Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Karel van Karelsberg, of Tafereel van de Menschlyke Ellende. Door C.G. Saltzman. Uit het Hoogduitsch vertaald. Vyfde Deel. Te Amsterdam, by de Wed. J. Doll, 1787. In octavo, 382 bladz.

Met de geschiedenis van Karel en zyne beminde Henriette wordt in dit Deel nog al geen voortgang gemaakt; Karel zwerft door 't Land om Henriette, die hy meent geschaakt te zyn, te zoeken; en Henriette bevindt zig intusschen op zyn Landgoed Karelsberg; alwaar eene snapagtige Huishoudster haar onvoorzigtig aanleiding geeft, om Karel van wantrouw en een snooden minnehandel te verdenken; 't welk haar dit verblyf haatlyk maakt, en tot het besluit brengt om weder van daar te vertrekken. Voor 't overige ontbreekt het, naar de meermaals opgemerkte schryfwyze van den Heer Saltzman, ook in dit Deel aan geene verscheidenheid van ontmoetingen, die meerendeels gebreken, welken de menschlyke ellende verzwaaren, onder 't oog brengen. Hier toe behooren in deezen ook wel byzonder verkeerde inrigtingen in de zaaken van 's Lands bestuur, die voor de Maatschappy nadeelige gevolgen hebben; waarvan eene ontmoeting van Zelnik, een Vriend van Karel, op een Heeren- of Postweg, ten voorbeelde kan strekken. Zynen Vriend Karel een berigt gegeeven hebbende, van het oogmerk zyner reize na Carmin, vervolgt hy zyn Brief indeezervoege.

‘Tot Kolchis ging het zeer goed, om dat derwaards eene Chaussee leidt. Maar zo dra kwam ik niet buiten Kolchis, of de Chaussee heeft, gelyk u bekend is, een einde, en ik geraakte met myn paard zo diep in de modder, dat het onmogelyk

[p. 370]

was om verder te komen. Zo leed als het my doet, om een enkel scheutje van het gezaaide te vertrappen, het welk den boer zo veel moeite én inspanning van krachten kost, zag ik my thans evenwel genoodzaakt, om over het bezaaide veld te ryden, en zo de vruchten der naarstigheid van veele boeren te vernielen.

Maar ik had naauwlyks eenige honderd stappen gereeden, of een man greep myn paard in den teugel, die de schrikkelykste vloeken en bedreigingen uitbraakte. Wat d.....! riep hy, zie je niet, myn Heer! dat dit veld bezaaid is? Wie heeft u gezegd, dat gy hier ryden zult?

Ik. De nood, myn lieve Vriend!

Hy. Wel, wat nood, wat nood! Ziet gy niet, dat de weg breed genoeg is, kunt gy niet op den weg blyven?

Ik. Dit zou ik gaarne doen. Maar gy ziet immers wel, dat het onmogelyk is, om 'er door te komen. Het paard zakt tot den buik in de modder. Man en paard moeten hier immers vergaan.

Hy. Wat raakt my dat! Ik ben veldbewaarder, ik ben 'er toe aangesteld, om de akkers van de boeren te bewaaren. De boer moet zich het geheele jaar door genoeg plaagen, dat hem dikwils byna het bloed onder de nagels uitspringt, moet daarenboven schatting en ongelden betaalen, - daar vraagt dan geen mensch: hebt gy geoogst of niet geoogst? Wanneer de dag daar is, dan is het: betaal, boer! En nu wilt gy, myn Heer, hem de vrucht....

Ik. Dit is allès waarheid; maar wanneer de boer zyne vrucht behouden wil, moet hy ook betere wegen bezorgen.

Hy. Wel, wat bekommert zich de boer over de wegen. Dit is de zaak van den Landsheer. En, om kort van de zaak te komen.....

Ik. Wat moet ik doen?

Hy. Te rug ryden naar Zinkleven, en negen Guldens boete aan den Schout betaalen.

Ik. Dat is wat veel.

Hy. Dat is nog gratie. Linksom, myn Heer! of my zal die en die haalen, zo ik u niet met dit instrument op den kop slaa, dat 'er de harssens zullen uitvliegen.

Ik. Wees dan redelyk! Wat zal ik u geeven, zo gy my laat verder ryden?

Hy. Wel nu! Eigenlyk moet gy wederom te rug, en negen Guldens boete betaalen. Maar wat zal ik met u beginnen? Myn Heer is immers vreemd. Wat wilt gy my geeven?

Ik. Een halven daalder.

Hy. Geef hier! (Toen hy het geld had.) Ryd nu in Gods naam recht uit! Daar by de galg komt een moeras, sla dan maar links om, en volg het spoor; dan kunt gy niet missen.

[p. 371]

Ik. Maar op die wyze zal ik immers nog meerder vruchten bederven?

Hy. Wie kan dat nu helpen?

Ik. Moeten de boeren dan alle jaaren zo veel schade lyden?

Hy. Alle jaaren.

Ik. Maar waarom verbeteren zy de wegen niet?

Hy. Dit is de zaak van den Landsheer. In den herfst bezaaijen zy de akkers, in het voorjaar ploegen zy dezelven wederom. - Dit is nu reeds zo lang geschied als ik veldbewaarder geweest ben.

Ik. Maar wanneer gy nu de reizigers tegens de betaaling van eenen halven daalder vergunt, om te paard en met wagens over de akkers van de boeren te ryden, wat nut bebben dan de boeren van uw ampt!

Hy. De boeren hebben 'er zekerlyk geen nut van.

Ik. En wie dan?

Hy. Wie dan anders, dan ik zelf? Zie je, myn Heer! Ik ben een Invaliede. In den slag by Mollau heb ik deeze drie vingers verlooren, die moeten my immers betaald worden.

Ik. Kan de Vorst u die dan niet betaalen?

Hy. Dan moest de Vorst een ruime beurs hebben, wanneer hy alle de geenen zou willen onderhouden, die in zynen dienst kreupel worden.

Ik. Maakt hy ze dan alle tot Veldbewaarders?

Hy. Neen, myn Heer! dat niet. Maar zie je, wat buitenlanders zyn, die ontvangen hun afscheid, en gaan dan het lieve brood bedelen. Maar de onderdaanen worden bezorgd. De een wordt Poortier, de ander Opziener over de Accyzen, de derde Opziener over het Vleesch, de vierde Veldbewaarder, en zo voorts. Op die wyze worden alle onvermoogende Soldaaten bezorgd, zonder dat het den Vorst een koperen duit kost.

Ik. Zo!

Ik reed weg, en verkropte alles, wat ik zo gaarne zou willen gezegd hebben.’

De Heer Zink bragt, door de slegte gesteldheid van den weg, niet zonder gevaar van zyn leeven, het diestyds niet verder dan tot Inseveld; alwaar een gesprek met een Burgemeester en den Stadsschryver hem duideiyk deed bemerken, dat het den Landsheer aan behoorlyk bestuur, en den Ingezetenen aan zugt voor 't algemeene welzyn, mangelde.