Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

[p. 338]

Historie der Wiskunde, sedert haaren oorsprong tot in onzen tyd, door den Heer Montucla, Lid van de Koninglyke Academie, der Wetenschappen en fraaise Letteren, van Pruissen. Uit last van het Genootschap der Mathematische Wetenschappen, onder de Spreuk: een onvermoeide arbeid komt alles te boven, uit het Fransch vertaald, en met eenige Byvoegselen en ophelderende Aanmerkingen vermeerderd, door A.B. Strabbe, Lid en Secretaris van hetzelfde Genootschap, enz. Twee Deelen. Te Amsterdam, by P.G. Geysbeek, 1788. In gr. 8vo. 460 en 424 bladz.

Gelyk de Geschiedkunde veel kan toebrengen, om een Volk in deszelfs aart en zeden te leeren kennen, even zo kan zy ook een helder licht over de Kunsten en Wetenschappen verspreiden, wanneer zaakkundige Lieden zich daar toe verledigen, met oogmerk, om de door hen behandeld wordende Kunst of Wetenschap, in deszelfs oorsprong en voortgang, naauwkeurig te doen kennen. Daar eene Kunst, zo ryk in uitvindingen en ontdekkingen als de Wiskunst, en zo nuttig voor het algemeen, reeds lang zulk eene Geschiedenis noodig hadt, moet het derzelver beminnaaren nog tot meerder genoegen verstrekken, dat dit uitgebreid Plan eenen Montucla is ingevallen, die, boven veele andere, in staat was om hetzelve uit te voeren, en het ook op zulk eene onderhoudende als leerzaame wyze gedaan heeft, dat zyn Werk door alle, zelfs door hen, die afkeerig zyn van alle Wiskunstige Betoogingen, met veel genoegen kan gelezen worden.

Wat nu de wyze aanbelangt, op welke hy deze Historie der Wiskunde heeft uitgevoerd: zo is hy eerst zoo hoog, als de duisterheid der tyden hem heeft toegelaaten, tot haaren oorsprong opgeklommen. Vervolgens heeft hy haare voetstappen by de oudste Volkeren gevolgd, en zich, zo veel mogelyk, van den lichtenden fakkel der Oordeelkunde bediend; stellende zomtyds, in plaats van de onbekende ontvouwing dezer Wetenschap, eene verdichte, en waarschynlyk zeer naby de waarheid komende, ontvouwing. Van daar is hy overgegaan, om van haare vorderingen, in alle tyden, verslag te doen, by welke gelegenheid de ontdekkingen, aan die tyden eigen, of zodanige omstandigheden, welke de zaaden voor die ont-

[p. 339]

dekkingen opleveren, heeft doen kennen. Vervolgens geeft hy vry omstandige aantekeningen, over den Persoon, het Leven, en de Schriften, der meest beroemde Wiskundigen: doet verslag van hunne twisten, over zaaken die de Kunst betreffen; en geeft eindelyk een duidelyk denkbeeld van alle de Theorien van eenig aanbelang, in welken het zamenstel der Wiskunde gevonden wordt.

Dit zo uitgebreid Ontwerp vereischte zeker eene splitzing in byzondere deelen, welke de Schryver op vier bepaald heeft. In het eerste geeft hy, na eene inleidende Voorafspraak, welke de natuur en de voordeelen der Wiskunde tot onderwerp heeft, haare geschiedenis by de oudste Volken der waereld op, en in 't byzonder by de Grieken: beginnende met de vroegste tyden, tot de verwoesting van het Ryk van Constantinopolen. Dit groote tydperk heeft hy in eenige kleindere tydperken gedeeld, als van de vroegste tyden af tot Thales; van dien Wysgeer tot de Stichting der Alexandrynsche Schoole; van de Stichting dier Schoole tot de Jaartelling der Christenen; en van het begin dier Jaartellinge tot den ondergang van het Grieksche Ryk. In het tweede Deel wordt verslag gedaan van de Wiskundige kennisse van verscheiden Oostersche Volken, als de Arabieren, Chinezen, Persiaanen, en meer anderen, by welken de Wiskunde bloeide, toen het Westelyk gedeelte van Europa in onweetenheid gedompeld lag. In het Derde Deel komen de Wiskunstige vorderingen der Westersche Volken, tot in het begin der afgeloopene Eeuw voor, terwyl het Vierde Deel geschikt is, om de Vorderingen van diezelfde Weetenschap, geduurende de Zeventiende Eeuw, alleen voor te draagen. - De twee eerste Deelen zyn nog maar in het Nederduitsch verscheenen, en doen naar de volgende verlangen.

Schoon het eene algemeen bevestigde Waarheid is, dat, naar maate 's menschen kundigheden vermeerderen, zyne dwaalingen tevens verminderen, doordien men, dagelyks wyzer wordende, te beter het wezen van den schyn der zaaken leert onderscheiden; zo behoort het evenwel voornamenlyk tot de voordeelen der Wiskunde, dat haare beöefenaars, by elken tred, zich hoe langer hoe meerder van alle Vooroordeelen verwyderen. - Verscheidene plaatsen van den Schryver betoogen dit, en onder deze ook de volgende.

De bekwaame Tydrekenaars hebben van de Hemelver-

[p. 340]

schynselen altoos een der middelen gemaakt, om de dagtekening van zekere grondstellige tydmerken te staaven. Men vindt in de tyden der oude Volkeren geen orde, wegens de onweetendheid waarin zy, ten aanzien der hemelsche omloops-tyden waren. De zekere geschiedenis, welke de gebeurdtenissen op haare wezenlyke plaats brengt, neemt geen aanvang als met de Sterrekunde. Eene schikking van een welgeregeld jaar, en zodanig als hetzelve voor redelyke en wel bestuurde Volkeren voegt, schynt het meesterstuk van deeze Weetenschap te zyn. Wat al moeite hebben de oude Grieken, de Persiaanen, de hedendaagsche Europiërs niet aangewend, om hunnen Almanach eene standvastige en volmaakte schikking by te zetten, en zy zyn daar toe niet nader gekomen, dan naar maate de Studie des hemels meerder by hen is aangekweekt geworden. Behoort men te vergeeten, dat wy eeniglyk aan deze Studie verschuldigd zyn, het ophouden van die voor de menschlyke reden zo onteerende verschrikkingen, waar van eertyds de Volkeren, by het zien van weinig gewoone Verschynselen, bevangen werden? Men herinnert zich niet, dan met deernis, het Staaltjen van dien onnozelen Vorst, die, by de beschouwing eener Zonsverduistering, zyn Zoon, als op een dag van ongeluk, het hair liet afsnyden. De onweetendheid van Nicias, die de Scheepsvloot der Atheners, in den oorlog van Sicilie, geboodt, was de oorzaak van het ongelukkig verlies, het welk zy aldaar ondergingen. Door eene verduistering verschrikt, dorst Nicias, toen het tyd was, niet onder zeil gaan, om het beleg van Syracusa op te breeken: des anderen daags de wind hem tegengeloopen zynde, belette hem zulks te vertrekken, waar door hy met zyn geheele Vloot gevangen genomen werdt. Het is nog niet lang geleden, dat de verschyning van een Comeet het volk eene bygeloovige schrik inboezemde; de Sterrenkunde alleen heeft dezelve kunnen doen bedaaren, door de oorzaaken van dat verschynsel aan den dag te brengen. Het is ook de aanzienlyke aanwas der Sterrenkunde, waar aan wy het verval der Sterren-Voorzegkunde te danken hebben. Deze bedrieglyke Kunst, gebooren uit het misbruik der Sterrenkunde, nog in haare opkomst zynde, heeft haar aanzien verlooren, of wordt niet meer in achting gehouden, als by eenige domme verstanden, sedert dat de Sterrenkunde uit den band gesprongen is, en nader tot de volmaaktheid komt. Uit alle de

[p. 341]

Sterrenkundige kennissen vloeit eindelyk een groot licht voor het algemeen Stelsel van 't geheelal, een voorwerp, voorzeker waardig, om de verstandige wezens, welke dat verwonderenswaardig Schouwspel genieten, bezig te houden: aldus zullen zonder twyffel die geenen denken, welke de oogen niet eeniglyk naar de Aarde gekeerd hebben, en aan deze fraaije Versen van Ovidius zullen gedachtig zyn:

Pronaque cum spectent animalia caetera terram,
Os homini sublime dedit coelumque tueri
Jussit, & erectos ad sidera tollere vultus.