Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Description & Itineraire Historique, Politique, Geographique, &c. des VII. Provinces-unies des Pays-Bas, de leur Territoire & Colonies. Enrichi de Cartes. Par Guillaume le Febure, Baron de St. Ildephont. Deux Tomes. A la Haye, chez J. du Mee. In octavo, 1008 pp.

Naar het byzonder bedoelde van den Baron de St. Ildephont is deeze Beschryving van de zeven Vereenigde Nederlanden, bovenal, geschikt tot een Handboek voor de zodanigen, die lust hebben, deeze Gewesten te doorreizen, met inzigt om het merkwaardigste daarvan gade te slaan, en de gesteldheid van onze Republiek te leeren kennen: waartoe het denzulken van weezenlyken dienst kan zyn. Dan zyn Ed. heeft dit op zodanig eene wyze uitgevoerd, dat 'er, ook in andere gevallen, van zynen arbeid een leerzaam gebruik gemaakt kunne worden; zo dat zyn Geschrift zig juist niet tot een enkel Reisboek bepaale: vermids het, over 't geheel, een regelmaatig verslag behelst, van het geen omtrent ons Gemeenebest weetenswaardig is; en eene geschikte handleiding verleent, ter naspooringe van 't geen daar toe betrekking heeft; waarvan niet alleen reizende Persoonen, maar ook Ingezetenen, zig met vrugt kunnen bedienen. Het brengt ons, naamlyk, in eene welïngerigte orde, onder 't oog, eene beknopte ontvouwing van de voornaamste byzonderheden, die ter kennisneeminge van de geschiedenis, in- en uitwendigen staat, regeering, enz. van ons Vaderland vereischt wor-

[p. 561]

den. - Ter voordragte van dit alles heeft de Autheur zyne opmerkingen, over de verschillende hier te zamen loopende onderwerpen, geschikt onder zeven hoofdverdeelingen.

In de eerste plaatze geeft hy eene agtervolgende tydkundige schets, van 't beloop van 's Lands Historie, zedert de komst der Batavieren, tot op het afloopen van 't Jaar 1780; en hieraan hegt hy eene opgave van de uitgestrektheid der zeven vereenigde Provincien, met eene melding der hoofdrivieren in dezelven, en van 't geen voorts in 't algemeen omtrent deeze Gewesten staat aan te merken. - Verder bepaalt hy zig tot eene byzondere beschryving van ieder Provincie, zo Geschied- als Staat- en Aardrykskundig, met een berigt van derzelver voornaamste Steden: en op een beknopt verslag hiervan, dat den Reiziger een algemeen denkbeeld van ieder Gewest aanbiedt, laat hy volgen eene Reisroute, naar welke men onze Republiek, in deszelfs geheele uitgebreidheid, kan doortrekken, zonder tweemaal ter zelfder plaatze te komen. - In de derde hoofdverdeeling ontvouwt hy het Stedelyk- en Staatsbestier, mitsgaders het Stadhouderlyke bewind, beneffens het Krygsweezen, zo te Water als te Land; het stuk der Financie; de Burgerlyke en Lyfstraflyke Regtspleeging; het ontvangen en zenden van Ambassadeurs, en eindelyk, de gemaakte schikkingen ter handhaavinge en regelinge van den heerschenden Godsdienst; waarby ook een kort woord over de verzorging der behoeftigen. - De daaraan volgende hoofdverdeeling geest een verslag van de Generaliteits-Landen, derzelver bestiering, de voornaamste plaatzen aldaar, en 't geen verder tot dit onderwerp betrekking heeft. - Op het ontvouwen hiervan verledigt hy zich, tot het nagaan van onzen Koophandel, de Oost- en Westindische Compagnie, de Surinaamsche Maatschappy, de Volkplanting aan de rivier Berbice, de Haringvissery, de Walvisvangst, den Levantschen handel, en voorts den Koophandel en Zeevaart onzer Ingezetenen, door alle de deelen van Europa. Ter deezer gelegenheid neemt hy ook in aanmerking, de Banken van Amsterdam en Rotterdam, als mede het verleenen van respytdagen ter betaalinge der Wissels; en daarnevens gewaagt hy van de Lombarden en Loteryen; besluitende voorts deeze afdeeling met eene opgave en vergelyking van de alhier gebruiklyke Maaten en Gewigten. - Wyders brengt hy, onder de zesde hoofdverdeeling byeen, zyne opmerkingen over de gebruiken,

[p. 562]

zeden, gewoonten, leevenswyze en pragt der Natie; dan in de beschryving hiervan is hy zo ongelukkig geslaagd, dat men bykans zoude denken, dat hy weinig of geen verkeering onder onze Landsgenooten gehad hebbe. Buiten dit laat zig zulks naauwlyks verklaaren, dan door het denkbeeld, dat hy alles te veel met een Fransch oog beschouwd, en in den Franschen smaak beoordeeld heeft. - Men ziet dit meermaals in zyne schryfwyze, en 't straalt ook door in zyne laatste afdeeling, gaande over het beoefenen van Kunsten en Weetenschappen hier te Lande; waarover Vreemdelingen, en inzonderheid Franschen, door hunne vooringenomenheid, gemeenlyk min gunstig oordeelen. En met dit alles is hy egter nog genoodzaakt te betuigen, ‘dat 'er geen Land in de Waereld is, 't welk meer Geleerden geleverd heeft, ja dat de Kunsten en Weetenschappen als Indigenae, of den Nederlandschen Bodem eigen, beschouwd moeten worden.’ Voegt hierby zyne opmerking, dat de toestand van ons Gewest de Landzaaten als genoopt heeft, om zig toe te leggen op nutte Kunsten; maar dat de bevallige Kunsten minder opgang onder ons gemaakt hebben, ter oorzaake, dat de Hollanders geen tyd hebben, (d'etre futiles,) om te beuzelen. In een Franschman, die dit erkent en schryft, kan men de bovenaangeduide misvattingen verder wel eenigzins over 't hoofd zien.