Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Zedelyke bedenkingen.

Niets valt bezwaarlyker, dan menschen te overtuigen, welke met vooroordeelen bezet, en met zich zelven vooringenomen, zyn. Ze zyn doorgaans zo verzot op hunne eigen denkbeelden en verstand, dat zy 't der moeite niet waardig agten, om de voorstellen van anderen te overwegen; ook bezitten zy eene al te groote dosis eigenliefde, dan dat ze zich zouden onderwerpen aan het oordeel en de gevoelens van anderen. Eene vernedering van die natuur zou hen al te veel verlagen in de oogen van hunnen medemensch, en dan nog allermeest in hunne eigen; want een mensch met vooroordeelen bezet, is doorgaans een zeer verwaand en trotsch mensch: zich verbeeldende dat er geene hem gelyk, veel minder boven hem, zyn, en dat hy alleen de voornaamste luister en 't hoofdsieraad der Maatschappy is.

Wie het ware beeldtenis van iemand, een regte schildery van een byzonder perzoon, wil malen, die heeft ten uitersten noodig, dat juiste onderscheidende kenmerk, dat byzonder eigen van deszelfs karakter te treffen, dat het wezentlyke, het eigen van deszelfs origineel, uitmaakt. Met dit over 't hoofd te zien verliest men den geheelen perzoon. Het valt niet ligt, niet gemakkelyk, dit altoos te ontdekken, dewyl het van zeer veele omstandigheden afhangt.

Het wit, dat men treffen zal, moet voor den Schutter niet te ver, en buiten het bereik van zyn gezigt, geplaatst worden. Dus moeten onze pogingen zich ook niet uitstrekken, tot zaken, die boven ons vermogen zyn; ons verstand moet niet tragten te bevatten, het geen onze kennisse te boven gaat; verstandig te willen zyn, boven het menschelyk vermogen, zal elk, die daarna tragt, tot eenen dwaas maken.

Waar de mensch ook zyne vermogens toe gebruiken moge, en zyne kragten inspannen: welke ook zyne pogingen mogen zyn, om boven anderen uit te blinken, zyn grootste, zyn voor-

[p. 285]

naamste pligt blyft bestendig, om zyne beste kragten, zyne grootste vermogens in te spannen, om in de loopbaan der Deugd de gelukkigste, de wenschbaarste, vorderingen te maken.

Zagtmoedigheid, minnelykheid, goedhartigheid, vereenigd met deftige manhaftigheid, en onbezweken standvastigheid, zyn van die gezellige deugden, welke hem, die ze uitoefent, in de Maatschappy beminnelyk, en voor zich zelven allergelukkigst, maken.

Het is eene volstrekte, onmogelyke, zaak aan alle menschen te voldoen, ieder genoegen te kunnen geven: dan, het zal genoeg zyn aan God te behagen, ons geweten te voldoen, en het beste deel der menschen genoegen te geven.

Alle menschen hebben eene aangeboren gesteldheid, die zich, in weerwil van alles, wat men mag aanwenden om die te verbergen, nochtans telkens zien laat. Gewoonte, opvoeding, beroep, een zamenloop van zaken en omstandigheden kunnen zeer veele veranderingen in den mensch aanbrengen, en hebben verscheide en verschillende trappen van vermogens op den geest, op het hart, en het menschelyk gemoed; dan, de oorspronkelyke plooi van den geest zal men, desniettegenstaande, altoos nog duidelyk blyven ontdekken, en door alles zien heen stralen. - De heerschende hartstogt blyft onoverwinnelyk, en maakt het ware beeldtenis van iemands karakter.

Men mag zich overgeeven aan alle losbandigheden, en verzwolgen zyn in den draaikolk der ydelheden, de Deugd geeft nochtans ontzag, en boezemt een algemeenen eerbied in; een ieder moet haar hulde doen; de openbare Slaven der ondeugd zelve, zo ze niet ten eenemaal gevoelloos zyn, moeten haar nog eerbiedigen.

Niets wast doorgaans weliger op, dan 't geen de natuur zelve voortteelt. Zulke scheaten wassen welig; terwyl de zulken, die de kunst aankweekt, met veel moeite en arbeid in het leven gehouden worden; ja dikwils, in weerwil van alle aangewende vlyt en moeite, nochtans verloren gaan. - Zo wassen by de menschen ook de natuurlyke gebreken zonder moeite schielyk en welig op; terwyl ze de Zaden der deugd den groei en wasdom beletten. Bedorven hartstogten telen schielyk voort, werpende hun welig Zaad in eenen bedorven Akker, en dragen nog slegter vrugten, dan die, van welke zy geteeld zyn - Een byzondere zamenloop van omstandigheden maakt den bedorven Akker meer en meer vrugtbaar; en de vrugten, die ze voortteelt, ontaarden meer en meer.

'Er zyn vele daden en bedryven der menschen, welke, door eenen valschen luister van schoonschynenden glans, het zedelyk oog verblinden; dit komt, wanneer men ze bekleed met het ontroofd gewaad der deugd; op dusdanig eene wyze kunnen dikwils hemeltergende euveldaden den scherpziendsten mensch

[p. 286]

misleiden. - Zomtyds word de eenvoudige, de stille, deugd wel eens verduisterd, door den schitterglans van valschen Luister, die van agter het bedriegelyk kleed van snoode geveinsdheid schynt; even gelyk de Zon door een valsch ligt in haren glansch ontluisterd word; wanneer een donkere wolk de werking van de kragt harer stralen belemmert. Nochtans is de deugd, even als de Zon, onbevlekt; en is daar in vooral aan dezelve zeer gelyk, dat ze een dubbelen glans verspreid, na dat ze eenigen tyd is bedekt geweest: of, even gelyk het Ligt des daags sterker en glansryker word, naar mate het hoger klimt.

Het is wel zeker, dat vele zogenoemde verstandigen de bewondering der Waereld zyn, die, inderdaad, niet meêr, dan voor middelmatige vernuften, kunnen doorgaan. - Gemeenlyk trekken zulke menschen de verwondering na zich, die met hun verstand pronken: - die stout en onbeschaamd is, heeft oneindig in dit geval voor, by menschen, die stil zyn, en geene vertooning maken.

Men vind toch in de Zamenleving vele Lieden, die zodanig met hun verstand en geleerdheid willen brilleren en uitschitteren, dat ze al den glans van anderen als verdooven; terwyl ze inmiddels inwendig weinig geest bezitten, en gelyk zyn aan die vergulde Beelden, die al hunnen luister uitwendig, en in eenen schoonen glans, vertoonen, terwyl ze van innerlyke waarde ten eenemaal ontbloot zyn.

Indien men niet altoos wil vernederd en in de laagte blyven, indien men ook naar waren roem haakt, dan moet men niet ledig blyven zitten, zonder de minste moeite of arbeid daar aan ten koste te willen leggen. - Die zich verbeeld, de ware Glorie te zullen verwerven zonder daar voor moeite aan te wenden, zal zich in 't einde deerlyk bedroogen vinden.

Niets werkt kragtiger op den mensch, dan de voorbeelden van anderen; heeft men vele goede voorbeelden, men zal dra eene groote menigte navolgers vinden. Maar heeft het tegendeel plaats, het verderf zal zeer haastig toenemen en wel dra geraakt eene gansche Maatschappy bedorven. -Hier van daan dat we dagelyks zo vele buitensporigheden zien: - van de Grooten, van de Aanzienelyken, daalt het af op de minderen. - Wanneer 'er veel bederf onder de Aanzienelyken plaats grypt, is de Maatschappy veelal weldra geheel bedorven. - De uitsporigheden der Grooten worden ras de dwaasheden der min aanzienelyken; en deze verkeerde navolging is eerlang het bederf en de ondergang eener gansche Natie.

c v.d.c.