Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

[p. 232]

Bydragen tot het Leerstelzel der Koortzen, door Ch.F. Elsner, M.D. Hoogl. in de Geneeskunde te Koningsbergen, enz. Uit het Hoogduitsch vertaald en met Byvoegzelen vermeerderd, door J. Houtman Thz., M.D. en Lid van verscheide Geleerde Genootschappen. Iste Stuk. Te Amsterdam by Wesling en van der Hey, 1789. In gr. octavo, 114 bladz.

Is 'er een onderwerp, waarin de denkwyze der Geneeskundigen onderling van elkander verschilt, zo is het gewis over de naaste oorzaak (causa proxima) der Koortzen; want terwyl de eene die onbetwistbaar zeker stelt in den vermeerderden toevloed van het Zenuwzap, gelooft een ander geene mindere gronden ten bewyze te kunnen aanvoeren, dat dezelve alleen in eene overmaatige spanning en trilling der Zenuwen, of diergelyke, gelegen is; terwyl nog anderen wederom andere oorzaaken aanneemen, waaruit zy de menigvuldige verschynselen der Koortzen tragten te verklaaren, en dezelven in onderscheidene zoorten te rangschikken.

Gelukkig is het ondertusschen voor de Lyders, dat kundige Geneesheeren, veel minder in de Geneeswyze, dan in de Theorie derzelve, verschillend denken; en de rede daar van is, om dat men doorgaans meer genoodzaakt is, zyne aandagt en middelen tot de werkende oorzaak te bepaalen, waar door de naaste oorzaak in beweeging gebragt is, dan wel op de laatste alléén; en dan, wanneer dit al noodzaakelyk is, men een veilige toevlugt tot het gebruik der koortsbast, het heulsap of andere bekende middelen, neemen kan.

De Hoogleeraar elsner heeft, om dit vry duistere stuk wat meerder licht te verschaffen, wederom eene andere Theorie der Koortzen uitgedagt, en stelt vast, dat de naaste oorzaak derzelve, in eene algemeene veranderde prikkelbaarheid, vergezeld van eene tegenwerking van het beweegend vermogen des lichaams, gelegen is.

Om nu zyne denkwyze over de prikkelbaarheid en prikkeling wel te bevatten, geeft hy, in de voorafgaande Inleiding, eene algemeene, doch egter naauwkeurige beschryving, van dat geen het welk hy daar onder verstaat, en waardoor dezelve van de veerkragt en zenuwkragt onderscheiden wordt.

Na het eene en andere beredeneerd te hebben, gaat de

[p. 233]

Autheur over om op deezen voet eene rangschikking der Koorts te maaken, en verdeelt dezelve in deeze vyf staaten: als, 1. de eenvoudige koortsstaat, 2. de ontsteeking staat, 3. de staat van verderf of rotting, 4. de staat der Zenuwen, en 5. de kwaadaartige staat. Van ieder dezer staaten eene juiste bepaaling gegeeven zynde, tragt de Autheur de geheele menigte door andere beroemde Schryvers, op verschillende wyzen gerangschikte Koortzen, tot deeze vyf bepaalingen eener algemeene Koorts te brengen; verklaart dan daaruit de oorzaaken, toevallen, en vooral den critischen afloop deezer ziekte, voor welke laatste alles, wat enigermaate tot bewys dienen kan, niet vergeeten wordt by te brengen.

Dit Stukje, hoe zeer het tegen de denkwyze van veele Geneeskundigen stryden mooge, oordeelen wy der leezing en overdenking dubbel waardig, te meer, daar het byzonder dienstig is, om, zonder het geheugen met een onbepaald aantal nuttelooze naamen te bezwaaren, het zelve echter aan den min geoeffenden een juist en duidelyk denkbeeld der Koortzen in het algemeen geeft, en teffens tot eene goede handleiding dienen kan, om, na gelang der verschillende oorzaaken, ook de gepaste geneesmiddelen ter herstelling aan te wenden.

Doch, daar de Autheur in een volgend Stukje belooft, over de verscheidenheid der stoffelyke oorzaaken te zullen handelen, om deeze algemeene Koorts in derzelver geslachten te doen kennen, zo twyfelen wy geenzins, of ook daar door zal aan het bovengenoemde oogmerk nog meerder beantwoord worden.

Ondertusschen verdient de geleerde Vertaaler, zo wel voor deezen zynen arbeid, alsmede voor zyne hier en daar bygevoegde ophelderende Aanmerkingen, onze billyke erkentenis; terwyl wy wenschen, dat hy het volgende Stukje aan onze Landgenooten, die ongelukkig genoeg mogten zyn van geene andere dan hunne moedertaal te verstaan, en echter om deeze of geene rede gepredestineerd zyn de practyk te oefenen, spoedig in een evengoed Nederduitsch gewaad ter hand stellen mooge.