Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Zedelyke bedenkingen.

De bedagtzame mensch is voorzigtig in alle zyne daden, in al zyn spreken. Wanneer hy spreek, heeft hy zyne woorden overwogen, en bedagt, of zy zynen Schepper niet onteeren, of zynen evenmensch beledigen zouden; indien ze dit konden te weeg brengen, laat hy dezelve zorgvuldig agter. Zyne bedryven en daden worden ingerigt volgens de naukeurigste regelen van verpligting. Hy overweegt wat geoorloft is, en wat hem verboden word. - Maar de onbedagtzame mensch spreekt, zonder wys overleg, en breidelt nimmer zyne tong. Hy zondigt met zyne woorden tegen God, en beledigt met dezelve zynen naasten. Alle zyne bedryven zyn handelingen der dwaasheid, zy beledigen den grooten, den oneindigen God, zy benadeelen zynen evenmensch, en, dat voor hem nog het ergst van allen is, zy strekken hem ten eeuwigen verderve.

Wanneer de mensch zich zelven regt beschouwde, en lette op zyne vermogens, als hy zyne onvermogens, zyne onmagt en behoeftigheden gadesloeg, en opmerkte, hoe men elkanders hulp nodig heeft, dan zou hy eerst regt zyne verpligtingen leeren, en eene ware erkentenis bestierde alle zyne daden.

Een man, die dikwils berouw heeft, is een man, die menigvuldige overtredingen en zonde pleegt. Hy is een man, die niet naar vaste grondbeginzels werkt, een man, die menigvuldige malen kwalyk handelt; want hy, die regt doet, heeft geene reden van berouw.

Schande houd vele menschen te rug van kwaad te doen; want alle kwaad heeft schande ten gevolge: maar is men door de

[p. 95]

schande heen, dan is 'er ook geen misdaad, die men niet zou durven plegen, ten ware men de straf niet vreesde. Schande is dierhalven het sterkste bolwerk, tegen het plegen van wanbedryven.

Wanneer iemand van eenen goeden aart is, en hy word gedwongen, iets strydigs met denzelven te verrigten, dan ondergaat zulk een het geen hem het moejelykst en bezwaarlykst valt uit te voeren. Nogthans gebeurt het dikwils aan de goedwilligste menschen, vooral, wanneer dezulken boven het gemeen verheven zyn; dan worden zy zo vaak genoodzaakt tot het verrigten van zaken, die strydig zyn met het geen zy gaarn wilden doen, en regelregt aanloopen tegen hunnen goeden aart.

Alle menschen moeten gewillig zyn, en gaarne goed doen: aan vele menschen, die geen bekrompen hart hebben, zyn al dikwils bekrompen in middelen, en kunnen niet altoos, als zy wel willen, goed doen. Maar zy, die verheven zyn boven het gemeen, moeten gaarne goed doen, naardien zy kunnen: want niets zet den grooten meer luister by, dan goed te doen.

Het is het kenmerk van eenen grooten en verheven geest, in alle omstandigheden dezelfde te zyn. Beknompen geesten laten zich door de geringste omstandigheden bewegen en omzetten; men kan geen ogenblik vertrouwen, dat zy dezelfde zullen blyven: ze zyn doorgaans zo veranderlyk als de wind.

Vertrouwt den zulken geene zaken van gewigt, geene posten van aangelegenheid toe, die omtrent zyne eigene zaken onagtzaam en slordig is; want hoe zal hy eens anders belangen regt kunnen aantrekken, daar hy zyne eigene verwaarloost? Indien zodanige menschen posten van aanbelang bekleeden, ziet men vroeg of laat de grootste verwarring in dezelve, door hunne kwade bestiering, voorvallen. Veele zaken worden niet door hen afgedaan, op den behoorelyken tyd; hoewel ze op anderen veel te zeggen hebben, en 'er zelden naar hunnen zin iets goeds verrigt worde. Jammerlyk is de toestand van een land, wiens bestierders grootlyks van zulk eenen aart zyn.

De misslagen van den eenen dienen veelal tot eene bank voor anderen, en het spreekwoord is waaragtig, ‘men spiegelt zich zagt, wanneer men zich aan anderen spiegelt. - Zo zyn de fouten en misbruiken, van zekere volken, het rigtsnoer, naar 't welke anderen hunne wetten maken en inrigten. Men zoekt de misbruiken, welke men ontwaar word, te verbeteren, vooral, wanneer de verstandigste der natie verkozen worden, om wetten te maken.

Het is te verwonderen, dat volken zich aan gebruiken kunnen houden, welken zy zien dat ten uitersten schadelyk voor hun zyn. Het is echter niet zeer zeldzaam, dit te zien gebeuren. Dan, indien men aan het veranderen ging, ik ben wel verzekerd, dat

[p. 96]

geen Staat, of Gemeenebest, op de wereld zyne oude gedaante zou blyven behouden.

Hoe dikmalen bedriegt de schyn ons niet? Vaak zien wy verkeerd, het geen goed is, voor kwaad, en het geen kwaad is, voor goed, aan. Deze verkeerdheid heeft menig een in jammerlyke ongevallen gestort; - zulk eene verkeerde oordeelvelling veroorzaakt niet zelden, dat wy ons zelven in den kring, waar in wy ons geplaatst vinden, jammerlyk ongelukkig maken. - Dikwils beschouwt men den staat van zynen evenmensch met een wangunstig gezigt; - dikwils ziet men de aanzienelyken des volks met nydige ogen aan. Dan, kon men eens doordringen tot in het hart, dan zou men dikwils ontwaar worden, hoe vaak de boezem der grooten door verdriet verteerd word; en hoe veele dagen van moeite en onrust 'er by hen zyn. - Dikwils hebben zy al dien luister, die hunne grootheid verzelt, en alle de kragt van hunnen geest van nooden, willen zy niet onder het gewigte hunner kwelling bezwyken, ja van hartzeer, van verdriet, sterven.

Niets is bedriegelyker dan de vermaken; niets kan den mensch meer trekken dan dezelve, en men waant vaak, om dat de mensch voor vermaken schynt geboren te zyn, dat men hier in niet kan mistasten. - Dan, waren de vermaken alle van een en dezelfde natuur, waren het alle geoorloofde vermaken, of zulke, die voor 's menschen aart en belangens geschikt zyn, dan kon men zich nooit bedriegen. Maar 'er zyn vermaken, die ons in jammeren storten, die ons geluk om ver stooten; en dezen zyn het juist, die de mensch veelal verkiest boven die, welke hem heil en geluk aanbrengen; of men maakt een zeer verkeerd gebruik der dingen, die ons voorkomen; of men redeneert verkeerd, en misbruikt de vermaken, waar aan men zich geheel overgeeft, en slaafagtig dienstbaar word.