Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

[p. 494]

Verslag van de denkbeelden der Turken, wegens de voorbeschikking en het noodlot.

(Ontleend uit het Werk Tableau General de l'Empire Othoman, par M * * * d'hosson.)

‘Niets is algemeener, dan, van de Turken spreekende, te hooren, met welk een blinde drift, tot dolheid toe, zy de hachelykste gevaaren tarten, en in den mond loopen, daar toe aangezet door de heerschende Begrippen, wegens de Voorbeschikking en het Noodlot. De Reizigers en Berigtschryvers van het Turksche Ryk, en van de Gevoelens der Ingezetenen, ondersteunen zulks, en veele van der Turken daaden schynen op dien grond te steunen. De Heer M * * * d'hosson, die aanvanglyk een Werk heeft uitgegeeven, 't welk een nader en nauwkeuriger verslag oplevert van het Othomannische Ryk, dan wy tot nog bezitten, schenkt ons ten deezen aanziene onderscheidener Berigten, welker hoofd-inhoud wy hier zullen mededeelen; niet twyfelende, of de grondiger kennis van der Turken denkwyze, ten deezen aanziene, zal in een tyd, dat dit Volk, door den thans gevoerden Oorlog, zo zeer als immer het Onderwerp der Gesprekken uitmaakt, onzen Leezeren welgevallig weezen.’

Het Noodlot, by de Musulmannen, bepaalt zich, volgens de Leer der Wet, tot deeze drie algemeene hoofdpunten. Voor eerst. Dat de Voorbeschikking alleen den geestlyken staat betreft. - Ten tweeden. Dat dezelve het geheele Menschlyke Geslacht niet bevat; maar alleen een gedeelte der Stervelingen, vóór hunne geboorte bestemd, om tot het getal der Uitverkoorenen of der Verworpenen te behooren. - Ten derden. Dat deeze geene betrekking heeft tot den Zedelyken, Burgerlyken, of Staatkundigen toestand: dewyl in de beginzelen van den Godsdienst de Mensch nooit ontzet wordt van zynen Vryen Wil. - Zodanig is het gevoelen der Muphtys, en van alle Wetgeleerden.

Ondanks deeze bepaalingen, in de Wet voorgeschree-

[p. 495]

ven, strekt een steeds heerschend vooroordeel den invloed des Noodlots uit tot het Burgerlyke en Zedelyke. Het Volk, gemeene Verstanden, zomtyds de Vorsten, zyn met dit vooroordeel vervuld. Van hier die soort van gevoelloosheid, waarin men by wylen het Turksche Volk gedompeld ziet, die onderwerping, met welke het, zonder zich des veel te bekreunen, jammerlyke gebeurtenissen, byzondere toevallen, en Volks onheilen, verdraagt. Alles toeschryvende aan den oppermagtigen Wil des Eeuwig leevenden, aan eene hemelsche en onzigtbaare Hand, die volstrekt de gangen van elken Sterveling, en den algemeenen loop der zaaken bestuurt, verwaarloozen zy de redmiddelen, welke Rede en Voorzigtigheid aanbieden. Dit veelvermogend begrip bindt de handen des Staatsbestuurs, ten aanziene van maatregelen, die het gezond Verstand, en het voorbeeld van andere Staaten, voorschryven, om de zo veelvuldige verwoestingen van Brand, van Pestziekten, en dergelyke, te ontwyken of te voorkomen. De Musulman, die zyn huis in de assche gelegd ziet, die zyne bezittingen door een roofgierige hand ontroofd worden, de Zeeman, die door de onbedreevenheid des Stuurmans schipbreuk lydt, de Zieke, die ten slachtoffer strekt van de onkunde eens Geneesheers, onderwerpen zich allen, geduldig, aan hun ongelukkig Lot.

Ondertusschen is de invloed van dit Stelzel niet altoos even sterk. Verscheide Hoofden van den Godsdienst en van den Staat hebben 'er wederstand aan weeten te bieden. Omar gaf 'er een heilzaam voorbeeld van in het ontvlieden van de Pest, die Syrie verwoestte; bajazed de II, en anderen, ondersteund door de beginzelen der Wet, zich verlaatende op de voorschriften en de bestendige gewoonte der vier voornaamste Califs, betoonden dezelfde wysheid: dezelve zou algemeen kunnen worden, en zeer gereed, indien men het tegenovergestelde vooroordeel, met den Coran in de hand, bestreed.

Daarenboven is 'er niets rechtstreekscher aangekant tegen de Leer des Noodlots, dan het doorgaande gedrag der Musulmannen. Zy zelfs, die deeze Leer, op de volstrektste wyze, omhelzen, laaten niet na, zich van kunstenaaryen en streeken te bedienen, om hunne Rampen te verzagten, hun Fortuin te maaken, en hun Eerzugt te voldoen. De Califs en de Sultans, die zo veele Prinsen, uit zydtakken gesprooten, ten dood bragten, alleen met oogmerk om Staatsbeweegenissen te voorkomen, of den

[p. 496]

Throon voor hunne eigene Kinderen te verzekeren, hadden zeker de Voorbeschikking niet geraadpleegd, als zy deeze barbaarsche bevelen gaven.

'Er is eene zeer veel vermogende oorzaak, die dit Vooroordeel in stand doet blyven. 't Is niet uit gebrek aan Rede of Doorzigt, dat de Staatsdienaars, menigmaal, het Lot van den Staat aan de Bepaalingen des Hemels toeschryven: dit is enkel een vond van Staatkunde. De Leer des Noodlots dient hun tot een schild tegen de woede des Volks, by alle rampspoedige lotgevallen. Terwyl dezelve, aan den eenen kant, omhelsd wordt door zwakke en traage geesten, die 'er een oorkussen van maaken, om zich zorgloos op neder te leggen, strekt zy, aan den anderen kant, tot een kragtig wapen in bekwaame en dappere handen, om de ontwerpen van Eerzugt en Staatkunde, zonder des klaagen of morren te hooren, uit te voeren. Verheevene Geesten, wel verre van zich door Volksbegrippen te laaten ketenen, bedienen zich van dezelve, naar de voorkomende omstandigheden zulks vorderen. Zo kunnen de Vooroordeelen, hoe schadelyk over 't algemeen, by wylen gelukkige uitwerkzels voortbrengen. Zy houden de Dapperheid des Volks staande, en wekken die op; en behoeden zomtyds den Staat voor schokken, die de Volksrampen anderzins zouden mede brengen.

Wat hier van ook zyn moge, het valsch beginzel des Noodlots, 't gebrek aan eene vaste en standhoudende Opvolging, 't mangel aan Krygstugt onder de Troepen, de slegtheid der Regeeringsgesteltenisse, die daarenboven zeer gebrekkig bediend wordt, zyn zamenloopende oorzaaken, welke de magt des Turkschen Ryks, een der grootste der wereld, ondermynen. - Bygeloovige begrippen hebben 't zelve niet min nadeelig geweest, en invloed gehad op het gedrag en het leeven van bykans alle de Sultans, en 't algemeene lot des Keizerryks. De laatste Sultan zelve, mustapha de III, was 'er niet van ontheeven, niettegenstaande zyne natuurlyke schranderheid en uitgebreid vernuft. Zyne daaden en onderneemingen werden alle, om zo te spreeken, geregeld door de geheimen der voorzeggende Astrologie. Zou men wel gelooven, dat, geduurende den jongstgevoerden Oorlog, tusschen de Porte en Rusland, veele Boodschappen van Constantinopolen, na de Legerplaats van den Groot-Visier, alleen liepen over den invloed der Starren, over de dagen

[p. 497]

en de uuren, door de Starrewichelaars aangeweezen, om Krygsverrigtingen aan te vangen, of schikkingen te maaken tot den aanval, of het afkeeren der vyanden des Ryks? - Tot nog is het in gebruik, en zelfs eene heilige Etiquette, ten Turkschen Hove, om geene voornaame Staatsbedieningen, bovenal die van Groot-Visier, op te draagen; geen Oorlogschip van stapel te laaten loopen, geen Vloot, om in den Archipel te kruissen, te laaten uitzeilen, geen grondslagen van een openbaar Gebouw te leggen, dan op dagen en uuren, door de Starrewichelaars voorgeschreeven. - Verkeerd, nogthans, zou het weezen, te gelooven dat geen Musulman vry is van die dwaasheid. Schrandere koppen, Lieden, in de Leer en Wet bedreeven, veragten zelfs openlyk alle die harssenschimmen, spreeken 'er over met verontwaardiging, en laaten niet af te verklaaren, dat de Starrewichelaary eene valsche Weetenschap, en ieder Starrewichelaar een bedrieger, is.