Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

[p. 309]

Nieuwe Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Threni Jeremiae philologice & critice illustrati a Joanne Henrico Pareau. Lugd. Batav. apud H. Mostert, 1790. Absque Praef. 173 pp.

In de Voorreden van dit Geschrift, over het Bybelboek genaemd de Klaegliederen van Jeremia, geeft ons deszelfs geagte Opsteller te kennen, dat hy het aenvanglyk vervaerdigd had tot eene Academische Proeve; doch, door overmaet van bezigheden wederhouden was, van het zelve ten openlyken twistgedinge voor te dragen: dat hy voorts, kort daer na, tot Bedienaer des Godlyken Woords in de Fransche Gemeente te Deventer, mitsgaders tot Hoogleeraer in de H. Godgeleerdheid en de Oostersche Talen, in het Illustre Athenaeum ter dier Stede, beroepen wierd, het welk hem, op de aenneming, nieuwe bezigheden verschafte; die hem, in de verdere uitwerking van dit stukje belemmerden. Hierdoor is het zelve, gelyk de Hoogleeraer aenduid, niet zo sterk beschaefd, als hy zig wel voorgesteld had; en, ziende dat hem de daer toe noodige tyd ontbreken zou, heeft hy het best geoordeeld dit zyn Opstel, zo als het is, als eene Academische Proeve maer af te geven. Dit Voorbericht is enigzins geschreven in den smaek van verschooning; dan het Stukje heeft, mag men wel zeggen, die verschooning juist niet noodig; daer de uitvoering, schoon ze als een Studenten - arbeid beschouwd moge worden, den Hoogleeraer Pareau geen oneer aendoet. - De Vertaling der Klaegliederen van Jeremia verleent alleszins blyken van naeuwkeurigheid en taelkunde, die zich, in de daerby gevoegde aentekeningen, met ene oordeelkundige belezenheid nog duidelyker vertoont. Vooraf gaen enige algemene aenmerkingen nopens dit Bybelboek, waeruit men ten klaerste kan afnemen, dat de Autheur zyn onderwerp met bedaerdheid nagegaen, en het daer toe betreklyke met een welwikkend oordeel overwoogen heeft, ten blyke van zyne welingerigte oefeningen geduurende zynen Academie-

[p. 310]

tyd. - Om 'er den Nederduitschen Lezer iets uit mede te deelen, zonder hem met Hebreeuwsch lastig te vallen, zullen wy uit des Hoogleeraers voorloopende aenmerkingen, (die wel byzonder de overweging der Taelkundigen verdienen, wegens het bygebragte nopens den slyl van Jeremia en zyne dichtkundige schikking,) hier overnemen het hoofdzaeklyke zyner voorstellinge, rakende den bedoelden inhoud dezer Klaegliederen.

Men vind de Uitleggers dezer verzamelinge deswegens enigzins verdeeld; wel inzonderheid komen 'er twee verschillende gevoelens, over de gelegenheid by welke deze Liederen opgesteld zyn, in overweging. Zommigen naemlyk zyn van oordeel, dat de Propheet dezelven gedicht heeft op den dood van Koning Josia, en het toen voorgevallene, aengetekend 2 Kon. XXIII. 29, 30, en 2 Chron. XXXV. 20-24; ter welker laetste plaetze vervolgens vers 25. gezegd word: En Jeremia maakte een Klaaglied over Josia; desgelyks alle Zangers en Zangeressen spraken in hunne Klaagliederen van Josia tot op dezen dag; want zy gavenze tot ene inzetting in Israël; en ziet, ze zyn geschreven in de Klaagliederen. - Dan anderen denken, dat het daer gemelde, schoon 'er toen zulke Klaegliederen opgesteld zyn, geen betrekking heeft tot dit Bybelboek; welks inhoud, hunnes agtens, in genen deele slaet op het diestyds gebeurde, maer op ene latere geschiedenis; te weten, den geheelen ondergang van het Joodsche Gemenebest, met de verwoesting van Stad en Tempel, die ten gevolge had, de gevanglyke wegvoering des Volks, met hunnen laetsten Koning Zedekia, na Babel, gemeld 2 Kon. XXV, en 2 Chron. XXXVI. - Onze Autheur, met de laetst bedoelden instemmende, toont in de eerste plaetze aen, dat de ongevallen, in deze Klaegliederen beschreven, gansch niet overeenkomen met het geschiedkundig bericht rakende de omstandigheden by den dood van Josia; en dat deze Klaegliederen, aen de andere zyde, geen de minste melding maken van 't geen, volgens dat berigt, in die dagen gebeurd is; weshalven 'er gene reden zy om hier op het toen voorgevallen te denken; terwyl alles, wat hier aengevoerd word, volkomen beantwoord aen de geschiedkundige verhalen van die latere omwenteling des Joodschen Staets^(*); het welk hy ons, met aenwyzinge van den inhoud van ieder der vyf Klaegliederen in dit Boek vervat, aldus voordraegt.

(*) Vergel. eichhorn. Inl. in 't O.T. III D. §. 651, 652.

[p. 311]

Nae het byster ongelukkig sterfgeval van Josia, neigde het Gemenebest meer en meer ten val; het werd echter niet eensklaps omgekeerd, maer, nae dat het op velerlele wyzen geteisterd was, ten laetste onder Zedekia ganschlyk verwoest.

Reeds onder Jojakim, den tweeden Vorst nae Josia, zagen de Jooden zich genoodzaekt, om ene zware schatting aen den Koning van Egypte te betalen, 2 Kon. XXIII. 33-35; kort hierop werden zy aen Nebucadnezar onderworpen, en door nabuurige volken, eertyds hunne vrienden en bondgenooten, geduurig jammerlyk geplaegd. Vervolgens was Jechonias (of Jojachin) op den dood van Jojakim, nauwlyks in 't Ryksbewind opgevolgd, of Nebucadnezar zond een Krygsleger tegen Jeruzalem, en dreigde de Stad en 't gantsche Gemenebest volstrekt te vernielen. Als nu Jechonias, om dit onheil af te wenden, zich met alle de zynen, vermoedelyk op den raed van Jeremia, (vergel. Jer. XXXVIII. 17 en verv.) aen Nebucadnezar overgegeven had, nam die Vorst, den Tempel geplunderd hebbende, zulk een aental van voorname Personadien en andere Burgers gevanglyk met zich na Babel, dat hy gezegd wierd geheel Jeruzalem weggevoerd te hebben, 2 Kon. XXIV. 8-16: waerdoor hy de Jooden dermaete scheen te verzwakken, dat hem nu voortaen geen opstand van hun tegen zyne Overheersching te duchten ware. Zulks ondernam nogtans eerlange Zedekia, dien Nebucadnezar in de plaetze van Jechonias gesteld had; het welk de Babylonische Vorst zo euvel opnam, dat hy, om het Joodsche Volk, of tot gehoorzaemheid te dwingen, of by weigering gantschlyk ter slagtinge over te geven, met een groot heir tegen hen optrok, en zyne schikkingen maekte, om, het land verwoest en de vastigheden in bezit genomen hebbende, Jeruzalem zelf te belegeren. Deze belegering werd wel voor een korten tyd opgebroken, om de Egyptenaers, die ter reddinge der Jooden toeschooten, te beletten tot de Stad te naderen; maer ze werd wel dra hervat, en de wederspannige Jooden zagen eerlang alle hoop op ene gewenschte uitkomst verydeld. Jer. XXXVII. 5-10 en 19. Joseph. Oudh. X. 10. Inmiddels geraekte de Stad, door velerleie oorzaken, in den deerlyksten toestand. Zy was niet alleen van hare voornaemste inwoonders, die gevanglyk weggevoerd waren, beroofd, maer zy werd daerenboven dagelyks nog meer en meer ontvolkt; dezen sneuvelden in 't bestryden der vyanden, genen werden door de pest vernield, en anderen door den hon-

[p. 312]

gersnood verteerd, Jer. XXXVII. 21. XXXVIII. 2, en Joseph. als boven 10 en 11; terwyl 'er ook waren, die tot de Chaldeen overliepen, Jer. XXXVIII. 19. - In deze dagen nu, toen de Chaldeen, nae 't verdryven der Egyptenaren, Jeruzalem op nieuw belegerd hadden, schynt Jeremia het Klaeglied gedicht te hebben, dat het eerste Hoofdstuk van deze verzameling maekt. Onder het uitstorten van weeklagten over alle die rampen, welken Jeruzalem zins enige jaren getroffen hadden, (vers 1, 2, 3, 5, 6, 10, 18.), wier herinnering diestyds recht ter snede kwam en zeer bitter was (7, 8.), maelt hy de gesteldheid der Stad af, wel niet als verwoest, maer zeer ontvolkt (1, 4.), van rondsomme door vyanden omcingeid (17.), van de hoop op der Egyptenaren hulp verstoken (19.), door 't bloed der haer verdeedigende burgeren bestroomd (15.), door hongersnood en pest tot het uiterste gebragt (11, 19, 20.) en genoegzaem van alle uitzicht op hulp of troost wanhoopig beroosd, (7, 9, 12, 13, 14, 16, 17, 21, 22.).

Dus zagen de Jooden zich overgekomen, 't geen Jeremia hun, wegens de terugkomst der Chaldeen voorspeld had, hoe sterk zy zich ook gevleid mogten hebben, dat ze nimmer zouden wederkeeren, Jer. XXXVII. 7-10. Het was naemlyk zo ver van daer, dat zy geloof sleegen aen de tael van Jeremia, zo menigwerven als hy hun in Gods naem aensprak, dat zy integendeel dien Voorspeller van droeve ongevallen op allerleie wyzen smaedlyk kwelden. Ja, hunne hardnekkigheid en geweldige haet ging zo ver, dat zy, toen hy hun enige dagen later aenkondigde, dat de Chaldeen de Stad zouden overmeesteren, en dat zy, die tot den Vyand overliepen, niets te vreezen hadden, hem naer het leven stonden, en in een modderigen kuil wierpen: ook bleef hy, nae dat hy uit dien kuil weder opgetrokken was, den Jooden steeds haetlyk, die hem, van zyne vryheid beroofd, tot op het overgaen van de Stad in bewaring hielden, Jer. XXXVIII, en XXXIX. - Tot deze gebeurtenis brengt men zeer gevoeglyk het derde Hoofdstuk dezer Klaegliederen, zo uit hoofde van den aert des Lieds in 't algemeen, als wel inzonderheid ter zake van deszelfs laetste gedeelte, van vers 52 tot het einde; het welk zo veel overeenkomst heeft met het opgemelde byzondere geval van Jeremia, dat men nauwlyks ene meerdere gelykheid kunne vorderen.

Op zulk ene halsterrige verwerping des Propheets, stond den Jooden niet anders dan het uiterste verderf te wachten. -

[p. 313]

Zy werden, by ene langduurige belegering, steeds meer en meer geprangd door hongersnood, welke, naer Jeremias voorzegging, H. XIX. 9, tot die hoogte zou steigen, dat zy het vleesch hunner zoonen en dochteren zouden eten. In zulke benarde omstandigheden maekten de Chaldeen zich eindelyk meester van de Stad, en bemagtigden ook Zedekia, dien zy, daer hy, met de krygsknechten, zyn behoud in de vlugt gezogt had, achtervolgden, en in de vlakte van Jericho gevangen namen. 2 Kon. XXV. 1-5, Jer. XXXIX. 1-5. - Tot dit tydsgewricht behoort het vierde Hoofdstuk dezes Boeks. In dat Klaeglied toch geeft de Dichter ene uitvoerige beschryving van den geleden hongersnood (vers 1-9), in welken de vrouwen, hoe mewarig anders, hunne kinderen eigenhandig kookten, en ter spyze schikten (10). Zulks is daer en boven uit verscheiden andere byzonderheden blykbaer. Toen begrepen de Jooden ten klaerste, dat zy voortaen geen hulp van de Egyptenaren te wachten hadden (17.); en dat zy door die Propheten, welken hun ene gunstige uitkomst voorspeld hadden, misleid waren; nadien zy zelfs hunnen Koning, te vergeefsch gevlugt, in 's Vyands handen zagen (18-20.). Aen dit tydstip, toen de Stad wel nog niet aen de vlammen en de verwoestinge overgegeven, maer den elendigen alle hoop van redding asgesneden was, beantwoord volkomen die bittere weeklagte der Jooden (18.) welken, zo door 't gevoel der tegenwoordige als door de vrees voor toekomende rampen, gedrongen, hooploos uitriepen: Ons einde is genaderd, onze dagen zyn vervuld, ja ons einde is gekomen!

Der Jooden rampspoed had intusschen hiermede den hoogsten top nog niet beklommen, gelyk enige weken later, na 't innemen der Stad, bleek. Toen naemlyk kwam Nebuzaradan, een Krygsoverste van Koning Nebucadnezar; deze verwoestte alle de vastigheden van Jeruzalem, brak de muuren af, en offerde alle de huizen der Grooten, benevens de paleizen, ja ook den Tempel, aen de vlammen op, 2 Kon. XXV. 9, 10. 2 Chron. XXXVI. 17. Schrikbarende toonelen van menigerleie rampen zag men alomme. - Hier was de Vyand bezig met vrybuiten in den Tempel en de Paleizen; dezelven beroofd hebbende, stak hy alles in den brand; hy hoonde de elendige burgers met het zingen van vrolyke triumsliederen; zwaeide met zyn ontbloote zwaerd rondzomme, sparende noch kinderen, noch oude noch maegden, en deed veler bloed zelfs in den Tempel stroomen. Daer werden weerlooze burgers door gruwzame smertlykheden pynlyk gefolterd. En elders wa-

[p. 314]

ren de straten bezet door magtelooze bevende kinderen, die te gelyk met de moeders door hongersnood en pest sneuvelden. - Deze en soortgelyke toonelen hadden 'er plaets, gelyk men uit het geschiedverhael, en het tweede Hoofdstuk van dit Boek, kan opmaken. In dat Lied toch schetst ons Jeremia deze ongelukkige verwoesting van Stad en Tempel (vers 1-9.); mitsgaders het jammerlyke lot der burgeren (10 tot aen 't einde); in welk eerste gedeelte hy de hevige en als woedende bewegingen der treffende smerten ten sterkste kentekent; waerop hy de meer tedere aendoeningen, in 't laetste gedeelte, niet min kragtig uitdrukt.

Nebuzaradan voerde vervolgens, Jeruzalem nu geheel verwoest zynde, het voornaemste gedeelte der Jooden, die nog overgebleven waren, gevanglyk weg na Babel; latende slegts de armsten des lands in 't zelve, om de akkers en de wyngaerden te bebouwen, 2 Kon. XXV. 11, 12; over welken hy Gedalja ten bestierder stelde, 2 Kon. XXV. 22, en Jer. XXXIX. 9, 10. - Dezen deerniswaerdigen toestand dier Jooden, kort na de verwoesting van Jeruzalem, maelt de Propheet ten levendigste af, door hen, als klagende over hunne tegenwoordige rampen, in 't vysde Hoofdstuk van deze zyne Klaegliederen, in te voeren.

Uit dezen inhoud der Klaegliederen van Jeremia kan men opmaken, dat ze, schoon geen derzelven betreklyk zy tot het sterfgeval van Koning Josia, echter niet allen gedicht zyn, eerst nae de volstrekte verwoesting van Jeruzalem; maer, met opzicht tot den tyd, gevoeglyk in de volgende orde geschikt mogen worden. Het eerste Lied, Hoosdst. I, schynt geschreven te zyn op de herhaelde belegering van Jeruzalem. Het tweede, Hoofdst. III, nae de redding van Jeremia uit den modderigen kuil, en gednurende zyne gevanglyke bewaring. Het derde, Hoofdst. IV. behoort tot die dagen, in welken de Chaldeen de Stad overmeesterd, en den daeruit vluchtenden Koning gevangen genomen hadden. Het vierde, Hoofdst. II. maelt ons het jammerlot van Stad en Tempel, mitsgaders de akelige omstandigheden der burgeren op die overmeestering. En het laetste Lied Hoofdst. V, stelt ons de bittere weeklagte der Jooden, die in 't Vaderland gebleven waren, ten nadruklykste voor. - By aldien deze, van de gewoone orde afwykende, schikking, iemand enigzins vreemd mogte toeschynen, die gelieve in overweging te nemen, dat men, in de tegenwoordige rangschikking der Profetische redenvoeringen van Jeremia, ook niet altoos de vereischte tydorde behoorlyk gadegeslagen hebbe. Zie eichhorn Inl. in 't O.T. III D. §. 539.