Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Wysgeerige Verhandelingen over de Weetenschappen en schoons Kunsten, door J.G. Sulzer. Uit het Fransch vertaald en met Aantekeningen verrykt door M.F. Hoffman. Te Leyden by L. Herdingh, 1789. In gr. octavo 158 bladz.

Het Taal- en Dichtlievend Genootschap onder de spreuk: Kunst wordt door arbeid verkreegen, zich in deszelfs maandelyksche Vergaderingen tot een gewoonte gemaakt hebbende, het vermaakelyke en nuttige, door afwisseling van Poëzy en Proza, te bevorderen; zo heeft men de Vertaaling deezer Verhandelingen aan die gewoonte voornamenlyk te danken. De Heer sulzer, die men als Wysgeer, ook in dit vak, ziet uitmunten, geeft, in de eerste Verhandeling, zyne Gedachten op, over den oorsprong en de verschillende bestemmingen der Wetenschappen en schoone Kunsten. In de tweede handelt hy over de kragt, of Energie, in de Werken der schoone Kunsten; en de laatste behelst Wysgeerige beschouwingen over het nut der Tooneelpoëzy: welk een en ander den onderzoekenden Dichter van veel nut kan zyn: en den Letterminnaar, over 't geheel, zal bevallen.

[p. 165]

De Schryver maakt een voegzaam onderscheid tusschen de Kunsten en Wetenschappen, om dat derzelver voortgang buitengemeen ongelyk is. Uit de Geschiedenis, als mede uit alles wat hy, dezen betreffende, bybrengt, blykt volkomen, dat de Wetenschappen veel laater dan de Kunsten ontstaan zyn. ‘Het is (zegt hy) eene zeer bekende waarneeming, dat de armoede de moeder der Kunsten is. Dit is niet alleen waar met betrekking tot de werktuiglyke Kunsten, zonder welke de mensch in de treurigste ellende zou moeten leven; maar het geldt ook ten aanzien van de fraaije Kunsten. De mensch is een Wezen dat naar genoegen haakt. De natuur heeft hem met een groot getal van werktuigen en vatbaarheden voorzien, die in staat zyn om eene groote menigte van zinnelyke indruksels en aangenaame gewaarwordingen in zyne ziel te verwekken. De ondervinding leerde hem allengskens deeze gelukkige eigenschappen kennen, terwyl ze aan zyne zinnen voorwerpen voorstelde, die bekwaam waren om hem te streelen. Daar toe was thans niets meer noodig, dan de begeerte, om zich, zoo veel mogelyk, dit geschenk der natuur ten nutte te maaken. Zoo rasch de mensch zich in staat bevond, om met weinig moeite de noodwendigste behoeften te kunnen voldoen, kreeg hy tyd en gelegenheid, om op minder noodzaakelyke, dan 'er volstrekt tot zyn onderhoud vereischt wierden, na te denken; doch die even zo wezenlyk waren, om zyn bestaan gemakkelyk en aangenaam te maaken. Hy wierd nu gewaar, dat de voorwerpen, die bekwaam waren zyne zinnen, zyne verbeeldingskragt, en zyn hart, op een aangenaame wyze te roeren, in de natuur in geen grooter overvloed voor handen zyn, en niet altyd in zyn macht staan.

Men vondt echter toen geniën, die gelukkig genoeg waren, om op de afbeelding van de aangenaame voorwerpen der natuur te denken, en die al te zeer verspreid waren, te verzamelen. Wanneer men zich genoodzaakt vondt, om eene vermaaklyke verblyfplaats, of landgoed, te verlaaten, dan kon men zyne verbeeldingskragt verhitten, en daar van, of door woorden, of door de Tekenkunst en kleuren, een levendige afbeelding schetsen. Hier door kon men niet flechts het voorledene vergenoegen vernieuwen, maar hetzelve, door mededeeling aan anderen, vermeerderen. Niet lang daarna ontdekte men het geheim, om, door de nabootzing der natuur, bevallige voorwerpen te scheppen, en deeze naarbootzeryen ryker, met meer verscheidenheid en bevalliger te maaken, dan de oorspronglyke voorwerpen zelve

[p. 166]

zyn. In plaats van het al te ééntoonig gezang der vogelen, vondt men een gezang uit, waar in meer melody, meer afwisseling was, en dat, door de overéénstemming ondersteund, de hartstochten op eene roerende wyze streelde, terwyl het derzelver toon, aandoening en uitdrukking naarbootste. Zie daar den oorsprong der schoone kunsten.

De Wetenschappen hebben een minder baatzuchtig begin: een onschuldige nieuwsgierigheid, en de begeerte, om de verschynzelender natuur, en derzelver oorzaaken, uit den grond te kennen, gaf aanleiding tot derzelver voortplanting; en zonder twyffel gebeurde dit, na dat de kunsten reeds geboren waren. De natuur is een ruim tooneel, dat van alle zyden verbaazende voorwerpen en gebeurtenissen oplevert. Konden de menschen, na dat zy zich van hunne eerste zorg voor voedsel ontslagen, en tyd over gewonnen hadden, dit voortreflyk waereldgestel langen tyd beschouwen, zonder aan de onzichtbaare macht, die het voortgebragt heeft, en aan de bekwaame hand te denken, die alle deszelfs deelen in orde stelde? Konden de oude bewooners van deeze gelukkige Gewesten, waar de hemel altyd door de zuivere en heldere lucht wolkenloos is, langen tyd dit verwonderenswaardig gewelf, waar aan zoo veele starren flonkeren, waar van eene slechts [genoegzaam] in staat zou zyn ons oog gevestigd te houden, aanschouwen, zonder zich zelven af te vraagen, wat alle deeze hemellichten zyn? Konden zy den regelmaatigen loop van dit weldaadig gestarnte zien, 't welk de Jaargetyden regelt, en eenen zo aanmerkelyken invloed heeft, op de vruchten des velds; of eindlyk, konden zy de wonderbaare maanveranderingen gaade slaan, zonder te denken, hoe zy derzelver geheimen zouden kunnen doorgronden? Zonder twyffel deeden zy zich zelven al vroeg oneindig veele vraagen, die naarvoorschingen voortbragten, waar van een groot gedeelte misschien nimmer opgelost zal worden. Dit is buiten twyffel de oorsprong der Weetenschapen, onder welke de Natuurkunde de oudste schynt te wezen. Ten minsten waren de oudste Wysgeeren, waar van de Jaarboeken der oude Volken gewag maaken, Sterrenkundigen en liefhebbers der Natuurkunde: zo dat alle grieksche Wysgeeren vóór socrates geleefd hebbende, dat waren, 't geen wy natuurkundigen noemen; wordende de Zedelyke Wysbegeerte door dien grooten man in trein gebragt.’