Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Het Voorregt der Openbaare Godsdienstoefeninge aangetoond in eene Leerreden, ter gedagtenisse, dat de Kerk der Vereenigde Doopsgezinde Gemeente, te Westzaandam, tot dat einde voor de eerste maale gebruikt is, gehouden door Hendrik van Gelder, Leeraar dier Gemeente. Te Amsterdam, by J. Yntema. 42 bl. In gr. 8vo.

Eene welïngerigte gebruikmaaking van davids woorden uit den XXVI Psalm vs. 8. Heer! ik heb lief de wooninge van uw Huis, en de plaatze des Tabernakels, Uwe Eere, doet den Eerw. van gelder zyne Gemeente, op den Honderdjaarigen Gedenkdag des gebouws hunner Godsdienstvergaderinge, het Voorregt der Openbaare

[p. 108]

Godsdienstoefeninge, schetzen. Dan wel byzonder verledigt hy zich, eigenaartig met het oogmerk eens zulken Vierdags, om zynen Toehoorderen een Berigt mede te deelen van veele byzonderheden, de opkomst, voortgang en instandblyving dier Gemeente betreffende. - Meest alles, wat in dit gedeelte der Leerreden voorkomt, is plaatslyk, en alleen voor de Leden dier Gemeente ingerigt, - meest alles, zeg ik, want hy heeft 'er ingevoegd een Geschiedkundig verhaal, uit egte bescheiden opgesteld, raakende de opkomst en aanwas der Doopsgezinden in Noordholland, bovenal aan de Zaan. Eene Gezindheid, welke aldaar, sterker dan elders in Holland, zich nedergezet en aanzien verworven heeft: bekend is het allen, die, met een meer dan vlugtig oog, het Scheep- en Handelryk Zaandam bezigtigden, dat een groot deel der rykgegoede Bewoonderen en Handeldryveren aan de Zaan tot die Broederschappe behooren, en kan het den weetgierigen des niet onverschillig weezen, hoe het bykome, dat, in deeze opmerkelykste Dorpen onzes Vaderlands, die in veele opzigten verscheide Steden opweegen, zulk een aantal Doopsgezinden gevonden worde. Zy kunnen hier voldoening vinden, en teffens zien, hoe een Aanhang, in den beginne klein, onder vervolging zugtende, met den aanblik eener zagte Regeeringe, wars van onchristlyke Vervolgzugt, aangroeide, en eerlang Gemeenten vormde, welker Leden niet alleen, door noest gedreeven Koophandel en yverig voortgezette Handwerken, allernuttigst voor de Maatschappye wierden, in staat om zichzelven en hunne eigene Armen te onderhouden; maar ook om de nooddruftigen in den Lande en elders, uit hunnen overvloed, te hulpe te komen. Zy, die in de dagen der Vervolginge niet dan ter sluik durfden vergaderen, en het met leevensgevaar deeden, gelyk dit Geschiedverhaal uitwyst, kreegen eerlang Openlyke Vergaderplaatzen. Onderlinge verdeeldheid vermenigvuldigde dezelve: opgeklaarder begrippen deedt ze verminderen, en de tegenwoordige gesteldheid der Doopsgezinde Gemeenten te Zaandam, hier tot veele kleinigheden toe nauwkeurig beschreeven, gebooren worden.

Gewis zal die Gemeente, voor welke deeze Leerreden, als haar Kerkgebouw bepaald betreffende, byzonder ingerigt is, den Eerw. van gelder zo wel danken als zy, eenige Jaaren geleden, hem verpligt was, voor het plegtig ten Godsdienstigen gebruike afzonderen van het staatlyk

[p. 109]

Orgel in dat Gesticht, en zich opgewekt vinden om de nutte Lessen, waarmede hy zyne Kerkreden ten einde stuurt, op te volgen: terwyl dit Gedenkstukske den Doopsgezinden aan den Zaan niet dan aangenaam kan zyn; en anderen, buiten die betrekkingen, het met genoegen zullen leezen.