Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1789

Onderwys in den Godsdienst, door J. van Nuys Klinkenberg, A.L.M.S.S.Th. et Phil. Dr. Hoogl. in de H. Godgel. en Kerkl. Gesch. aan het III. Ath. en Predikant in de Gemeente te Amsterdam, mitsgaders Lid van het Zeeuwsch Genootschap der Weetenschappen te Vlissingen. Zevende Deel. Te Amsterdam, by J. Allart, 1788. Behalven het Voorwerk, 693 bladz. in gr. octavo.

Op de ontvouwing van het geschiedkundige der Openbaringe, in 't voorgaende Deel ten einde gebragt, volgt in het tegenwoordige des Hoogleeraers onderwys, nopens de Voorzeggingen in de Prophetische Schriften geboekstaefd, waeromtrent hy enige opmerkingen vooraf laet gaen. In dezelven toont hy aen, hoe de Prophetien onlochenbare bewyzen zyn voor den Godlyken oorsprong der Heilige Schriften, wat men te denken hebbe van de Propheten, en de wyze, op welke hun toekomstige zaken bekend gemaekt werden, als mede van de voorbereiding en de Schoolen der Profeten. Verder ontvouwt hy de wyze, op welke de Propheten de toekomende dingen aenkondigden; gaet na hoedanige kenmerken de ware Propheten onderscheiden, en tot hoe langen tyd de gave van propheteren, eerst in de Joodsche, en vervolgens in de Christelyke Kerk, stand gehouden hebbe. - Zyn Hoogeerwaerde verleent ons van deze byzonderheden een beknopt oordeelkundig verslag, dat zyne nuttigheid heeft; wel byzonder schynt ons 's Mans berigt, wegens de Schoolen der Propheten, wel waerdig dat wy 't hier overnemen, om dat men 'er, maer al te veel, verkeerde of zeer verwarde denkbeelden van voed.

‘'Er zyn, (dus vangt hy aen,) geene middelen, door welke men, in eenen eigenlyken zin, zich tot de gaev der Prophesy voorbereiden, en de kennis van toekoomende zaeken bekoomen kan. Hiertoe is eene buitengewoone Openbaering noodig, welke God, naer zyn welgevallen, verleenen kan. Natuurlyke geschiktheid, en voorbereiding, koomen derhalven in geene aenmerking. Menschelyk onderwys kan niets toebrengen tot iets, het welk, boven alle eindig vermoogen, verheeven is.

Evenwel zyn 'er, ten tyde van samuel, schoolen

[p. 55]

der propheeten geweest; en daer wy 'er het eerste bericht van vinden, 1 Sam. X. zo schynt men hier uit te moogen besluiten, dat deeze stichtingen, toen ter tyd, eerst zyn opgericht. In vervolg van tyd, zyn deeze Schoolen zeer vermeenigvuldigd, en hebben, zelvs in de meest bedorvene tyden, in beide de Koningryken, zo van Israël, als van Juda, stand blyven houden, 2 Kon. II:3, 5. V:38. Ten tyde van den grouwzaemen achab, was 'er zulk eene meenigte van deeze Propheeten, dat obadja alleen 100 Propheeten verborgen hebbe, om hen tegen de vervolging te beveiligen. 1 Kon. XVIII:4.

Deeze schoolen der propheeten waeren ingericht, om de Godgewyde jeugd, in zaeken van den Godsdienst, te onderwyzen. - De Leeraer was de een of andere Propheet, die reeds, door ontvangene Openbaeringen, achting en aenzien verworven had. Dees Propheet werdt, door de Leerlingen, Vader, en zy wederom Zoonen der Propheeten geheeten. - Het oogmerk van deeze Schoolen was, om de Godgewyde jongelingen voor te bereiden, en in staet te stellen, om de kennis en onderhouding van den waeren Godsdienst, onder het volk, te handhaeven en voort te planten. - Ook werdt 'er de zang en de speelkunst onderweezen, welke, van oude tyden af, in den Godsdienst, van groot gebruik, en zeer geschikt was, om de gemoederen, tot eene meer verheevene bespiegeling van Goddelyke zaeken, op te wekken. 2 Kon. III:15. - In deezen zin was saul, onder de Propheeten, voor zo ver hy, met hun, ter verheerlyking van God, zong en speelde. 1 Sam. X:6-13. XIX:20-24. - Uit deeze Schoolen zyn, naer alle waerschynlykheid, nathan, gad, heman, jeduthun, asaph, en anderen voortgekoomen.

De Leerlingen, of zoonen der propheeten, woonden doorgaans afgezonderd, in zeekere gezelschappen, op het land. 1 Sam. IX:5. 2 Kon. VI:1. Hunne huizen waeren eenvouwig van hun eigen maeksel. 2 Kon. VI:2-4. Hun voedsel bestondt doorgaensch uit kruiden en veldvruchten. 2 Kon. IV:38. Hunne kleeding was onaenzienlyk. a Kon. I:8. Zach. XIII:4. Zy maekten derhalven eene Godsdienstige Maetschappy uit^(a). Evenwel waeren zy ver van een Kloosterleven te leiden: want

(a) Algemeene Waereld-Historie, III. D. p. 421-424.

[p. 56]

veelen onder hen waeren gehuwd. Jes. VIII:3. Ezech. XXIV:18. Hos. 1:2.

Deeze Instelling was derhalven allernuttigst, zo voor den Staet als voor den Godsdienst. - De Propheeten en hunne Zoonen waeren daerom in groote achting, vooral by weldenkende lieden, die eenige zucht hadden voor den Godsdienst; maer, van de bedorvene meenigte, vooral van de afgodische Koningen, werden zy veracht en bespot. 2 Kon. II:23. IX:11. XIII:14.

In deeze Schoolen nu, werden de jonge lieden, tot de Prophetische bediening, in zo ver voorbereid, als zy in staet gesteld wierden, om het volk, in den Godsdienst en in de Wet te onderwyzen; en, hoe zeer zy, door geen menschelyk onderwys, tot het ontvangen van Openbaeringen, en het voorzeggen van toekoomende dingen, konden worden voorbereid, behaegde het evenwel den heer zich, van deeze Zoonen der Propheeten, voornaemenlyk te bedienen, tot buitengewoone Amptsverrichtingen, en het voorzeggen van toekoomende zaeken. 2 Kon. II:3-7. Amos merkte het daerom als iets byzonders aen, dat hy, zonder eenige voorbereiding, in de gemelde Schoolen, tot de Propheetische bediening, geroepen wierdt. Amos VII:14, 15.^(b) en het verdient zeer onze opmerking, dat alle de Propheeten, welker Schrivten in den Bybel bewaerd zyn, na den tyd van Koning jerobeam gebloeit hebben, en gevolgelyk in zulke dagen, in welke die Kweekschoolen reeds voor lang opgericht, en allerweegen verspreid waeren.

Van deeze Schoolen tracht morgan een zeer verkeerd begrip te geeven, daer hy zynen leezeren zoekt in te boezemen, dat samuel, als een ervaeren Staetsman, in het oprichten van deeze Schoolen, het heimelyk oogmerk gehad hebbe, om, door den sterken invloed der Propheeten op het volk, aen de macht en overheersching der Koningen, paelen te zetten, en dat het volk de leerlingen der Propheeten, vermits zy hun leven, in stilte en het naerstig overdenken van den Godsdienst, doorbrachten, beschouwde als lieden, die eene gemeenzaeme verkeering met God hadden, en daerdoor kennis kreegen van de toe-

(b) Zo had ook elisa, gelyk de Hoogleeraer wat vroeger opgemerkt heeft, zich nooit op die wyze geoefend; hy was bezig met ploegen, wanneer hy tot Propheet gezalfd werd. 1 Kon. XIX:16, 19-21.

[p. 57]

koomende dingen^(c). - Maer hoe zouden menschen, die een afgezonderd leven leiden, en, van wegens hunne gestrenge zeeden, by de afgodische Koningen en hunne Grooten, zeer gehaet waren, Staetkundige ontwerpen hebben kunnen volvoeren? Zou het volk, uit overweeging van de afgezonderde levenswys en Godsdienstige bespiegelingen deezer menschen eenvouwig het vooroordeel hebben opgevat, dat zy, in hunne eenzaeme verblyfplaetsen, eenen gemeenzaemen ommegang met God hadden? Dit vooroordeel zou zeer spoedig zyn wechgenoomen, zo drae maer de Voorzeggingen, door de uitkoomst, wierden gelogenstraft. Zouden deeze lieden, steunende op het vooroordeel van het volk, het alleenlyk gewaegt hebben, om, by gissing, eenige voorzeggingen te doen, gelyk morgan voorwendt? Zou dit niet de uiterste onbedachtzaemheid zyn geweest? En kan men gebeurtenissen, welke na verloop van veele jaeren, ja zomtyds van gansche Eeuwen, zullen voorvallen, in alle de byzondere omstandigheeden, alleen by gissing, voorweeten en bekend maeken?’

De Hoogleeraer laet op zyne aenmerkingen, wegens de Propheten en de Prophetien in 't algemeen, wyders volgen ene byzondere ontvouwing van de Voorzeggingen zo des Ouden als des Nieuwen Testaments, welken hy op ene geschikte wyze onder zekere hoofden brengt. Dit gedeelte behelst een geregeld verslag van den inhoud dezer Godspraken, volgens een oordeelkundig geleide; bepalende derzelver zin, met betrekking tot het vroeger voorgevallen, het thans gebeurende, en het toekomstige, zo als men die, naer 's Mans opmerkzaemheid, te verstaen hebbe; waer in hy zyne denkbeelden deswegens omzichtig en bescheiden voordraegt. - Wyders gaet hy over ter verklaringe van de Leerstukken der Openbaringe, waertoe hy twee Afdeelingen schikt. Onder de eerste komen in overweging die Leerstukken, welken gemeenlyk tot den Natuurlyken Godsdienst gebragt worden, en door de Openbaring nader opgehelderd en aengedrongen zyn. En tot de laetste behooren bepaeldlyk die Leerstellingen, welken men eigenlyk gezegde Leerstukken der Openbaringe kan noemen, als zulken, wier ontdek-

(c) Morgan, Moral Philosopher. Vol. I. p. 84, 292, 304, 305. II Vol. p. 161.

[p. 58]

king wy alleen aen de Openbaring te danken hebben; en waervan wy, wanneer de Rede aen zichzelve gelaten was, nimmer iets zouden geweten hebben. Zyn Hoogeerwaerde, die der tweede Afdeelinge tot de afgifte van een volgend Stuk uitstellende, behandelt in dit Deel nog de eerstgenoemden: naemlyk wegens Gods Eenheid, deszelfs Namen en Eigenschappen, Gods Besluit, de Schepping in 't algemeen, en die van den Mensch in 't byzonder, de Engelen, de Voorzienigheid en de Onstervelykheid der Ziele: in welker voordragt hy, op den gewoonen voet, regelmatig voortgaet, en ene welingerigte handleiding mededeelt.