Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Rommelzo van invallende Gedachten, enz. enz. onder de Spreuk: ô Quantum est in rebus inane! Horatius. Te Amsterdam, by J. Weege, 1788. In octavo 160 bladz.

De Verzamelaar van deeze Rommelzo behoort onder die soort van bespiegelaars der menschlyke bedryven, welken 'er voor zyn, ‘om 's Waerelds zotheid op zyn Heracliets te beschouwen, dat is te zeggen, ze niet te beschreijen, maar te belachen:’ 't geen ook, mits men 'er eene behoorlyke maate in houde, zyne nuttigheid kan hebben; dewyl het belachen zomtyds meer invloed heeft, dan een ernstig voorstel. Naar dit bedoelde worden hier verscheiden characters ontvouwd, welken het bespotlyke der ondeugd ten toon stellen; en 't wangedrag veeler menschen quanswyze verdeedigen, maar op zodanig eene wyze, dat ze, gelyk men zegt, over 't Paard heen geholpen worden. De voornaame inhoud van twee Brieven, over de Onzydigheid, mogen hier ten voorbeelde strekken.

Zeker Heer begreep het aangenaame der Onzydigheid zeer wel, dan hy was tevens overtuigd van 't moeilyke om altoos onzydig te zyn; hy kan zulks ook niet recht overeenbrengen met 's Menschen Natuur, en den pligt van een goed Burger of braaf Man. Zyn Vriend, aan welken hy daarover geschreeven had, brengt hem, in zyn antwoord, onder 't oog, dat men de Natuur, schoon ze niet gemaklyk tot een hondsvot te maaken zy, egter, al zagtjes aan, nog wel tot het een en ander wennen kan, dat haar juist niet eigen is Hy staaft dit zyn denkbeeld, inzonderheid, door het voorbeeld van een Engelschen Roover op de groote of 's Heeren wegen, en vervolgt daarop indeezervoege.

‘Het is dus, zo het my voorkomt, een beweeze zaak, dat men zyn natuurlyke neiging, als men 'er zich op toelegt, de

[p. 605]

een minder de ander meer, dan nog wel wat kan verwennen, tot deeze of geene zaak, die ons, ten minste zo men denkt, het best in onze kraam te pas komt. En waarom zouden wy dan dezelve niet kunnen wennen, om ons onzydig te houden, en ons hoofd in 't geheel met een ander, of zyn zaaken, niet te breeken? Zeer wel - ten minsten men kan zich gewennen, als of men zulks deed.

Maar zal men zeggen, als men iets vertrouwd, dat inderdaad zo niet is, dat is het werk niet van een rechtschaapen Mensch; men kan in dezulken in 't geheel geen vertrouwen stellen, om dat zy vertoonen, het welk zy niet zyn. -

Het is waar, dat de ouwerwetsche Styfkoppen dus redeneeren, maar wy, lieden van deezen tyd, die onze Waereld kennen, zyn te veel verlicht, om ons langer aan zulk eene belachlyke en ouderwetsche mode te houden. - Neen, neen, dan kennen zy ons niet! - Zouden wy de beminnelyke en volschoone Julia verachten, om dat zy by den dood van haar tachtigjaarigen Echtgenoot een Uijen drie vier in haar zak gestooken heeft, om dus te beeter te kunnen weenen? - ô Neen, dit lykt 'er niet naar! De gemaakte, ja, geforseerde traanen welke langs de roozekoleurde wangen van deeze beroemde Schoone biggelen maaken haar des te bekoorlyker, en zetten nog meer strikken uit, om de naar heur gunsten haakende jonge Minnaaren te verschalken, welke thans bezig zyn, om haar over het gemis van haaren afgeleefden Echtgenoot te vertroosten. -

Dan mooglyk zal men zeggen: wie zegt u, dat Julia haar Echtgenoot, schoon oud en half gevoelloos, niet teder heeft lief gehad? Hoe veele vuurige kusschen hebben haare roodkoraale lippen, in zyn leeftyd, niet op zyn reeds half verstorven mond gedrukt? - Hoe onafscheidelyk was zy altoos aan zyne zyde verknocht? En met welk een teedere liefderykheid bediende zy hem op zyn Ziekbed? - Dit alles kan geen gemaaktheid geweest zyn, - in 't geheel niet. - Als Julia haaren Grysaard niet teder lief had gehad, dan zou zy zulks niet gedaan hebben, zal en moet men, in den eersten opslag, zeggen! - Maar als men dus redenkavelt, dan bedenkt men niet, dat de gryze Echtgenoot van Julia haar, uit den Burgerstaat, tot een Dame van den eersten rang verheeven heeft; dat zy dien ouden minzieken, jaloerschen Gryzaart dus streelen moest, om in 't bezit van alle zyne schatten te kunnen blyven, en zy, na zynen dood, bedroefd moest schynen, om haare gevoelige ziel en tederhartigheid te toonen; de welvoeglykheid, de ordinaire slenter, de mode van deezen tyd, vorderde zulks. -

De zo sterk op haare eigen Schoonheid verzotte doch echter minzieke Julia, was immers niet geschikt, om met de drooge

[p. 606]

liefkoozingen en rekkerige omhelzingen van eenen ouden strompelvoetenden suffert te vreden, ja 'er hoogmoedig op te zyn. - Neen gantsch niet! - de omhelzingen van den jeugdigen Leander gevielen haar veel beeter; deeze ontving zy gantsch niet zonder aandoening. - Maar, helaas! Leander miste dat geen, het welk alleen in staat was, om haare begeerte tot grootheid te voldoen, en hierom moest hy voor den gryzen Aristus, die geen andere bekoorlykheden of verdiensten, dan zyne klinkende Munt en verdere Schatten, had, den Vlag stryken. - Een schielyke dood van deezen ouden Rykaart zal my wel haast van hem verlossen, terwyl ik my van het bezit zyner Schatten verzekeren zal, dacht zy, toen Aristus, al stamelende, op eene zeer drooge wyze, om haare hand vroeg. - Leander was raadeloos, toen hy hoorde, dat zy gerezolveerd was, om den ouden Haasjaager gehoor te geeven, en nog raadeloozer, toen zy beslooten had, om aan dien reeds halfzuffenden Zuzanna-bespieder haare hand, tot een onderpand des Huwelyks, te geeven. Zy zelve was met Leander, haaren getrouwen Minnaar, bewogen; haare ziel werd als een masteloos Schip, dat aan de woede der golven overgelaaten is, geslingerd, toen zy hem zyn afscheid zou geeven; dan zy bezat te veel Staatkunde, om niet te zien, dat zy met Leander slegts een burgerlyk leeven kon houden, terwyl zy met Aristus eene Vorstinne kon worden. Leander moest dus, hoe teder hy haar minde, van haar afzien, terwyl een oude Venusjanker met deezen buit ging stryken.

Dan, dit alles maakt Julia niet minder bekoorlyk, niet minder agtingswaardig. - ô Neen - heur waarde klimt hier door, wyl zy in alle deeze omstandigheden getoond heeft, verstand en Waereldkennis te hebben, - dat zy in staat is, haare driften te bestryden, en, is het nood, alles kan opofferen, wat haar dierbaar is, wanneer zy daardoor haare grootheid, waarop men thans het meeste let, kan bevorderen.

Men ziet dus hier uit, hoe voordeelig het is, voor hen, die met de groote Waereld meede willen, om hunne natuurlyke neiging zodanig te leiden, als het, naar de tydsomstandigheden, in hunne kraam te pas komt: ja, men ziet hier uit, hoe volstrekt noodzaaklyk dit zy, voor hen die hun fortuin willen bevorderen, ja, by de groote Waereld, in aanzien willen zyn.

Ik vermeen dus aangetoond te hebben, myn Heer! dat 'er veel gelegenheid is, om zyne natuurlyke gemoedsneiging te buigen, naar alle voorkomende voorvallen en gelegenheden: waarom ik dan verwacht, dat gy my ook wel zult willen toestemmen, dat 'er gelegenheid is, om dezelve zodanig te buigen, dat men geheel onzydig, onpartydig, ja geheel neutraal, zyn kan. - En deeze gaave brengt, zelfs in de allerhachlykste omstandigheden, het meeste voordeel, in deeze verlichte Waereld, aan.’