Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Ontwerp tot eene algemeene Charocterkunde. Uitgegeeven door W.A. Ockerse, Predikant te Wyk by Duarstede. Tweede Stukjen. Te Utrecht by G.T. van Paddenburg en Zoon, 1790. Behalven het Voorbericht, 156 bladz. In gr. octavo.

Naar de orde van behandeling, welke zig de Eerwaarde Ockerse in dit leerryke Geschrift heeft voorgesteld, dient dit tweede Stukje, ter ontvouwinge, ‘van het geen doorgaans de characters der Volken vormt. en van die byzonderheden, welke vereischt worden, om het character van een Volk wel te leeren kennen en beoordeelen.’ - Om dit ten klaarste uit te voeren, geeft hy eerst eene voorloopige Verhandeling over het Nationaal Character; waarin hy ons onder 't oog brengt, boe 'er, te midden van alle de verscheidenheden, welken zig by eene Natie opdoen, en niettegenstaande derzelver menigvuldige verbasteringen, egter nog altoos een Nationaal Character overblyft, dat zig, hoewel niet dan met veel oplettendheid, door de veelerleie vereeniging van verschillende Volkeren, ontdekken laat. Na, by die gelegenheid, eenige geschied- en menschkundige Aanmerkingen voorgesteld te hebben, over 't geen daaromtrent in 't algemeen gade geslaagen behoort te worden, verledigt by zig ter beantwoordinge van drie Vraagen, ter byzonderer aanwyzinge van de gronden, op welken men die beoordeeling kan vestigen, door agt te geeven, op den aart, den oorsprong en de kenmiddelen der Volkscharacters, met een vereischt gebruik maaken van de daardoor verkreegen kundigheden.

De eerste Vraag luidt: Wat is eigenlyk het Volksoharacter? En zyn Eerwaarde beantwoordt dezelve in deezer voege. ‘Die eigenaartige geestgesteltenis, dat zamenstel van talenten en gebreken, in heerschend- algemeene zeden en gewoonten eenes Lands doorstralende, welke men, in wederwil van alle aswyking en verbastering, by een geheel volk, in allerlei standen en kringen aantreft, zonder dezelve by eenig ander volk in die

[p. 616]

mate en kracht te ontwaeren.’ - ‘Alles wat hier toe gebracht kan worden behoort tot het Volkscharacter; alles wat onder de gegevene bepaling niet valt, is, hoe zeer aan een gansch Volk byzonder eigen, niet Charactermaatig.’ - In de ontvouwing hier van leert hy ons opmerken, wat 'er vereischt worde, om dit onderscheidende wel gade te slaan; ten einde zonder verwarring van algemeenheden, of inmenging van byzondere trekken, die tot het Nationaalcharacter niet behooren, bepaaldlyk uit te vorschen ‘eenes Volks heerschende geaartheid van Geest, waarin men deszelfs charactertrekken te zoeken heeft; en het geheele zamenstel van die Geestheblykheden, welke het Volkschatacter uitmaaken.’

In de tweede plaats valt hier de vraag: Wat vormi doorgaans het character van een Volk? Of liever, meer bepaald en uitvoeriger; ‘van waar ontvingen de Europische volken hun oorspronglyk Character, en welke oorzaken hebben op hen konnen werken, en werken doorgaans op een volk, om dat Character zoo te bepalen, als het zich werklyk bevindt?’ Hier vestigt de Autheur onze aandagt bovenal op de volgende hoofdbyzonderheden. 1.) Op de eerste groote omwenteling van Europa, met den ondergang van het Romeinsche Ryk; 2.) en de volgende omwentelingen, te wege gebragt, door de opperheerschappy van den stoel des Roomschen Bischops; 3.) de Kruistogten, of zogenaamde Heilige Oorlogen; 4.) de overtogt onzer Voorvaderen na de drie andere Waerelddeelen, of het bevaaren der afgelegen kusten van Afrika, het indringen in Asia, en 't ontdekken van Amerika; 5.) het ontstaan van een nieuw Europisch Staatsgestel in de zestiende en zeventiende Eeuwen, waardoor de Europische Staaten hunne tegenwoordige gesteldheid en onderlinge betrekking verkregen hebben; en eindelyk 6.) door den zogenaamden afval der Protestanten van de Roomsche Kerk, onder 't opschrift der Hervorminge bekend. - By een beknopt geschiedkundig verslag deezer omwentelingen, vergezeld van oordeelkundige Aanmerkingen over derzelver beloop, toont zyn Eerwaarde telkens ten duidelykste, hoedanigen invloed die omwentelingen op het charactermaatige der Europische Volkeren gehad hebben. Wel inzonderheid maakt hy hier van zyn werk, met opzigt tot de laatst aangeweezene omwenteling, door de Hervorming; bovenal nadien geene gebeurtenis meer toegebragt heeft, tot de tegenwoordige gedaante van Europa, dan deeze. Zulks doet hem afzonderlyk nagaan, welke veranderingen hier uit voortgevloeid zyn, - in de Godsdienstleer, - het Staatkundige Stelzel, - en de Wysgeerte, - mitsgaders welken uitgebreiden invloed dit alles gehad hebbe op de Characterkundige gesteldheid van Europa. - Te gelyk neemt hy, omtrent een ieder deezer Stukken, in agt, in hoe verre men van de daar door ontstaane veranderingen een nuttig gebruik gemaakt, of dezelven verwaarloosd heeft, en hoe veel 'er van het oude nog overgebleeven zy. - Daarbenevens brengt hy ons onder 't oog, hoe deeze Hervorming, aan de eene

[p. 617]

zyde, eene scheuring onder de Volken van Europa veroorzaakt hebbe; en hoe dezelve, aan de andere zyde, ten gevolge gehad hebbe, eene verhuizing van vervolgden om den Godsdienst, welken zig daardoor met nabuurige Natien vereenigden: welk een en ander eene verbitterdheid van geest voortbragt, terwyl 'er tevens eene vermenging, en daarop volgende verbastering, der Nationaale Characters uit ontstond. - Aan deeze verklaaring van de algemeene oorzaaken der Europische Charactervorminge hecht onze Autheur voorts eene korte schets van die byzonderheden, welken doorgaans eene Volksgeaartheid bestemmen, en die t'zaamgewerkt hebben, ter daarstellinge van de Characters der byzondere Volken in dit menschenryk Waerelddeel. Hierin vereenigt hy zig met den Heer Montesquieu, als daar toe brengende, de lugtsgesteldheid, den Godsdienst, de Wetten, de grondstellingen van het Landsbestuur, en de Voorbeelden van gebeurde zaaken: dan de zeden en gewoonten, welken die Heer daaronder ook betrekt, heeft men, zyns oordeels, niet te houden voor iets, dat het Nationaal Character wyzigt, maar eer voor kenschetzen en gevolgen van de persooneele- of Volks-geaartheid. Liever voegt hy, by de voorgemelden, eene verscheidenheid van oorzaaken, die een deeglyken invloed hebben op de geäartheid der Europische Volken, en waarvan de eene hier, de andere daar, meer de hoofdrol gespeeld heeft; terwyl sommigen te gelyk werken, op alle de Landen van dit Waerelddeel. Hier onder betrekt hy de gemeenzaamer Verkeering en Vermenging van verschillende Natien, de Koophandel, het Krygsweezen, de uitbreiding der Weetenschappen, de beoefening der Letteren, der fraaie Kunsten en byzonder van het Tooneel: waar neffens, gelyk hy kortlyk meldt, nog veele andere byzonderheden gevoegd mogen worden, die het Nationaal Character min of meer van ter zyde aandoen, en daarin veranderingen bewerken kunnen. By voorbeeld, de Lectuur, de Romans, de Modes, enz.

Ten laatste komt nog in overweeging eene derde Vraag, van deezen inhoud. Hoe en waardoor is men in staat, om het Character van een Volk wel te leeren kennen en beoordeelen? Om deeze vraag met te meerder onderscheiding, ten nuttigste, te beantwoorden, bepaalt zyn Eerwaarde zig eerst tot het aanduiden van 't geen een Reiziger, of iemand, die eenigen tyd lang, of bestendig, onder eene zekere Natie verkeert, daaromtrent in agt behoort te neemen. Dan, daar 't een ieder niet gelegen komt, om zulk een opmerkzaam ooggetuigen van verscheiden Volken te weezen, zo legt hy 't 'er voorts op toe, om den Leezer zodanige hulpmiddelen aan de hand te geeven, waarvan hy zig, buiten zyne verkeering met Menschen, in zyne Studderkamer kan bedienen. Dit doet hy vergezeld gaan van eene welwikkende beoordeeling van etlyke, daartoe behoorende, hem bekende Reisbeschryvingen en Characterschetzende Boeken; met eene leerzaame onderrigting, hoe dezelven met vrugt te bezigen.

En hier mede wordt dit tweede Stukje beslooten, waarop de

[p. 618]

Autheur, zo hy hoopt, wel dra een derde zal laaten volgen; in 't welke hy, op de thans gelegde gronden, zyne Aanmerkingen, over de Characters der voornaamste Volken van Europa zal voordraagen; dat met een algemeen verlangen te gemoet gezien wordt. Zyn Eerwaarde toch is een onbewandeld, of althans weinig betreden, pad ingeslagen, en gaat met onvermoeide schreden zo rustig en te gelyk omzigtig voort, dat het hem alleszins tot eer strekke, en men t'over reden hebbe, om op een gewenschten uitslag van zynen verderen voortgang te hoopen. 'Er straalt, in het tot dus ver uitgevoerde van dit Ontwerp steeds een bezadigd Oordeel, met eene welwikkende Menschkunde door; en alles doet ons zien, dat de Eerwaarde Ockerse dit Stuk met eene meer dan gemeene oplettendheid doordagt heeft, eer hy zyn Ontwerp in orde schikte; het welk hem ook in staat gesteld heeft, om zig klaar en overtuiaend uit te drukken; terwyl hy door zyne bedrevenheid in 't Geschiedkundige, waar van hy een gepast gebruik maakt, zyne beredeneerde voorstellingen, meermaals op eene gevallige wyze, weet te verlevendigen.