa, den Sauvegarde-brief nog eens te herinneren, en den Spaanschen Veldoversten zyne verplichting, dien aangaande, op het hart te drukken.

Een vriendelyk gelaat, en een welvoorziene disch, verwachtte den Hertog op het Slot. Hy moest erkennen, dat de Thuringer Dame een zeer goede keuken hield, en de eer der gastvryheid verstond. Doch naanwelyks had men zich aan tafel gezet, of 'er kwam een Bode de Gravin uit de Zaal roepen. Men meldde haar, dat de Spaansche soldaaten, in eenige Dorpen, geweld gepleegd, en het Vee van de Boeren weggedreeven hadden. Katharina was eene Moeder haares Volks, en het geen de armste haarer Onderdaanen werdt aangedaan, werdt haar zelfs aangedaan. Ten uiterste ontrust door het verbreken van het gegeeven woord, doch haare tegenwoordigheid van geest behoudende, beveelt zy alle haare Dienstknechten, zich in allen haast en stilte te wapenen; en de Poorten van het Slot wel digt te sluiten, terwyl zy zelf zich weder naar de Zaal begeeft, waar de Vorsten aanzitten Hier klaagt zy hen, in de hartroerendste uitdrukkingen, alles wat men haar zoo even berigt had; en hoe slegt men het gegeeven woord des Keizers, by het Leger, onderhield. Men antwoordde haar lagchende: dat dit Krygsgebruik was; en dat men, by het doortrekken van een Leger, zulke kleine toevallen niet konde verhoeden. ‘Dat zullen wy dan zien’ antwoordde zy in gramschap. ‘Mynen armen Onderdaanen moet het hunne wedergegeeven worden, of, by God! - (terwyl zy dreigende haare stem verhief) Vorstenbloed zal voor Ossenbloed stroomen’ Na deeze bondige verklaaring verliet zy de Zaal, welke in weinig

[p. 217]

oogenblikken door gewapende Lieden vervuld werdt, die, met het zwaard in de hand, doch met veel eerbied tevens, zich achter de stoelen der Vorsten plaatsten, en hen aan tasel bedienden. By het intreeden deezer gewapende schaar, veranderde de Hertog van Alba geheel van kleur, terwyl de Vorsten elkander stom en verbaasd zaten aan te kyken. Afgelneden van het Leger; omringd door eene talryke welgespierde menigte; wat bleef hen in dit geval veel over, dan geduld te neemen, en, op welke voorwaarden het ook wezen mogt, de beleedigde Dame te verzoenen. Hendrik van brunswyk vatte het eerst weèr moed, en begost te schateren van lagchen. Hy koos den vernufugen uitweg, om alles, wat 'er gebeurd was, in het boettige te veranderen; en hield een lange losspraak over de landsmoederlyke zorg, en betoonde kloekmoedigheid der Gravin. Hy verzogt haar, zich zelve gerust te stellen; en nam op zich, om den Hertog van Alba, tot alles wat billyk was, over te haalen. Ook bragt hy het by den laatsten wezenlyk zoo ver, dat deeze daadelyk een bevel aan het Leger afzond, om het geroofde Vee den eigenaars terstond weder te doen geworden. Zo dra de Gravin verzekerd was van de bevolene terug gave, bedankte zy haare gasten op het plegtigst; welke vervolgens ook een zeer wellevend afscheid van haar namen.

Buiten twyffel was het deeze omstandigheid, welke de Gravin catharina van schwarzburg den bynaam van de heldhaftige heeft doen verkrygen. Men roemt nog heden haare standvastige werkzaamheid, om de Hervorming in haar land te bevorderen, die reeds door haaren Gemaal, Graal hendrik de XXXVIIste, daar was ingevoerd; als ook om de Monnik-ordens af te schaffen, en het Onderwys in de Schoolen te verbeteren. Veele Protestantsche Leeraars, welken om den Godsdienst vervolgd wierden, liet zy bescherming en ondersteuning verschaffen. Onder deeze was ook een zekere caspar aquila, een Prediker te Saalveld, die, in zyn jonge jaaren, het Leger van den Keizer, als Veldpreêker, naar de Nederlanden gevolgd was. Doch geweigerd hebbende om een Kanonskogel te doopen, hadden de brooddronken soldaaten hem in een mortier gestopt, met oogmerk om hem in de lugt te schieten; een noodlot dat hy nog gelukkig ontkwam, door dien het kruid geen vlam vatte. Thans was hy ten tweedemaal in levensgevaar, en een prys van 5000 gulden was op zyn hoofd gesteld, nadien hy, op den Kansel, met verachting van 's Keizers Interim gesproken had. Catharina liet hem, op verzoek der Saalfelders, heimelyk by zich op het Slot brengen, alwaar zy hem verscheiden maanden verborgen hield, en met de grootste menschlievenheid van alles voorzag, tot hy zich weer, zonder gevaar, dorst vertoonen. Zy stierf, van ieder vereerd en betreurd, in het 58ste Jaar haares levens, en het 29ste haarer regeering: zynde het gemelde geval met den Hertog van Alba in den Jaare 1547 voorgevallen. Haar gebeente rust in de Kerk te Rudolstad