Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

De Toets der Gehoorzaamheid. Tooneelspel, in drie Bedryven. Te Amsterdam, by A. van der Kroe en A. Capél, 1788. In octavo 76 bladz.

Een Vader brengt hier de gehoorzaamheid van zynen Zoon op den sterksten toets; dat men egter eerst in het laatste Tooneel, op eene verrassende wyze, ontdekt. Ernestus naamlyk, een bejaard Weduwenaar, had onder zyne bescherming genomen eene verlaatene Weeze, de Dogter van een armen Boer; zy was door hem, als 't ware, met eene Vaderlyke zorgvuldigheid, opgevoed; en had die opvoeding zo wel in agt genomen, dat haare ziel met de edelste begaafdheden mogt pronken, terwyl haare lichaamlyke schoonheid zich luisterryk vertoonde. Voor de aantrekkelykheden deezer Charlotte was Karel, de Zoon van Ernestus, niet ongevoelig; hy verklaarde haar eerlang zyne kuische Huwelyksmin, en kwam wel dra haare bedenkelyke zwaarigheid, uit hoofde van den ongelyken stand, te boven, daar hy volkomen staat maakte op de bewilliging van zynen Vader, die hem tederhartig beminde: waarop Charlotte ook voorts haare toegenegenheid voor Karel niet ontveinsde. Men streelde zich des met een aangenaam vooruitzigt; doch 't leed niet lange, of het zelve werd geheel bezwalkt: doordien Vader Ernestus ten sterkste begeerde, dat Charlotte zich met hem in 't Huwelyk zou verbinden; en 't geen 't hart van Karel doorsneed, was, dat Charlotte haaren Weldoender wilde involgen. Karel verweet haar haare ongetrouwheid; dan, Charlotte gaf hem te kennen, dat haar hart de vuurigste liefde voor hem voedde; maar dat de dankbaarheid het haar als een onvermydelyken pligt voorstelde, die liefde te smooren, en haaren Weldoener ten wille te zyn: het welk haar ook noopt om Karel aan te spooren, dat hy zyne genegenheid voor haar insgelyks aan de Ouderliefde opoffere, en dus den wensch zynes Vaders niet wederstreeve. Zulks heeft verscheiden aandoenlyke tooneelen ten gevolge; te meer, daar de tusschenkomst van Goedhart, een Vriend van Ernestus, die de twee Gelieven met medelyden beschouwt, vrugtloos is, om dit netelig geval tot eene goede uitkomst te brengen. Dit wordt te treffender, om dat men,

[p. 418]

na een vuurig gesprek van Ernestus met Karel, verstaat, dat Ernestus zich, onder de hevigste beweegingen, te bedde heeft geworpen, 't welk voor erger gevolgen doet vreezen; welken men te meer dugt, na dat de by hem ontbooden Dokter betuigt, dat het met den Patient zober gesteld is. Zulks baart eene algemeene ontzetting; en Karel, recht gevoelig voor Vaderliefde, genoopt door Goedhart en Charlotte, besluit hierop van Charlotte af te zien, en haar, hoe hard het hem ook valle, zynen Vader ten Echtgenoote aan te bieden, overeenkomstig met het geen Ernestus, in zyn laatste vuurig gesprek met Karel, uitdruklyk gevorderd had. Het schrikkend denkbeeld dat hy zig den dood zyns Vaders te wyten zoude hebben, en de streelende gedagte, dat hy hem in 't leeven zou bewaaren, brengt hem tot dien gewigtigen stap: maar op de volvoering bezwymt hy, en Charlotte, zynen dood dugtende, kan haare ontroering niet verbergen. - Dit aandoenlyk treurtooneel is egter slegts voor een oogenblik; nadien Ernestus, te midden deezer ontroeringe, zyne toestemming geeft tot de Huwelyksverbindtenis van Karel en Charlotte; met eene kort daarop volgende verklaaring, dat al het voorige enkel spel en veinzery geweest is, waarvan niemand iets geweeten heeft, dan alleen de Doktor, toen hy den rol van een doodlyk zieken speelde. De reden van dit zyn gehouden gedrag was, gelyk hy voorts zynen Zoon Karel meldt, deeze.

‘Het was, zegt hy, alleen uitgedagt, om u, myn Zoon, daardoor eens op den toets te brengen; - ik wilde slechts zien of uwe genegenheid voor my zich zo verre wel uitstrekte, dat gy alles, ja het geen u het liefste op aarde was, opofferen kon aan myn genoegen; - ook was ik ten hoogsten verontwaardigt over uw gedrag, om dat gy U met Charlotte in een heimelyke minnehandel had ingewikkelt, zonder myn voorweten; - ik zal 't U niet ontveinzen, myn Zoon! dit ergerde my, en ik besloot 'er U eenigsints over te straffen. - Tot dien einde veinsde ik Charlotte te beminnen, ik drong aan op ons huwelyk, alleen, om te zien, hoe gy U in dit geval gedragen zoudt; en had gy ten eersten toegestemt in myn begeerte, had gy my uw woord gegeeven, dat gy, ter liefde van my, voor altoos van Charlotte zoudt afzien, gy had uzelven veel verdriets gespaart, en veel eer gelukkig geweest; - doch uwe hardnekkige weigering, uw onbezuisde drift liet niet na myne gramschap op te wekken, en ik besloot U tot het uiterste te brengen, dus veinsde ik ziek te zyn; - voorts weet gy de gevolgen. Ik heb U veel verdriets veroorzaakt, myn Kinderen! doch waart gy slechts by de aanvang uwer verkeringe openhartiger geweest, zo had ik nimmer stof gehad van dusdanig met U te handelen: nogthans al uw vorig verdriet, al uw lyden, is niets in vergelyking van het geluk, het geen U beiden

[p. 419]

wagt; ik zal voortaan altoos de eerste zyn, om uwe vorige tranen op te drogen, en, door eene verdubbelde genegenheid, U het gevoel van alle droefheid te doen vergeten.’

Deeze verrassende uitkomst heeft zeker haare gevalligheid, maar 't gedrag van den Vader is wat streng en sterk, en zyn Vriend Goedhart heeft 'er ongelukkig wat veel deels in. Maar dit alles ziet men, by den gunstigen uitslag, over 't hoofd. Karel en Charlotte zien hunnen wensch vervuld; Goedhart neemt 'er zo veel genoegen in, dat hy voorslaat bestendig by Ernestus en 't liefwaardige paar te verblyven, mitsgaders Charlotte, by zyn overlyden, voor zyne volkomen Erfgenaame te verklaaren. Het een en ander wordt dankbaar erkend en heuschlyk beantwoord; waarop Karel ten slot zegt:

Dus kan dit voorval elk tot onderrichting strekken,

Wat zuivre Ouderliefde op 't hart eens Zoons vermag:

Zy wist my aan 't geweld der teêrste min te onttrekken,

En deed my bukken voor het Vaderlyk gezag.