Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Leerredenen over verschillende onderwerpen, door C.G. Saltzman. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Amsterdam by J.R. Poster, 1789. Behalven het Voorbericht, 180 bladz. In gr. octavo.

Een zestal onderwerpen word in deze Leerredenen behandeld: (1.) de eenzaemheid; (2.) het wandelen; (3.) de genengten der Christenen; (4.) de vreugde van Elizabeth en van hare Vrienden by de geboorte van Joannes; (5.) het liefdeloos oordeelen over andere menschen; en (6.) de treurigheid van een Christen over zyne zonden. Des Schryvers bedenkingen over ieder dezer onderwerpen zyn alleszins leerzaem, en by uitstek geschikt om verstandige denkbeelden van de Christelyke Zedeleer in te boezemen, ter bevorderingen der handhavinge van onzen redelyken Gods-

[p. 361]

dienst; welks aenminnigheid hier uit onderscheiden gezichtspunten levendig voorgesteld, en op ene innemende wyze aengeprezen word. Uit hoofde dezer maniere van voorstellen, behoort de Leeraer Saltzman niet onder die strenge Predikers, welken de menschen lasten opleggen, zwaer om te dragen, en die zy zelven met één hunner vingeren niet aenraken; dan hierom echter is hy niet te verdenken van voedzel te geven aen de losbandigheid. Ver van daer! Het denkbeeld alleen, dat men zyne leerwyze zo schandelyk zou kunnen misbruiken, is genoeg om hem op te wekken ter ernstige waerschuwinge om ons daer voor te wachten. Hier van geeft hy ene uitstekende proeve, in 't slot zyner Leerreden, tegen het liefdeloos oordeelen over andere menschen, welke wy hier te eerder mededeelen, om dat ze ook in vele andere soortgelyke gevallen te stade kan komen; nadien 'er maer al te veel menschen gevonden worden, die ligtlyk tot zulk een misbruik van de verstandlyke Zedeleer overslaen. - Onze Leeraer naemlyk had, by de overweging van 's Heillands lesse, Luc. VI. 36-42, inzonderheid aengetoond, hoe menigwerf men zich schuldig maekt aen ene verregaende liefdeloosheid, door geoorlofde bedryven ongeoorlofd te verklaren; het onschuldige of ten minste verschoonbare als strafwaerdig te beschouwen; kleine faelgrepen te vergrooten; iemand om eene onoplettendheid in zynen wandel, of om een grover mispas, terstond voor een godloos mensch en onchristen te houden; mitsgaders de rampen, die onzen medemensch treffen, onbezonnen aen te zien, als straffen, die hem om zyne euveldaden overkomen. Zyne voorstellingen deswegens in verscheiden byzonderheden, met een geest van inschiklykheid, ontvouwd hebbende, doet hem de vrees van misbruik, deze zyne Leerreden, met de volgende gepaste vermanende aenspraek, besluiten.

‘Alhoewel ik nu volkomen overtuigd ben, dat ik niets gesprooken heb, dan 't geen strookt met den zin van onzen Zaligmaaker, die de rechter van ons allen is, vreeze ik echter, dat myne welmeenende lessen zeer kwalyk zullen uitgelegd worden. Wanneer de vroome zynen onchristelyken vriend over zyn toorn of de onkuischheid, waaraan hy zich schuldig maakt, bestraffen zal, dan zal die misschien antwoorden: “Ach! wat wilt gy my daarover veel zeggen? dit is eene fout van myn temperament; 't is immers nog onlangs op den predikstoel gezegd, dat de fouten van het temperament geen zonden zyn.” Maar zo het gezegd is, is 't zekerlyk van my niet geschied. Ik heb wel gezegd, dat

[p. 362]

het temperament geen zonde is, maar niet dat de fouten, waartoe ons temperament overhelt, onzondig zyn. Gy zyt, by voorbeeld, van natuure driftig; - dit is onschuldig. Maar zo gy niet waakt over uwe drift, en u daardoor laat vervoeren tot onverzoenelykheid en wraak, dan is 't zeker zondig. - Wanneer de getrouwe vader zynen zoon bestraffen zal, dat hy in kwaade gezelschappen danst, of zynen kostelyken tyd, waarin hy den grond tot zyn toekomend geluk zoude leggen, met speelen doorbrengt, zal hy antwoorden: “Val my toch niet lastig! daar is nog onlangs over gepredikt, dat speelen en danssen onschuldig is.” Maar wie heeft dit gepredikt? Ik weet het althans niet. Ik heb, gy allen weet het nog, te kennen gegeeven, hoe veele zwaarigheden beide deeze vermaaken in hebben: ik heb die geenen openlyk gepreezen, die zich daarvan onthielden, en alleenlyk herinnerd, dat zy geen recht hadden, om die geenen terstond voor kinderen des duivels te houden, die zich somwylen vermaaken met danssen en speelen. Volgt daaruit dan, dat een vader niet durft spreeken, als hy ziet dat zyn zoon zich door diergelyke vermaaken ongelukkig maakt? - Wanneer een andere vader zyn ongenoegen toont, dat zyn kind met verdachte onkuissche persoonen verkeert, of anderszins buitenspoorigheden bedryft, zal het misschien heeten: “O! de vroomste menschen doen niet anders: - waarom zult gy 't my dan kwaalyk neemen? Zodanige zonden kunnen zeer wel met de vroomheid bestaan.” Maar welk eene nieuwe leer is dit? Heb ik die beweerd? 't Is waar, dat vroome menschen misslagen hebben; - 't is waar, dat de vroomsten tot de grootste zonden vervallen kunnen: - de heilige Schrift leert zo wel het een als het ander. Maar geeft ons dit een recht om onze zonden te ontschuldigen? Hebt gy vergeeten, dat ik gezegd heb, dat een vroome niet meer vroom is, zo dra hy in groove zonden vervalt, en dat hy zyne straffen niet ontgaan zal? Wanneer gy, roekelooze! ziet, dat een man, die anderszins eenen goeden bedaarden gang heeft, struikelt - valt - een been breekt; - moet gy dit dan ook doen? - Waarom wilt gy dan de geenen nabootzen, die zich, door hunne onvoorzichtigheid, de strenge straffen van den rechtvaardigen God berokkenen?

Eindelyk zullen veelen denken; de hemel zal zekerlyk vry vol worden, wanneer de speelers en danssers, de menschen, die zonder overleg handelen, zelss groove zondaars, niet zullen verdoemd worden. Gy verstandigen, onder myne

[p. 363]

hoorders! zyt getuigen, dat ik dit niet geleerd heb. Dit is zeer zeker, dat wy allen eerlang onzen rechter zullen vinden. God zal eenen iegelyken de plaats aanwyzen, die hy waardig is. Dit alleen heb ik gezegd; dat menschen niet in het ampt van God treeden, en over hunne zondige broeders het vonnis vellen moeten.

O myne Vrienden! in plaats dat gy uwe oogen altyd vestigt op de fouten van andere menschen, ziet veelmeer op u zelven, op uw hart en uwen wandel! Een ieder zal hier genoeg vinden te berispen en te verbeteren. “Een ieder doe eerst den balk uit zyn oog, en zie dan toe, om den splinter weg te doen, die in zyns broeders oog is.” In plaats dat wy onze medechristenen hunne misslagen geduurig verwyten, laat ons liever hunnen val tot onze waarschouwing gebruiken, dat wy te waakzaamer over ons hart en over onze daaden zyn! “Broeders! indien ook een mensch overvallen ware door eenige misdaad, gy, die geestelyk zyt! brengt den zodanigen te recht met den geest der zachtmoedigheid; ziende op uzelven, op dat ook gy niet verzocht wordt!” Amen.’