Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Zedelyke bedenkingen.

De onbedagtzaamheid, de dogter der onkunde, is eene bron van veelvuldige onaangenaamheden, tegenspoeden, drukkende rampen, en onoverkomelyke wederwaardigheden - De onbedagtzaamheid wikkelt den mensch vaak in zwarigheden, in moejelyke omstandigheden, waarmede hy al zyn leven te worstelen heeft. Want eenen onbedagtzaamen, die zich, door zyne eigen onbekwaamheid, wegens gebrek aan genoegzaam doorzigt in zyde ondernemingen, in eene menigte moeijelyke omstandigheden ingewikkeld heeft, ontbreekt het veelal aan de gelegenheid, en de bekwaamheid, om 'er zich uit te kunnen redden. - De waarheid van dit gezegde staaft de ondervinding door alle tyden, en men vind 'er overvloedig veel voorbeelden van onder allerlei rang van menschen. - Van den aanzienlyksten tot den geringsten; van den hoogsten tot den laagsten - van den ryksten tot den armsten - van den vorst tot den veragtsten bedelaar. - In hoe vele, en in welke moeijelyke omstandigheden, en in hoe groote zwarigheden ziet men niet veele van dezen, door hunne eigen onbedagtzaamheid, ingewikkeld, waaruit zy zich nooit of bezwarelyk redden zullen. - Dat de bedagtzaamheid dan meer de wagt hielde over onze daden! - Dat zy vooral 'er door bestierd wierden, in welker handelwys het algemeen veel belang heeft!

Menschen, die zich in hunne natuurlyke gedaante vertoonen, zyn doorgaans de beminnelykste persoonen. Hy, die iets anders wil schynen, dan hy in waarheid is; die zich buiten zynen kring

[p. 417]

in dien van eenen anderen wil bewegen, of geheel buiten zynen kring poogt te springen, die word belagchelyk in het oog van al de waereld. - Een gemaakt mensch is by een ieder tot een walg, of tot een spot. - Die wat korzelig van hoofd is zal een verwaanden, een gemaakten pedant, zomtyds met een eenvouwig en allerverstaanbaarst woord zeggen: dat hy een oorspronkelyke gek is; terwyl een Spotter hem, door eene spotachtige vleijery, tot een belagchelyk voorwerp stelt; en hem, voor eenigen tyd, tot een voorwerp van vermaak en diverteering houd. - En, waarlyk, de pedantery, de gemaaktheid, kan niet vallen in een recht beminnelyk man, als zynde geheel onbestaanbaar met zulk een karakter. Het is met de gemaaktheid in den mensch even eens gelegen als met de schriften dier lieden, die door een hooggezwollen styl van de natuur afwyken; welke, om te behagen, slegts juistheid en eenvouwigheid vordert. -

Een deugdzaam, Godsdienstig, Vryheid- en Vaderland-minnend Man heeft regt om onze achting te vorderen. - Maar een ondeugend mensch, zonder grondbeginzels van Godsdienst, die noch liefde voor zyn Vaderland, noch liefde voor de Vryheid heeft, is eene schandvlek der Natie.

Men vind elders, dat een voornaam Wysgeer, die, over de leiding en onderwyzing van jonge Vorsten handelde, van oordeel is, dat men, om dezelve tot deugdzame en brave Bestierders van hun volk te maken, hen met woorden en redenen zo zagt als zyde moet overtuigen, of tragten te overtuigen van hunnen onvermydelyken pligt. - Dan deze zagte woorden, schoon zy anders ook met een goed oogmerk mogten gebruikt zyn, zouden wel eens eene laffe vleitaal in zich kunnen bevatten, wanneer zy, even als een heilzaam geneesmiddel in de onkundige handen eenes onbedreven Geneesheers, ten nadeele werken, in stede van iets heilzaams te wege te brengen.

De Vleitaal toch, zo gemeen aan de vorstelyke Hoven, is het verderfelykste Zaad, dat men in 's menschen hart zaaijen kan; want opwassende zyn de vrugten daarvan Hoogmoed en Dwingelandy. - En een land, waarin deeze twee ondeugden de heerschende gebreken zyn van hun, die den teugel der Regering in handen hebben, is ten hoogste te beklagen! - Jammerlyk ongelukkig en beklagenswaardig zyn de Ingezetenen, die de wrange vrugten der drukkende dwingelandy van hunne bestierders moeten smaken; die aan de knellende ketenen van slaverny worden omgevoerd. - Dit is bovenal ondragelyk voor hun, die met geen slaafsche ketens om den hals zyn ter wereld gekomen; maar de onschatbare waarde der Vryheid kennen. - Zou men, derhalven, uit deze betreurenswaardige uitkomsten, welke die zagte zyde woorden veelal tot een gevolg kunnen, en waarlyk zeer dikwils hebben, niet mogen afleiden, dat het oneindig beter en voordeeliger zou zyn, zich, in het

[p. 418]

raadgeven van Vorsten, of zulken, die geschikt zyn om het roer van Regering te bestieren, of daar reeds werkelyk aan geplaatst zyn, nooit van eenig ander middel, dan van de waarheid, te bedienen? Alle Raadgevingen, die op dit onwrikbaar fundament rusten, zyn veilig en goed; zy, die dezelve geven, voldoen best aan hunnen pligt; en zy, die dezelve ontvangen en opvolgen, genieten daar van de heilzaamste uitwerkzelen; naardien hunne Regering de wenschlykste uitkomsten heeft.

Welk eene toejuiching ontvangen zy, die der Maatschappye meer hulde doen dan aan hunne eigen belangens! Die uit grootmoedige grondbeginzels hun eigenbelang kunnen opofferen aan 't algemeen welzyn! - Welk een hemelsbreed verschil met de handelwys der zulken, welke in alle hunne handelingen niets anders bedoelen dan eigenbelang. - Zalomo zegt van deze twee zo verschillende lieden: ‘Een Stad springt op van vreugde over het welvaren der Rechtvaardigen; maar als de Godlooze sterft, is 'er gejuig.

Het is waar dat de ouderdom een zekere eerwaardigheid byzet; even gelyk een hoge rang, of aanzien in de wereld; en wie twyfelt 'er aan, of de Rykdommen doen het zelfde? Zal men niet allen eerbied betoonen voor een ryk man? - Laat een arm man zyne stem verheffen, en men zal vragen, zegt Zalomo: Wat is dat voor een man? Terwyl een ieder zwygt, als de ryke spreekt. - Dan, het is noch de ouderdom, noch het aanzien, noch het geld; maar de deugd alleen, welke den mensch ware verdiensten schenkt. - Noch ouderdom, noch hoge staten, noch schatten, geven iemand ooit eenige verstandige waarde; die hangt veel meer af van een juist oordeel. Men ontmoet immers ouden van dagen, die kinders in 't verstand zyn: aanzienelyke rammelaars, die gelyk ledige vaten een geweldig geraas maken; en ryke gekken. - Daarentegen vind men Jongelingen van verstand, - ook onaanzielyken en armen met verheven zielen.