Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Ontwerp tot eene algemeene Characterkunde. Uitgegeven door W.A. Ockerse, Predikant te Wijk bij Duurstede. Te Utrecht, bij G.T. van Paddenburg en Zoon, 1788. Behalven het Voorbericht, 162 bladz. in gr. octavo.

Niettegenstaande de veelvuldigheid van charactermaatige Schriften, die ons, op eene leerzaame wyze, een groot aantal van Characters, uit verschillende gezigtpunten beschouwd, voor den geest stellen, dat ongetwyfeld zyne weezenlyke nuttigheid heeft; ontbrak het ons nog aan eene geregelde ontvouwing van de Theorie der Characterkunde, die geschikt is, om ons, niet slegts deeze of geene soort van Characters te leeren kennen, maar om ons tot eene algemeene Characterkunde, en derzelver

[p. 359]

daadlyke beoefening op te leiden. Ter vervullinge van dit gebrek, biedt de Eerwaarde Ockerse in dit Geschrift de hand, door het mededeelen zyner opmerkingen deswegens; welken hy indiervoege voordraagt, dat ze de ernstige overweeging van alle dezulken, die zich op de edele Menschenkennis toeleggen, by uitneemendheid waardig zyn. - Nadien de geagte Schryver zelve een juist verslag geeft van dit zyn Ontwerp, zo hebben wy geoordeeld den Leezer in dit geval den meesten dienst te zullen doen, met hun het zelve, ter kennisse van 't bedoelde van dit Geschrift, onder 't oog te brengen: dan, deszelfs breedvoerigheid wederhoudt ons, op eenige byzonderheden, de uitvoering zelve betreffende, stil te staan, waartoe we, zo we vertrouwen, wel nadere gelegenheid zullen vinden, wanneer zyn Eerwaarde deezen hiermede aangevangen arbeid verder voortzet. - Na eene voorafgaande ontvouwing van de vereischte kundigheden, die tot de Characterkunde behooren, en 't geen daaromtrent opmerking vordert, verklaart zyn Eerwaarde zich bepaaldlyk over 't geen hy in deezen bedoelt, en de wyze, waarop hy zich voorstelt zyn stuk ter uitvoeringe te brengen.

‘Wilde ik, dus vangt hy dit verslag aan, wilde ik Characterkundige schetsen en idealen leveren, ik kon, door middel van geleende kundigheden, eene weidsche gedaante en uitvoerigheid aan mijn werk geven, die mij weinig moeite kosten zoude, doch die tevens ook eene geringe mate van waar Characterkundig vernuft in mij zoude ontdekken, en in anderen verwekken; daar men dezelve denkbeelden, die ik zou moeten voordragen, overal elders aantreft, veelen reeds zoo goed gecharactizeerd hebbende, als men zulks verwachten kan; en mijn hoofddoel eigenlijk niet is te leeren, welke Characters 'er al bestaan, hoe zij werken, maar, op wat wijs en door welke middelen, men de Characters moet ontdekken, schiften, vormen en beoordeelen.

Het kan zijn, dat in de ontwikkeling van deze Theorie hier of daar eene kleene Characterkundige schets, ter opheldering geschikt, zal dienen te worden ingevlochten; ondertusschen bestaat de taak, dien ik mij heb voorgesteld, zaaklijk hierin, dat ik alle de hoofdcharacters, die met de daad aanwezig zijn, uit elkander schifte, stukswijs in derzelver uitstekende trekken voordrage, ze rangschik in bepaalde Classen of orden, en langs dezen geleidelij-

[p. 360]

ken weg van het meerdere tot het mindere, van het grootere tot het kleenere, van het algemeene tot het individueele, nederdale. - Om den lezer een juist denkbeeld te geven van mijn ontwerp, zal ik hier laten volgen eene korte schets van den loop der zaken, die ik, zoo ver mijne krachten toereiken, heb voorgenomen te behandelen.

Eerste orde. Het Character deezer Eeuwe, of van het algemeen menschdom in onzen en een naastvoorgaanden leeftijd.

Tweede orde. Volks-Characters. Hier zal ik eerst handelen van het geen doorgaans de Characters der volken vormt, en van die bijzonderheden, welke vereischt worden, om het Character van een volk wel te leeren kennen en beoordelen. Vervolgens zal ik een en ander staal opgeven van eene nationale Characterschets, doch mij bepalen tot Europa, als dat waerelddeel, waar van wij niet alleen de meeste kennis, maar waarbij wij ook het grootst belang hebben. En wel bijzonder zal ik trachten het Nederlandsch Character in etlijke voorname trekken te tekenen.

Derde orde. Characters van kleenere maatschappijen. Hiertoe breng ik - Eerst plaatslijke Characters, zoo in het algemeen, als bijzonder, die van het Hof, van de Steden, en van het platte Land. Ten tweede Familie-Characters, waarvan de hoofdtrekken aan zekere geslachten bijzonder eigen zijn.

Vierde orde. Characters, gevormd door onderscheidene standen en bezigheden van dit leven. Onder dit opschrift behooren de Characters door beroep en verkeering. Die door rijkdom en armoede. Die door Godsdienst. Die door Lectuur. Romanesque Characters.

Vijfde orde. Behelzende de Geslachtcharacters. Hier zal ik eenige trekken geven van het manlijk en van het vrouwelijk Character, als zodanig.

Zesde orde. Characters uit het verschil van den leeftijd geboren. Characters van kinderen, van jonge lieden, van mannen en vrouwen, van oude menschen.

Zevende orde. Personeele Characters, die overal, in een bijzonder persoon, vallen. Ik zal een en ander voorbeeld geven van een goed, van een kwaad, van een gemengd, van een ongestadig, van een gekunsteld Character, en mooglijk nog van eenige andere soorten.

Hier zoude nu mijn plan ten einde gebracht zijn;

[p. 361]

dan, om al het voorgaande meer vruchtbaar te doen worden, en als in één middenpunt t' zamen te trekken, zal ik trachten in een zeker voorgedragen Character onderscheidenlijk te toonen, hoe het zelve uit alle de opgegevene grootere Characters stukswijs zij t' zaamgesteld, zoo dat het van elk derzelven iets ontleend hebbe, zonder dat daar door het individueele, dat, na aftrek van al het gemeenschaplijke overblijft, ten eenemaal worde weggenomen; ten bewijs dat men, om een juist Characterkundig oordeelaar te zijn, ieder Character op eene soortgelijke wijs ontleden en schiften moet.

Ik ben zoo wel van de uitvoerigheid en moeilijkheid dezes onderwerps, en tevens van de tederheid mijner vermogens, om het zelve wel te bearbeiden, overtuigd, als iemand door eene langwijlige redeneering mij daar van zoude konnen overtuigen; doch ik vertrouw aan den anderen kant, dat kundige en weldenkende lieden, met de nieuwheid en nuttigheid van mijn plan, en met de welmeenendheid mijner oogmerken in het zelve, zoo wel bevredigd zullen zijn, dat zij mijne geringe pogingen voor aangenaam houden en ondersteunen zullen met hunne kundigheden; waarvan ik belove, indien mij dezelve door briefwisseling of door de drukpers worden medegedeeld, een dankbaar gebruik te zullen maken.’

Agtervolgens dit Plan komt, in de eerste plaats, in opmerking, Het Character deezer Eeuwe, of van het algemeene menschdom in onzen en een naastvoorgaanden leeftijd; welks ontvouwing hy in dit eerste Stukje nog mededeelt; waarin hy de voornaamste byzonderheden daartoe behoorende oordeelkundig gadeslaat, en met alle oplettendheid in een juist licht stelt; en waarover hy zich ten besluite aldus uitlaat.

‘Indien men iets naar waarheid van de XVIIIde eeuw zeggen kan, het is dit: dat zij meer verlicht en meer beschaafd is, dan eenige eeuw, die haar voorging. Maar zij is daarom niet geleerder, niet wijzer, niet beter. Integendeel heeft zij de dwaasheden en ondeugden van vroegere geslachten of behouden, of tegen nieuwe verruild, of, onder eene bevalliger gedaante, vermeerderd; en hare verlichting en beschaving hebben gediend, om een nieuw licht over de menschlijke dwaasheid en verkeertheid te doen opgaan. Wij kennen die nu duidlijker dan voorheen, en zien,

[p. 362]

hoe ver wij nog af zijn van de volmaaktheid. - Ziet daar het grootste voordeel onzer tijden!’