Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

De Geest der Nederlandsche Dichters. Te Amsteldam by M. de Bruyn, 1788. In gr. 8vo. 160 bl.

Te veel ingenomen met alles wat nieuw is, en uit vreemde Landen tot ons komt, is een groot gedeelte onzer Natie, als 't ware, geheel vervreemd geworden van onze oude Nederlandsche Dichteren; die uitmuntende vraagbaaken der vroegere tyden. De menigte van Gelegenheidsversen, die men by veele onzer Dichteren, tot verveelens toe, moet doorlezen, om het fraaye aan te treffen, heeft zekerlyk ook het haare aangebragt, om die Bronnen langzamerhand te verlaaten, en zich tot andere te begeeven. Het oogmerk derhalve, om de beste stukken der oude Dichteren op te zamelen, en, als 't ware, den geest uit hunne Werken te puuren, kan, wél uitgevoerd zynde, een dubbel nut te wege brengen. Ook dit is reeds door de Schatkamer der Nederlandsche Dichteren en de Honigby, twee Werken voorheen in dien smaak uitgegeeven, bevestigd geworden. De Verzamelaars van dezen Geest der Nederlandsche Dichters [Dichteren had het, volgens ons taaleigen moeten zyn, ook komt het in de Voorrede bl. 3 zoo voor.] hebben echter nog een ander oogmerk bedoeld, namelyk het schikken der Versen in byzondere Kunstsoorten, volgens eene geschikte Theorie. Ingevolge dit ontwerp ontmoet men hier 29 Bevallige, en 45 zogenaamde Naive stukjes, gevolgd door 5 Romansen; alle uit de Nederlandsche Dichteren Vondel, Hooft, Bredero, Huigens, Cats, Krul, Jonktys, Reaal, Zweerts, Rixter, Bruno, Vos, van Zomeren, Luiken en de Dekker overgenomen. De Verzamelaars boven dien nog meerder willende doen dan enkel verzamelen, hebben vóór deze over-

[p. 465]

genomene stukken, eene Verhandeling van 44 bl. geplaatst, in welke de aart en eigenschappen der drie byzondere, by hen zó gerangschikte Dichtsoorten, het Bevallige, Naive en de Romansen naagegaan en aangetoond worden.

De Bevalligheid hebben de Schryvers niet naauwkeurig genoeg, naar hun' zin, kunnen beschryven; ook is zy geene van de gemaklykste voorwerpen in de Theorie der schoone Kunsten en Weetenschappen. Dit heeft hen genoodzaakt, zich met het opgeeven van eenige eigenschappen te vergenoegen; onder welken zy het zagte, het natuurlyke, het ongezogte, het (zogenaamde) ongekunstelde enz. rangschikken: en die eigenschappen, in de bygebragte voorbeelden, telkens doen opmerken. Men zou niet ongepast kunnen vraagen: of alle gedichten niet bevallig moeten zyn, zoo wel als zy natuurlyk moeten wezen? - De aangevoerde voorbeelden toch zyn meest Minnedichten; ook zyn 'er wat veel, voor zulk een Bundeltje, uit jonktys Roozelynsoogjes genomen: dat misschien door hunne uitmuntendheid zou verdeedigd kunnen worden: doch de Eenzelvigheid van onderwerp dan nog niet zou weg neemen.

De bepaaling omtrent het Naive, die zekerlyk die van Mendelszoon overschreedt, is denkelyk wat onbepaald voorgesteld in deze woorden: ‘Het Naive behoort, in zeker opzigt, tot het natuurlyke en eenvoudige’. - Zyn 'er dan omstandigheden of tyden, ten welken opzigte het Naive niet natuurlyk moet zyn? - De volgende woorden zyn daartegen wat te naauw bepaalende: ‘het is veeläl eene eenvoudigheid, met eene zekere maate van schalkachtigheid gepaard.’ - Zo men dit schalkachtige aan den Spreeker wil toekennen en in hem vereischen, zullen veele Naive stukjes ophouden Naif te zyn, zelfs Annette valt dan buiten dien kring, wier zegging door de Schryvers echter voor ongemeen Naif gehouden wordt. - Het is waar, wanneer men op het Tooneel Annette met een paar gluipende oogen, en, (dus zeggen de Schryvers) een geheel voorkomen van onnozelheid, Lubyn hooren antwoorden:

Somtyds maakt gy my wakker,
'k Ben daarom toch niet boos.

dan blinkt dat schalkachtige, of de volkomen kennis, die de Spreekster van deze dubbelzinnige woorden heeft, in haar uit: maar is dat dan een geheel voorkomen van onnozelheid? Is het niet veel eer een kwaade trek der Actrisen, die schalkachtig genoeg zyn, om iets met gluipende oogen te zeggen, dat hunnen mond, als in eene boersche eenvoudigheid, moest ontglippen. - Men handelt op het Tooneel veel te kunstig dan dat men hetzelve ten bewyze der waare natuur immer moest aanhaalen.

Het Naive is (naar ons inzien) eene zekere natuurlyke eenvou-

[p. 466]

digheid in Denken, Doen en Spreeken, in welke men zo weinig kunst als voorbedachtzaamheid ontmoet. En zo dra de Naive uitdrukking iets betekent het welk strydig is, met het geen zy moest betekenen, dan wordt dezelve belagchlyk. - De schalk moet derhalven buiten het Naive zyn, want deze vindt iets onbeschaafd of grof, dat enkel onschuld of eenvoudigheid in den Spreeker of Spreekster is. Men zie de aangehaalde Kleine van Gellert, de gemelde Annette, als ook de beide Hansen, bl. 65 en 67. Doch wanneer de Dichter zelv spreekt, moet men het schalkachtige alleen aan hem toeschryven: zo als in de twee volgende Stukjes van Huygens.

Piet liep my tegen 't lyf en wou geen stroobreed wyken;
En zei - het lust my niet voor elken Gek te stryken.

Maar, zeide ik, dat iust my,

Ik trad van 't zandpad af en liet den Gek voorby.

Daar ligt gy, zeide een Spreeuw, en weet niets meer te zeggen,
Zoo plat als Samson deet de Philistynen leggen;
Ja, zeide ik, ik beken, - ja gy behoudt het veld:
Een Ezels kaakebeen heeft my zoo toegesteld.

Over de Romansen handelen de Schryvers meer omstandig dan over de voorgaande Dichtsoorten; hebbende daartoe het voorbericht van zeker Hoogduitsch werkje gebezigd, getyteld Romanzen der Deutschen. Boven dien voeren zy ook de karaktermaatige beschryvingen, of bepaalingen der Heeren Feith en Brender à Brandis, raakende deze gedichten, aan; staavende meestal hunne gezegdens, met de voorbeelden der Heeren Bilderdyk, Feith en verscheidene Hoogduitsche Dichteren. Van welke laatste men ook nog twee onvertaalde Stukken in dezen Bundel kan aantreffen, namelyk, Graf Ludewig von Gleichen, door Löwen, en Pyrineus und die Musen, door Schiebeler.

Het was denkelyk niet kwaad geweest, omtrend het laatst geplaatste Versje, getyteld Gelukwensch, iets meer te zeggen: daar het toch tot plaatsvulling eener bladzyde diende, en maar 4 Regels beslaat. Zo wy den zin wel vatten, is dees gelukwensch aan eene Moeder gericht, die van twee Kinderen te gelyk zal verlost zyn, waar van het een ook daadlyk moet overleden zyn. - Of dit Vers van de Schryvers zelfs is durven wy minder bepaalen, dan dat de verdere voortgang van dit Werkje zeer wel zyne nuttigheid kan hebben, nadien het de Theorie met de Praktyk te zamen voegt.