Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

[p. 228]

Handboek voor Kinderen en Catechizeermeesters, tot eene praktikaale kennis van den Christlyken Godsdienst, door j.r.G. Beyer, Predikant te Schwernborn. Uit het Hoogduitsch vertaald, door W. Goede, Predikant der Evang. Luth. Gemeente te Campen. Met eene Voorrede van A. Sterk, Predikant der Evang. Luth. Gemeente te Amsterdam. I^sie D. 1^ste Stuk. Te Haarlem by A. Loosjes, 1789. Behalven de Voorrede, 311 bladz. in gr. octavo.

Boven vele andere Schriften, dienende tot een onderwys der Jeugd, ter bevorderinge van ene overtuigelyke kennisse der Godlyke Waerheden, heeft dit Handboek van den Eerwaerden Beyer by uitstek dit voorregt, dat het den genen, die zich op het onderwys der jeugd toeleggen, ten klaerste onder 't oog brengt, ene manier van gemeenzaem opleidend gesprek, dat uitnemend wel geschikt is, om de jeugd leerzaem te onderhouden, en tot ene gegronde bevatting van het voorgedragene te brengen. ‘Men vindt hier,’ (gelyk de Eerwaerde Sterk zich deswegens in zyne Voorreden zo wel uitdrukt, dat wy niet beter kunnen doen dan dit zyn gezegde overnemen,) ‘Men vindt hier naamlyk eene aanleiding, zoo voor kinderen en andere ongeoefenden, om zich de waarheden van den Godsdienst, in verband met deszelven voorschriften en plichten eigen te maaken, als ook voor jonge Prodikanten, Catechizeer- en Schoolmeesteren, om op de rechte socratische wyze met kinderen over den Godsdienst te spreeken, dat is, van het bekende tot het nog onbekende voort te gaan, door vraagen hen - niet te verplichten om een van buiten geleerd antwoord op te zeggen - maar uit te lokken, om hunne eigene gedachten daarover voor te stellen: zo zy dwaalen, hun hunne dooling niet op eenen meesterachtigen toon te verwyten, en hen daardoor voor het vervolg beschroomd te maaken, maar hen ongemerkt op een ander standpunt te brengen, van waar zy hunne dooling zelve zien kunnen; en met één woord, de waarheden van den Godsdienst niet zo zeer in hun geheugen te prenten, als wel tot een eigendom van hunne ziele te maaken.’ - Op zodanig een onderwystrant begint hy met ene overweging van den Godsdienst in 't algemeen; en daer hy zich voorgesteld heeft den leiddraed van Luthers Catechismus te volgen, bepaelt hy zich eerst tot ene ontvouwing der kundigheden, waer toe

[p. 229]

hem de woorden van de Inleiding van den Catechismus brengen; en hier op schikt hy zyn verder onderwys, naer de orde, op welke Lutherus zyn Catechismus ingericht heeft. Dezelve brengt, gelyk vry algemeen bekend is, de eerste beginselen van den Godsdienst onder de zes volgende Hoofdstukken: (1.) De tien Geboden. (2.) De Artykelen des Heiligen Christelyken Geloofs. (3.) Het Heilig Vader Onze. (4.) Het Sacrament des H. Doops. (5.) Het Sacrament des Heiligen Avondmaals, en (6.) Het Ampt der Sleutelen des Hemelryks.

Naer deze rangschikking vangt de Eerwaerde de Beyer dit zyn onderwys aen met ene ontvouwing der tien Geboden; waer van de drie eersten, (makende, volgens de verdeeling door Luther gevolgd, den eersten Tafel der Wet,) als behelzende de plichten jegens God, in dit thans afgegeven Stuk, nagegaen worden. - In de voordragt hier van vestigt de Leeraer de oplettendheid der Kinderen op de onderwerpen, in de antwoorden van den Catechismus aengeduid, indiervoege, dat hy hen leere gadeslaen alles wat daerin opgeslooten ligge. Uit dien hoofde behelst zyn onderwys niet slechts ene oppervlakkige verklaring dier antwoorden, maer ene nauwkeurige opheldering der kundigheden, daer in vooronderstelt en uitgedrukt, met derzelver gevolgen. Langs dezen weg verleent dit eerste Stuk, ene in hare soort volledige zedekundige behandeling der plichten, die ons jegens God te betrachten staen; zo ten opzichte van den innerlyken dienst des harte, als met betrekking tot den uiterlyken eerdienst. - Tot een voorbeeld van des Leeraers boven aengeduide manier van onderwys strekke zyne volgende onderrichting, betreklyk tot het onderscheid tusschen de kinderlyke en slaefsche vrees, waervan hy voorheen gehandeld had. Het aenhalen der woorden 1 Joh. V. 3. Dit is de liefde tot God, dat wy zyne geboden houden, en zyne geboden zyn niet zwaer, gaf gelegenheid tot dit onderhoud.

‘leeraar. Is dat dan ook waar, dat zyne geboden niet zwaar zyn?

kinderen. Ja.

l. Waarom zyn zy dan niet zwaar? - Wordt u dat wel zwaar, wanneer gy, tot vermaak van den kleinen vriend, dien gy zoo goed zyt. een spel speelt, of eenen weg gaat, of eenige andere moeite op u neemt?

k. Neen.

l. Waarom valt u dat niet zwaar?

[p. 230]

k. Dewyl wy het gaarne doen.

l. En waarom doet gy het gaarne.

k. Om dat wy hem lief hebben.

l. Wanneer zyn dus Gods geboden niet zwaar?

k. Wanneer men dezelven gaarne doet.

l. En wanneer doet men dezelven gaarne?

k. Wanneer men God lief heeft.

l. Dan vind men toch ook lieden, welken dezelven zwaar vallen?

k. Ja, hun, die God niet lief hebben.

l. Zelfs de geringste beleefdheid wordt menigmaal bezwaarlyk, als men dezelve bewyzen moet aan lieden, die men niet lyden mag; want dan doet men het niet gaarne; maar het geen men gaarne doet, valt iemand nooit zuur. - Nu zult gy ook begrypen, waarom God liever eene kinderlyke, dat is, eene vreeze uit liefde, dan eene slaafsche vrees voor de straffe, hebben wil. - Waarom is dat Gode aangenaamer het geen men uit eene kinderlyke vreeze jegens hem doet?

k. Om dat men zulks gaarne doet.

l. En waarom wil hy dat wy het gaarne doen zullen?

k. Om dat het ons dan niet zwaar valt.

l. En waarom wil hy geene slaafsche vreeze?

k. Dewyl men dat niet gaarne doet, het geen men alleenlyk doet uit vreeze voor de straffe.

l. Ja, dan is het reeds een dwang, en gedwongen deugd wil God niet. - Men kan ook wel aan de straf denken, en zich voorneemen, om zoo te handelen, dat men de straf ontgaa; maar de straf mag evenwel niet de eenigste of de hoofdbeweegrede zyn, dewelke ons tot gehoorzaamheid jegens God aanspoort; want God wil ons tot goede vroome kinderen, maar tot geene slaaven, opvoeden. - Maar vindt men dan evenwel nog menschen, die eene slaafsche vreeze voor den lieven God hebben?

k. Ja.

l. Men vindt, by voorb. veele menschen, die zelden aan den lieven God denken, meer vloeken dan bidden, onbedachtzaam, halstarrig en vermetel zyn; maar, wanneer 'er een vreeslyk onweder aan den hemel verschynt, wanneer het boven hunne hoofden dondert en blixemt, dan worden zy op eenmaal zoo stil en zoo kleinmoedig; dan bidden en zingen zy zoo aandachtig, neemen by elken blixem ootmoedig hunne hoeden af, en zeggen: God zy ons genadig! wat is dat voor eene vreeze?

[p. 231]

k. Eene slaafsche vreeze.

l. Waarvoor vreezen deeze lieden?

k. Voor de straffe.

l. Ja, zy denken dat de lieve God nu boos is en hen straffen wil; - maar, wanneer het onweder voorby is, dan zyn zy wederom even zoo wild en ligtvaardig, als te vooren. Veele menschen leeren deeze vreeze reeds in hunne kindsheid. Wanneer het ondert zeggen de lieden menigmaal: hoor kind! de lieve God knort. - Meent God het dan waarlyk zoo kwaad, wanneer het dondert en blixemt?

k. Neen, zekerlyk niet.

l. Gy zyt immers wel menigmael, naa een onweder, in den tuin, of op het veld geweest, hoe zag het er toen uit?

k. ô Toen waren de boomen zo schoon groen, en het gras zoo frisch, en de bloemen zagen 'er uit, als of zy een nieuw leeven hadden.

l. En van waar kwam dit dan?

k. De menschen zeiden, van het onweder.

l. Wanneer God nu het zaad, het gras, de boomen, kruiden en bloemen verkwikt, zoo dat zy wederom nieuw voedzel en nieuw leeven verkrygen, meent hy het dan wel kwaad?

k. Neen, dat is goed gemeend.

l. Nu, dan zyn de onweders eene waare weldaad, waardoor God het vaste aardryk doet schudden, zoo dat 'er de regen recht indringen, en de aarde recht vruchtbaar maaken kan, want geen regen is vruchtbaarder, dan een onwedersregen. De onweders doen, wel is waar, ook den menschen somwylen schade, maar het water en vuur richten dikwerf nog meer verwoestingen aan, en evenwel blyven het water en het vuur eene groote weldaad van God. - Daarom behoeft gy by een onweder ook niet angstig te vreezen; want wanneer God de menschen straffen, en hun schade toevoegen wil, kan hy zulks op nog duizenderlye andere wyzen doen; wie God niet bemint moet alle oogenblikken vreezen; want alles, wat hy ziet, kan hem schade doen; maar wie God bemint als zynen vader, kan by het onweder even zoo vrolyk zyn, als wanneer de zonne aan den hemel prykt. - Even zoo is het ook gesteld by andere gebeurtenissen, by ziektens, enz.’