Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

[p. 591]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.

Verhandeling over Spreuken VII:22, 23.
Door thomas Hunt, D.D.F.R. et A.S.S. Hoogleeraar in de Hebreeuwsche en Arabische Taalen te Oxfort.

Hy ging haar straks agter na, gelyk een Os ter Slagtinge gaat; en gelyk een Dwaas tot de tugtiging der Boeijen, tot dat hem de pyl zyn lever doorsneedt; gelyk een Vogel zich haast na den Strik, en niet weet, dat dezelve tegen zyn leeven is.

(Vervolg en Slot van bladz. 555.)

Dus verre hebben wy aangetoond, met hoe veel gronds dit deel der Spreuken vertaald kan worden: Gelyk een Hart tot de Netten of Strikken. Ons blyft nog over het woord םכע, waar over de Vertaalers het verre van eens zyn. Onze Engelsche Overzetters, (en zo ook de Nederduitschen,) begrypende, dat het iets straffends betekent, zetten het Boeijen over, en veelen stemmen met hun in. Doch al waren 'er eenige gronden voor dien zin, gelyk 'er geene zyn, dezelve kan hier niet te passe komen: want wat heeft een Hart met Boeijen te maaken? Wy moeten, derhalven, uitzien na eene betekenis, voeglyker aan deeze plaats. Dit doende, mogen wy aanmerken, dat wy niets van dit Woord, of eenig ander van denzelfden oorsprong, hebben, dan 't geen wy ontmoeten in het III Hoofdst. van jesaia, reeds aangetoogen^(*): en hier komt het slegts twee keeren voor; eens als een Werkwoord, en eens als een Zelfstandig Naamwoord; en gevolglyk moet al het licht, 't welk ons tegenwoordig Hebreeuwsch daar aan kan geeven, van daar ontleend worden. En, naardemaal, in 't He-

(*) Zie boven bl. 549.

[p. 592]

breeuwsch, als mede in alle Taalen, daar van oorspronglyk, het Werkwoord het Wortelwoord is, waar van het woord afstamt, moeten wy met het Werkwoord beginnen: de betekenis van 't zelve ééns bepaald zynde, zal die van het Zelfstandig Naamwoord van zelfs volgen.

De Propheet, in 't aangeweezen Hoofdstuk, de Joodsche Vrouwen (of, gelyk eenige denken; het verwyfde gedeelte der andere Sexe^(*),) bestraffende over de buitenspoorige ligtvaardigheid haars gedrags en opschiks, zegt onder anderen van haar, dat zy הנםכעח םהלנדב Beraglihem teakkasnah, door de LXX overgezet κοσι παιζουσαι, Speelende of Dartelende met haare voeten. De Syrier heeft Dansende met haare voeten. De Arabische Overzetting is, gelyk de Grieksche, welke dezelve doorgaans volgt in de Boeken der Propheeten, Speelende met haare voeten: een Arabische nog ongedrukte Vertaaling heeft, gelyk de Syrische, Dansende, Trippelende met haare voeten^(§). Hier hebben wy, derhalven, een genoegzaam gezag om den zin van het woord םכע te bepaalen, even als te vooren, om Hart in plaats van Dwaas te zetten: te weeten, de zamenstemming van veele Oude Overzettingen; in alle dezelve heeft het Werkwoord, gelyk wy gezien hebben, de betekenis van Speelen, Trippelen, Dansen, of iets dergelyks^(†). 't

(*) Zy willen, dat zulks aangeduid wordt door het Manlyk voorzetzel ﬦ hem, hun, gevoegd by 't woord ילנד Ragli, Voet.

(§) Deeze Arabische Overzetting van jesaia, en de andere Propheeten, is te vinden in pocock's Collection of MSS. numb. 260.

(†) De Arabische betekenis van 't zelfde woord voegt niet kwalyk op ons tegenwoordig onderwerp. Het betekent, in den eenvoudigen zin, buigen, wenden, keeren, en van daar, in- en uitgaande beweegen, of van de eene zyde na de andere gaan; gelyk een Adder, zegt jauharius; gelyk een dronke Man, schryft zamachsharius; en dusdanig eene soort van wendende beweeging is eigen aan een gejaagd Hart, 't welk, schryft gesner, volgens buddaeus, Insignes fugae maeandros implicare solet. Van hier was het mogelyk, dat een Arabisch Overzetter, van wien men een Handschrift heeft, de voorgaande woorden ﬦנכלה ףפט, vertaald door, op en neder te gaan, of van den eenen kant na den anderen zich te wenden, het woord Akasa 't eigen Hebreeuwsche woord םנע behoudt, als het geschiktste oordeelende, om den zin deezer plaatze uit te drukken: dat is, zy maakten zulk eene beweeging met haare voeten, als dit woord aanduidt. Pocock, numb. 32.

[p. 593]

Geen verder dient tot bevestiging van deezen zin, is de overeenkomst met de voorgaande woorden הנכלח ףזפט (Tafof telaknah), waar het woord ףזפט (Tafof), 't welk onze Engelsche Overzetters vertaalen, wandelende en trippelende, als zy gaan, en 't welk nergens dan hier voorkomt, misschien eenig licht uit het Arabisch kan ontvangen: in 't welk het woord taffa, naar de verklaaring der Opstellers van het groot Arabisch Woordenboek, Kamûs geheeten, 't zelfde betekent met de twee woorden khaffa en daffa, dat is, ligt, vlug, vaardig, schielyk, enz. te zyn, en van een Paard gebruikt, het zelfde met Wathaba, springen, steigeren en dergelyke. Wat kan nu nader by zulk een woord, als dit, komen, dan het woord םכע (Akas), genomen in den zin van dansen of springen?

Zamenstemmende met die betekenis van het Werkwoord םכע (Akas), is die van het Zelfstandig Naamwoord ﬦיםכע (Akasim), in het 18 vs., en ﬦ םכעה חראפח (Tisereth haakasim) zal letterlyk betekenen, het Cieraad der Danserye, dat is, naar het Oostersche Taaleigen, Haare Danscieraaden^(§). Welk soort van Cieraaden deeze waren, kan misschien niet nauwkeurig bepaald worden; het valt ten uitersten bezwaarlyk, op deezen afstand van tyd, den sleutel te vinden van de Kleedkamer der Dogteren Zions, en een onderscheiden verslag te geeven van de verscheide soorten van Klederdragten en Opcierselen, door den Propheet in dit en de volgende verzen opgeteld. Doch welke die Cieraaden ook waren: 't zy een byzonder soort van Schoenen, gelyk eenigen willen^(*); of Bellen aan de Schoenen, die onder het gaan klinken, naar anderer opvatting^(†); of Ketenen of Banden om de Beenen, in de gedaante van Koussebanden, (gelyk de Reizigers verhaalen, dat de Oostersche Vrouwen tot op

(§) De evengemelde Arabische Overzetter noemt het, den trots, dien zy betoonden in haare ligte en vaardige beweegingen.

(*) Jarchi's Comment.

(†) Kimchi's Comment.

[p. 594]

deezen dag draagen^(*),) zo als anderen het begrypen^(§). Waar in de Cieraaden ook bestaan hebben; het gebruik hing ongetwyfeld van de beweeging af. En indien het een klinkend geluid maakte, gelyk onze Engelsche Vertaalers en anderen vooronderstellen, hing de klank des Cieraads af van de Gebaarmaaking des Persoons, die 't zelve droeg^(†), gelyk die der Ringen of Voetbanden, welke

(*) Rauwolf schryft: ‘Zy draagen ook Ringen om haare Beenen en Armen, en zomtyds eene groote menigte teffens, die onder het wandelen werken, op- en nedergaan en dus een groot geraas geeven.’ Ray's Collect. of Travells and Voyages, p. 106. Uit deeze gewoonte verklaart de Heer sale de woorden van mahometh, in het XXIV H. van den Coran: Laaten zy, (naamlyk de Vrouwen,) geen geraas met haare voeten maaken: dat is, schryft hy: ‘door het schudden der Ringen, welke de Vrouwen in het Oosten om haare enkels draagen, en doorgaans van goud of zilver zyn.’ En laat hy 'er op volgen, 't welk hier voornaamlyk dient.) ‘De hovaardye, welke de Joodsche Vrouwen in ouden tyd betoonden, in een klinkend geluid te maaken met deeze Voetcieraaden, wordt by meer andere dingen van denzelfden aart strenglyk berispt door den Propheet jesaia.’ Sale's Translation of the Coran, p. 192. De Heer la roque heeft ons den Arabischen naam van deeze Ringen gegeeven. ‘Zy (de Vrouwen,) hebben andere groote uitgeholde Ringen, of liever Snoeren, omzet met kleine ringen, welke 'er rondsom afhangen. Men vult deeze holligheden met kleine steentjes, die als bellen klinken, wanneer zy gaan; deeze groote Ringen worden geopend op eene plaatze, die de gedaante heeft van eene wassende maan, en aan het dunste van het been gehegt. Deeze Ringen, die men Khalkhat noemt, maaken een geluid, 't welk aanduidt, dat de Vrouw van den Huize of andere Vrouwen voorbygaan: waarop de Huisgenooten zich in eene eerbiedige gestalte zetten, en anderen zich verbergen of heenen gaan, ten einde zy dezelve niet zullen aanzien.’ La roque, Voyage, p. 264. De Arabische Naam Khalkhat, ons door dien Reiziger opgegeeven, is dezelfde, als het woord door r. tanchum en andere Arabische Jooden gebruikt, om ﬦיםכע over te zetten.

(§) Zie r. tanchum, in zyn Lexicon, Mursid getyteld. Van welk hoogschatbaar Werk, nog nimmer gedrukt, meer dan één Handschrift bewaard wordt, onder de Oostersche Schatten, in de Bodleaansche Boekery.

(†) Dit was ook het gevoelen van calvinus, als hy schryft: Lihenter recipio illam interpretationem, quod sonitum ambulandi ediderint. Zie zyn Comment.

[p. 595]

zy tegenwoordig draagen: en is 'er geen de minste reden om eenige andere betekenis te hegten aan het Zelfstandig naamwoord, dan die het heeft van het Werkwoord, 't welk in 't algemeen Dansen of Springen betekent, wat ook de byzondere wyze, waar op zy dit deeden, moge geweest zyn^(*).

Om nu het gezegde op 't geval voor ons toetepassen. Ik neem het woord םכע voor het Deelwoord (Benoni) van het Werkwoord םכײ irruit, overeenkomstig met het Deelwoord ולזה ambulans, in 't begin van deeze zinsnede; en volkomen zamenstemmende met רהמ festinans, desgelyks het Deelwoord van רחכ, welk laatste Deelwoord de כ hier vooraan gevoegd heeft, aan 't hoofd der derde gelykenisse, op eene wyze geheel gelykvormig met םכזכ aan 't hoofd van de tweede. En dit woord םכע agt ik, dat hier het zelfde betekent als םנםכהח (Teakkasnah) jesaia III. 16. naamlyk dansen of springen. Indien wy hier byvoegen de betekenis van het Arabische Akash, in- of oploopen, (want de eindletters zyn wisselbaar, zal de zin der plaatze weezen, Gelyk een Hart in de netten springt of loopt. Waar op in den natuurlyksten en eigenlyksten, allen in 't oogloopenden, zin volgt, tot een pyl zyn lever doorsnydt. Met deezen zin stemt de Vertaaling overeen van symmachus, die, schoon hy ליוא (Avil)) en niet לײא las, (gelyk zyn αφϱων Dwaas duidelyk toont,) nogthans םכע overzet door σκιοων springende: een zo gepast woord, als hy met mogelykheid zou hebben

(*) Dewyl het, in deeze Verhandeling, zeer veel afhangt van de betekenis, welke wy aan het woord םכע hegten, zal het eene bykomende voldoening aan den Leezer schenken, als wy hem verwittigen, dat deeze zin, om de hier bygebragte redenen, voor den waaren is aangenomen in Dr. taylor's Hebrew Concordance. In den Bybel, uitgegeeven door den geleerden haubigant, in 't jaar 1753, wordt deeze zin der woorden ליוא en םכע te deezer plaatze desgelyks aangenomen.
De Schryver van Kamus verklaart dit door twee Arabische woorden, die beide, onder meer andere betekenissen, betekenen, ergens op- en ergens inloopen. Hy vergelykt die woorden wyders met het woord, omgeeven, en past het toe op Houden, die een Stier omringen, gelyk ik boven reeds opmerkte: een denkbeeld, niet ongeschikt tot opheldering van onzen Text.

[p. 596]

kunnen kiezen, om de vlugheid en snelheid van het Hart uit te drukken^(*).

Laaten wy nu de twee verzen, zamengevoegd, leezen, en zy zullen op deezen zin uitloopen, Hy ging haar regtstreeks agter naa, gelyk een Os ter slagtinge gaat; of als een Hart in de netten springt, tot dat een pyl zyn lever doorsnydt, gelyk een Vogel zich haast na den strik, niet weetende, dat dezelve tegen zyn leeven is.^(†) Volgens deeze vertaaling is de eerste en de tweede Gelykenis van denzelven aart, en beide zyn ze bestaanbaar met de laatste: over 't geheel ontdekt men eene schoone opklimming; de onderscheiden graaden van spoed waar mede de Os, het Hart en de Vogel, ten verderve gaan, vertoonen zeer gepast de onderscheide vorderingen, waar mede de Jonge Zondaar in zyn verderf stort; hy gaat eerst traag en als met wederzin heenen; vervolgens verhaast hy zyne schreeden, en snelt, naar gelange hy verder komt, met volle vaart, vogelsvlugt heenen.

In het reeds gezegde, twee dingen verondersteld zynde, betreffende de wyze om een Hart te vangen; naamlyk dat het eerst verstrikt, en dan met een Pyl of Spiets doorstooken wordt; zal het niet ongepast zyn, een kort woord hier by te voegen, om te toonen, dat de oude wyze, om dit soort van Wild te jaagen, met deeze twee veronderstellingen volmaakt overeenkomt. En om hier 's Leezers geduld niet te vermoeijen, met eene menigte aanhaalingen op een te stapelen, uit onderscheide Schryveren ontleend, zal ik my vergenoegen, met 'er één by te brengen, myns oordeels genoegzaam om de zaak uit te

(*) Het zal aan de voorgaande aanmerking eenige sterkte toevoegen, als wy aanmerken, dat, joël I. 17. het woord, thans ושכע, door de LXX overgezet is εσκιϱτησαν, waarschynlyk door hunne Leezing ושכע of ונכב; in stede van ושכע, de tegenwoordige: want het woord שכע wordt te dier plaatze alleen gevonden.

(†) Het woord ﬦאתפ in het eerste vers, door de Engelschen Regtstreeks overgezet, vertaalen de LXX door κεπφωϑεις, verleid, verdwaasd, in den zin van ﬦהפ seductus, pellectus fuit. De Grieksche woorden zyn Οδε επηκολουϑησεν αυτη κεπϕωϑεις. Hier mede stemt overeen eene Arabische, tot nog onuitgegeeven, Overzetting: Ik zag hem, haar agter na gaande, verdwaasde als hy was. Pocock. MSS. Badl. Lib. Num. 285 Doch zulks maakt geene verandering in den zin der Spreuke zelve.

[p. 597]

maaken, en buiten alle schaduw van twyfel te stellen: ik bedoel xenophon, die, in zyn Cynegetics, in 't breede de wyze beschreeven hebbende, op welk men een Hart moet omringen of betrappen, met deeze woorden eindigt, ‘Wanneer het Hart indiervoegen gevangen is, moet gy, als het een Mannetje mogt weezen, 'er niet digt by komen, want deeze stooten met de Hoorenen en Pooten; gy moet op een afstand uwe pylen daar op laaten afsnorren.’ Deeze wyze om een Hart af te maaken, stemt volkomen overeen met de veronderstelde in de boven opgegeevene Vertaaling. Het wordt eerst gevangen in den Strik, het Net of eenig ander verstrikkend werktuig, en dan afgemaakt door een Pyl of Spiets: want het oorspronglyk woord צח betekent beide.