Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Vervolg op M.N. Chomel, Algemeen, Huishoudelyk, Natuur- Zedekundig- en Konst-Woordenboek, door J.A. de Chalmot. Verrykt met Kunstplaaten. Achtste Stuk. Te Campen by J.A. de Chalmot, en te Amsterdam by J. Yntema, 1789. In gr. quarto.

Gemerkt men steeds met dezelfde oplettendheid den aangevangen taak, ter leerzaamer uitbreidinge van dit Woordenboek, blyft volvoeren, zo behelst dit Stuk weder op nieuw eene groote verscheidenheid van aantekeningen, zo ter ophelderinge van voorige, als ter vervullinge van eertyds niet geplaatste Artykelen. Om, naar gewoonte, uit den aangevoerden voorraad, weder eene byzonderheid mede te deelen, zullen wy ons bepaalen tot het geen hier, wegens de Haanevegteryen, zo in vroegere dagen, als in den tegenwoordigen tyd, gemeld wordt.

‘De kaanevegteryen, of Haane-Gevegten, zyn, (zegt de Schryver,) inzonderheid by de Engelschen in gebruik, en verstrekken by die Natie tot eene uitspanning en teffens wedspel, waarmede dikwils zwaare sommen gewonnen of verlooren worden.

De oirsprong van dit barbaarsch spel zegt men van de Atheeners afkomstig te zyn, en wel by de volgende gelegenheid. Wanneer themistokles met zyn leger tegen de Persiaanen optrok, ontdekte hy op den weg twee vegtende Haanen; deed 'er zyn krygsvolk de oogen op slaan, en hield daar op de volgende reden tot zyne Soldaaten. ‘Geeft acht; deezen vegten niet voor hunne huisgoden, voor de gedenktekens hunner voorouderen, niet om glorie, niet voor de veiligheid hunner kinderen, maar

[p. 204]

alleen, om dat de een niet uit den weg wil gaan voor den anderen.’ Dit moedigde de Grieken zodanig aan, dat zy op de hardnekkigste wyze streeden, en eene volkomen overwinning op de Persiaanen behaalden, waarop het Haanengevegt, door eene byzondere wet, bevolen werd jaarlyks by de Atheners te oeffenen.

Alhoewel de oude Grieken zich vry wat lieten voorstaan op hunne beschaafdheid, alle andere Volken barbaaren noemende, heeft egter de Heer pegge klaarlyk beweezen, in een tractaat, 't welk in het derde deel van de Archoeologia geplaatst is, dat zy de stichters waren van deeze wreede onmenschelyke wyze van zich te vermaaken. De inwooners van Delos waren groote liefhebbers van dit spel, en Tanagra, eene Stad in Boeotia, het Eiland Rhodes, Chalcis in Euboea, en het land van Media, waren vermaard wegens het edelmoedig en voortreflyk ras deezer Vogelen. Het blykt dat zy byzondere manieren hadden om hen tot den stryd te bereiden. Het Haanengevegt was eene instelling, die gedeeltelyk Godsdienstig en gedeeltelyk Staatkundig was te Athenen, en werd 'er in stand gehouden met oogmerk, om de zaaden van heldenmoed daar door aan te kweeken in de gemoederen hunner jeugd; maar het werd naderhand misbruikt en averechts toegepast, daar zo wel, als in de andere deelen van Griekenland, tot een gemeen onthaal en tydverdryf, zonder eenig zedelyk, staatkundig of Godsdienstig oogmerk, zo als het tegenwoordig nog gevolgd en geoeffend wordt in Engeland.

Het is eene beweezen zaak, dat de Romeinen, die dit, met veele andere dingen, van de Grieken ontleenden, zo wel van Kwakkels als van Haanen tot dit vegten gebruik maakten. De eerste oirzaak van den twist tusschen de twee broeders, bassianus en geta, zoons van den Keizer septimus severus, werd gebooren, volgens herodianus, by gelegenheid van het vegten hunner Haanen en Kwakkels. Haanen en Kwakkels, afgerecht met oogmerk van met elkanderen te vegten tot den laatsten adem, tot vermaak van het volk, zyn menigvuldige maalen door de Romeinsche Schryvers met groote gepastheid vergeleeken, met de Zwaardvegters onder de benaaming van Gladiators bekend. De vaders van de Christelyke Kerk vaaren met veel iever uit tegen de schouwspelen van de Arma - het brooddronken storten van Menschenbloed in spel. Men zou gedagt hebben, dat met dit, insgelyks het Haanengevegt zou afgeschaft zyn geworden, onder de

[p. 205]

zagtaartigheid van het Christendom; maar het was voor deeze verlichte eeuw bewaard, om, op nieuw, en met verzwaarende omstandigheden van wreedheid, dit spel te oeffenen. De vasten-avond moord van dit moedig en nuttig Schepzel is wel aan 't verminderen; maar de gedrochtelyke vertooning van barbaarschheid, het Koninglyk Gevegt en diergelyken, zyn en blyven in Engeland nog in volle kragt - een afschuwlyke vlek op het mannelyk karakter van de Britten! Het is waarschynlyk dat het Haanengevegt eerst door de Romeinen in het Eiland Brittanje is ingevoerd; maar de Vogel zelvs was aldaar vóór den inval van caesar.

William fitzstephen, die het leeven beschreef van den vermaarden becker, Aartsbisschop van Canterbury, in de Regeering van hendrik den II, is de eerste der Engelsche Schryvers die van 't Haanengevegt gewag maakt, beschryvende het zelve als een Spel van Schooljongens op vastenavond. Het toneel of de Haanenmat, schynt het, was de School, en de Meester de opziener en bestierder van het spel. Van deezen tyd ten minsten, heeft deeze vermaaklykheid, hoe ongerymd, en zelvs godloos, onder de Engelschen aangehouden; het bleef duuren, hoewel afgekeurd en openlyk verboden, in de Regeering van eduard den III, en hendrik den VIII. Het is den naam gegeeven van Koninglyke uitspanning, en het is eene bekende zaak dat de Haanemat te Whitehall opgeregt werd, door een gekroond Hoofd, om meer luister aan het vieren van dit spel by te zetten; maar het werd weder verboden door eene Acte, onder het bestier van cromwel in 1654. Zyne laatst overleedene Majesteit, george de II, toonde 'er zich afkeerig van, en Haanengevegten waren onder het getal der verderffelyke plaatzen van vermaak, die uitdruklyk verboden werden door de roemwaardige Acte van het vyf- en twintigste jaar zyner Regeering. Thands, tot verbaazing van alle goede Menschen, geschieden weder bloedige gevegten en Koninglyke stryden, ieder winter, in eene heimelyke Haanenmat in het perk van St. James, niet verre van het Paleis.

‘Ook zyn de Inwooners van Sumatra en in andere plaatzen van Oost-Indiën, zeer gesteld op diergelyke Haanengevegten. Hun vegtplaats is een plek op een vlakken grond, of een opgerigt theater: omslooten met staaken, buiten welke de toekykers staan; niemant dan die vegten laaten, of 'er deel in neemen, mogen binnen dit afschutzel

[p. 206]

komen. Iemant, die een hoog denkbeeld heeft van zynen Haan, en achting voor zyn beest, laat het niet vegten dan onder een zeker getal van Dollars, welke hy in orde op den grond nederligt. Zyn armer party is, misschien, buiten staat een halven Dollar te laaten vervegten. De bystanders maaken de som vol, en ontvangen, als het welgelukt, naar evenredigheid van het toegelegde. Een Vader beval, op zyn doodbedde, zyn Zoon, de eerste gelegenheid de beste waar te neemen, om een Haan te laaten vegten, en 'er een som onder te verzetten, gelyk aan zyne geheele bezitting, zich verzekerd houdende dat dezelve onwinbaar was. Haanen van dezelvde kleur laat men nooit tegen elkander vegten, maar een graauwe tegen een zwarte, een geele tegen een roode, enz. Men doet veel moeite om ze te voeden en op te brengen. Deeze Haanen worden dikwils behandeld, en gewend in 't openbaar zich te vertoonen om schuwheid te voorkomen. - Strydig met de Engelsche gewoonte, mag de eigenaar, geduurende het gevegt, zyn Haan behandelen; een veer uit het oog haalen, den bek van bloed zuiveren. Wanneer een Haan gedood is, of wegloopt, moet de overwinnaar genoeg kragts over hebben, om drie keeren op de party te pikken, die hem, ten dien einde, wordt voorgehouden, of anders is het even spel: somtyds plaatst een wel afgericht Haanenvegtersbaas den kop van zyn verwonnen Vogel in zulk een schrikbaarende houding, dat deeze den ander verschrikt, en buiten staat stelle de beslissende proeven zyner overwinninge te geeven. De Haanen worden nimmer geknipt, maar vegten in volle veeren. De Kunstspoor, op Sumatra in gebruik, gelykt in gedaante naar het blad van een Zabel: en is een vernielender werktuig dan die in Engeland den Haanen wordt aangedaan. 't Gebeurt zeldzaam, dat de beide Haanen het gevegt overleeven.