|
| |
| |
| |
Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.
De mensch, in zijne waere grootheid beschouwd.
Hoe wonderlijk is de mensch, ....... eene kleine schets van volstrekte Grootheid.
young.
Die over zijn Geest heerscht is beter, als die een Stad inneemt.
salomon.
De waere Grootheid van den Mensch bestaet eenig en alleen in voortreffelijke hoedanigheden der Ziele.
God is groot, om dat hij het aldervolmaektste Weezen is. - De mensch is zijn Schepzel - dus een voortreffelijk Schepzel, - in staet, om waere grootheid door zijne handelingen ten toon te spreiden; schoon, door eene afwijking van dat volmaekte weezen, verre gedaeld, kan hij egter tot waere grootheid geraeken - En dit bevestigen de Heilige blaederen, zo wel als ongewijde Schrijvers.
Dat vrij de Hoogmoed zig groot noeme! - de sterveling moge door haer tot de grootste eere opgevoerd worden, - hij zij bedeeld met onberekenbaere schatten, - omstuuwd met een aental zijner afhangelingen, die, op een enkelen wenk, zinnen wil gehoorzaemen; - hij bewoone een Paleis; - hij werde belonkt door het aerdsch geluk; - zo zijne ziele onder dit alles geene deugd bezit, - zo hij van deeze Rijkdommen, van dit vermogen, alleen zig zelven doet uitmunten, en met zijnen naesten door hulp en weldaedigheid van nutte zij, kan hij met dit alles zig zelven verlaegen, beneden den minsten rang der redelooze dieren. - Achab - Nero en Philips de 2de waeren slaeven der ondeugd, laege zielen, in hunne waereldsche Grootheid. - Joseph - Phocion en de Ruiter
| |
| |
waeren Helden, met waere grootheid bezield, in de diepste verneedering - in den dood - en 't dringendsd gevaer zelve! -
Geen hooge staet - geene Waereldsche Magt, hoe uitgebreid, - en kruipend gehoorzaemd, - omhangen met gloeiend purper, - gekroond met blinkend Goud - kunnen den mensch met waere grootheid vercieren; zo hij dat vermogen niet weet te gebruiken, tot heilzaeme eindens, voor dat gedeelte des menschdoms, wiens geluk hem aenbevoolen is te bevorderen; - maer zo het algemeen geluk zijn oogwit is, en zo hij zig van gepaste gelegenheden weet te bedienen, om zulke eindens te bereiken, is hij, in zijn kring, waerlijk groot. - Men stelle (uit dit oogpunt beschouwd) hier een Caligula tegens de Antoniussen; - een wreeden Cambyses tegen een weldadigen Titus over; - en hoe veel beminlijker zal de grootheid der laetsten boven die der eersten uitblinken! - Geen adeldom, - geen trotsche wapenschilden, geeven waere grootheid aen den mensch; - neen! de deugd alleen is de waere Adeldom! - wijdsche pracht en trotsche prael is hier ijdelheid. - Deugd blijft bestendig, en verheft den mensch tot eenige Godlijke gelijkheid zelve! hoe veel verheevener is de boer Woltemade, dan de edele vleijer aan 't hof, wen men hen in't waere licht beschouwt! -
De Mensch, tot zulke verheevene eindens geschaepen, beantwoord niet aen 't einde en oogmerk van den Schepper, zo hij dat groote en verheevene, dat van de Godheid op 't Schepzel is afgedaeld, niet door zijne uitwendige gedraegingen zoekt te doen uitblinken. - Zekerlijk is dat verheevene bedekt en verduisterd door nevels van tegenovergestelde beginselen: maer deugd blijft overal, en, door alle eeuwen, dezelfde deugd. - Dus, die haer zoeken, kunnen haer vinden, en die haer voor zig begeeren, en, door haere behaaglijkheid bekoord, haer een plaets in het hart vergunnen, kunnen tot het hoogste geluk worden opgeleid, waer voor immer het Schepzel vatbaer was. - Ja, de waere Deugd leert zelvkennis, - geeft regte beseffen der Opperste Volmaektheid, - en doet den sterveling, door de onschuld van den Godmensch aen te grijpen, en ter vervulling van eigen gebrek te begeeren, herstel beko- | |
| |
men; welks gevolgen niets minder dan eeuwig geluk ten oogwit hebben. -
En wie twijffelt, of de vermogens der menschelijke ziele, - zo hij dezelve weet te bestuuren, 't zij in 't beoeffenen van Konsten en Weetenschappen, 't zij in het ten toon spreiden van waere eierdeugden, tot nut van zig zelven en zijn Natuurgenoot, en bovenal tot heerlijkheid van de oorzaek van zijn bestaen, ja van 't bestaen van 't meetbaer Heelal, - wie twijffelt, zeg ik, of die vermoogens hem tot waere grootheid opleiden.
Hoe groot is de mensch, wanneer hij met het sterflijk oog de onafgemeeten Hemelkreitschen doorwandelt; - als hij de grootte der verbaezende Hemelbollen met juistheid weet te bereekenen; - als hij den afstand van Saturnus tot de Zon kan bepaelen, - en den invloed der Maen op 't vloeibaer Element weet na te spooren!
Hoe groot is hij, in 't zeeker bepaelen van hoogtens, lengte en diepte, door onwederspreekelijke bewijzen, - in het bereekenen, saemenvoegen en verdeelen van gebrooke en moeielijke getallen, - in 't vaerdig en gemaklijk beweegen en verplaetsen van zwaere lichaemen, door zijn verstand uitgevonden.
Hoe groot is hij in de beschouwing der Natuur, - wanneer hij de geslagten en den aerd der dieren naespoort; - als hij den omloop der vochten, en 't dierlijk leeven der Planten, ontdekt; - als hij, uit de aderen en het hart der aerde, de metaelen doet hervoortkoomen; - als hij het oog wapent, met een door hem vervaerdigd glas, dat de voorwerpen naderbij brengt en vergroot, - daer hij een slaepend insekt op een stofje ontdekt, en voor 't oog onzigtbaere voorwerpen, als 't waere, een bestaen geeft; - hoe groot is in dit vak een Buffon, een Leeuwenhoek, en zo veele als hun loflijk voetspoor drukten.
Hij is groot in de ontleediging van zijn lichaem, de woonplaets van den onstervelijken Geest, - daer hij den omloop des bloeds bepaelt, en de werking der zenuwen aentoonen kan.
Hoe treffend weet hij de natuur na te volgen in couleuren en gedaenten, door penseel en teekenpen, zodat niet dan het leeven schijnt te ontbreeken. - Ja de Schilderkunst doet het vernuft van den sterveling eere aen; - en gij Dichtkunde, hoe weet gij den mensch
| |
| |
boven 't stof te verheffen, en het zinrijke met het verheevene te paeren.
En hoe verrukkend zoekt hij de klanken der Engelen naer te bootsen, door den streelendsten zang en melodie van Instrumenten, door zijne handen vervaerdigd.
De mensch is groot in het doorkruissen der aerde en bevaeren der uitgebreide Zeeën, met hegte Waterkasteelen, door zijne handen gemaekt, die hun koers, door zijne uitvinding van het Compas gereedelijk vinden: - en hoe weet hij zijne behoeften daer door te vervullen, wijl hij, langs dien weg, met de afgeleegenste volkeren, wier landen hem door de aerdrijkskunde bekend zijn, koophandel drijft, - en dus het hem ontbreekende van hen bekomt, en, omgekeerd, het geen zij missen, daer voor te rug geeft.
Hoe edel, hoe verheeven, blinken de vermoogens van zijnen Geest uit, als hij met een Wijsgeerig oog de werken en daeden van den grooten maeker beschouwt: zo die begeerlijke weetenschap op de waere gronden rust, dan word zijne ziele opgehemeld, - zijne denkbeelden worden verligt - en zijne verbeelding word enkel klaerheid.
Hoe groot is hij, wanneer hij de Godgeleerdheid beoeffent en leeraert; die verheeven weetenschap, die hem opleid tot de kennis der hoogste volmaektheid; - welke alle die verheevenheden bevat; die alle begeerte naer kennis en wijsheid kunnen verzaedigen, - die hem den heilvollen Jezus doet kennen; - dien Godlijken pleitbezorger, zonder wien 't vervallene menschdom geen Eeuwig geluk kan verkrijgen.
De mensch is allergrootst, zo hij alle deeze kundigheden doet uitloopen, tot heerlijkheid van den volmaekten en alleen wijzen God. - Dan bereikt hij het waere doeleinde; - dan worden zulke beoeffenaeren cieraeden der Schepping in ons oog; - dan leeren wij de waerde kennen van het vernuft van eenen Nieuwentijd, - van eenen Geneefschen Bonnet, en anderen, die ook, na hun dood, door hunne werken zullen leeven tot aen 't einde der rollende Eeuwen.
En hoe groot is de mensch, wanneer hij alle de vermoogens zijner ziele die richting geeve, dat zij in den Godsdienst eindigen; - zonder welken geen mensch, geen maetschappij, geen volk, kan bestaen, of gelukkig zijn; zo zeeker als geen staet zonder Wetten of Regee- | |
| |
ring kan in weezen blijven. - Geene sterke Geesten, of voor wien de Godsdienst door hun gewaende grootheid een te gering onderwerp is, kunnen onder de waere menschelijke grootheid begreepen worden.
De mensch mag te regt groot genoemd worden, wanneer hij over zijne Natuur - driften kan heerschen, en die door de Deugd kan overwinnen. - Hoe groot - hoe edel, is hij, daer hij beleedigd en vervolgd word, dat hij evenwel nog kan weldoen, als hij zijn vijand goed voor kwaed vergelt; - als hij nog lief heeft die hem haeten; - als hij zo edelmoedig is, dat het eenige wapen, daer hij zijne vijanden mede te keer gaet, en zoekt te overwinnen, weldoen is. Omringd te zijn van vijanden, een gerust geweeten te hebben, en zijn plicht te betrachten, dat heet waere grootheid.
Hij is groot, wanneer hij weldaeden bewijst aen zijn gebrek hebbenden evenmensch; - als hij van zijn eigen behoefte zelf iets kan afstaen, wanneer de nood het vereischt, om zijn broeder te behouden en van 't nodige te bezorgen: - zo hij de dankbaerheid als een noodzaekelijke deugd eert en bemint, - kuisch en maetig leeft, - zijn naesten, in eer en goed, niet alleen niet benadeelt, maer ook deszelfs belangen daerin bevordert.
Hij is groot, wanneer hij de plichten, die de liefde en vriendschap hem afvorderen, nimmer overtreed, maer dezelve, als de geheiligde banden der t'zamenleeving, in waerde houd.
Schoon alle deeze vermoogens der ziele, - deeze begeerlijke hoedanigheden van 's menschen geest, hem die waerde mededeelen, waer toe hij aen deeze zijde des grafs kan geraeken, zijn het egter maer menschelijke, gebreklijke en zwakke vermogens, en alle zijne deugd is niet meer dan onvermijdelijke plicht. - Eigen roem in deeze grootheid zoude het menschdom zeer verlaegen, en zijne eer in schande veranderen. - Nedrigheid is ook waere grootheid.
Hij is een te verheeven weezen, om zig aen de ondeugd te verslaeven; - het einde zijner bestemming heeft hooger bedoelingen: - hij is een pronk-werkstuk van het Weezen dat door hem moet verheerlijkt worden. - Mogte het menschdom zijne waerde eenmael regt kennen, dan zoude 't zelve aen 't eigentlijk oogmerk van den Alregeerder eerst regt kunnen beantwoorden!
Schiedam, 1789.
P. -
|
|
Auteursrechtvrij