Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Myn Slaapmuts, door den Heer Mercier. Nulla dies sine linea. Tweede Deel. Te Haarlem, by F. Bohn. 202 bl. In 8vo.

Zy, die de voorgaande Stukjes van dit vreemd getyteld Mengelwerkje geleezen hebben, zullen, in het tegenwoordige een soortgelyk onthaal aantreffen. De Heer mercier schudt zyne Aanmerkingen over verschillende Onderwerpen met een losse hand, uit; nu eens kort dan eens breeder uitgewerkt; doch nimmer verveelende, en dikwyls zo, dat wy 'er langer over wenschten bezig gehouden te worden, en zelfs aan het voortdenken geraaken, 't welk, in veele gevallen, zyne blykbaare bedoeling schynt. Van de veelvuldige Onderwerpen in dit Boekdeeltje, op deezen trant, behandeld: (want wy vinden, de Opschriften, Onafhanglykheid. De Staatkundige. Luiheid. De Geschiedenis. Huwelykszang. Tavenier. Anson. Tempels. Boileau lubbert lubbertse, of de Geadelde Boer. De Geleerde Vrouwen, Tooneelspel, door moliere. Laatste Brief uit den Roman julia of de nieuwe heloïse. Vogel. Walvisch. 't Firmament. De Oorlog. Een Droom. Landpriesters. Officiers. Koophandel. Tacitus. Het Tweegevegt. Conversatie. Montesquieu. Inwendige

[p. 88]

Zintuigen. De Vermaarde. Romans. De Zelfliefde, een Droom. Weetenschappen. Gastvryheid. Oceaan. Aardbol. Ruïnen. Drukkunst. Zelfmoord. Brief van ovidius, gebannen zynde. Ontleedkunde. Buskruid. Partyzugt.) van deeze veelvuldige Onderwerpen, zullen wy thans 't geen ten tytel voert: de Staatkundige, afschryven.

‘Volgens eene gemeene stelling, is de Staatkundige een listig Man, die langs bedekte wegen werkt, beurtlings zich van bedrog en veinzery bedient, die gemengde denkbeelden en haat koestert; dit zo zynde, wordt de Staatkundige met een ongunstig oog beschouwd. - Maar, volgens de algemeene en redelyke stelling is de Staatkundige, iemand, die alles in 't groot ziet, die ontdekt, 't geen anderen niet zien, die de Ziekten eens Ryks en de middelen voor dezelve kent, die de graaden van wederstand en mogelykheid berekent, die onvoorzigtig nooit iets onderneemt, maar van pas werkt, en 't oogenblik waarneemt om een stouten stap te wagen. 't Is iemand, die beurtlings vreesagtig en stoutmoedig ingetoogen en toegeevend, driftig en koelzinnig, moet zyn. Alle de veeren, die hy kan doen werken moeten hem, onophoudelyk, voor den geest zyn, de drift moet nimmer zyne daaden bezielen, om dat hy vooraf een gedeelte der natuurkundige kragt moet gemeeten of berekend hebben, de groote wet der Staatkunde, die somtyds aan zedelyke wetten moet ondergeschikt zyn.

Deeze Staatkunde is, even als de Wiskunde, op de eenvoudigste beginzels gegrond, waar 't geheel is, om 'er de gevolgen uit af te leiden; 't karakter van een volk verandert de betrekkelyke kragten, vernielt het geheele en de gelykheid der stelling, die verwonderlyk schynt, als zy op 't papier geschreeven, voorgedraagen wordt.

Zie daar het moeilyke voor een Staatkundigen; verre van list en slimmigheden zal hy zyn plan rigten naar 't karakter van een volk in 't groot beschouwd, en zo dra hy eene waare kennis van deszelfs zeden heeft, zal hy meer doen dan een Krygsheld ooit zal durven wagen.

Hy, die alles door den kryg verwoest, koopt zyne bloedige zegepraalen altoos ten duurste, en de overwinnaar heeft 'er somtyds in 't geheel geen voordeel by; hy behoudt niets, zoo de Staatkunde hem niet helpt. - De grootste, de gedugtste magt kan door een bekwaam Staatkundigen vernietigd worden Hy, zich stilhoudende, werkt tog buiten weeten van zynen tegenstreever. - Dat wist onze voorzigtige karel de V; zonder zyn Kabinet te verlaaten, alles te herwinnen 't geen de Slag van Poitiers en 't gevangen neemen van zyn Vader, hem had doen verliezen. Zie fabius de voortgangen van hannibal stuiten, en hem, door een werklooze kragt, ongemerkt verzwakken. Zie coligny, een der ongelukkigste Gene-

[p. 89]

raals zegepraalen door 't nederleggen der wapens en schitteren na zyne nederlagen. Zie den geest van Lord chatam, wel eer zo gedugt voor Frankryk.

Veel weetenschappen zyn enkel nieuwsgierigheid. De Staatkundige, die van een uitgebreiden Staat, eene groote en welgeschikte Machine maakt, en de Burgers tot één eensgezind lichaam, overtreft alle anderen door zyne algemeene en onmiddelyke nuttigheid. Welk eene roemryke zelfsvoldoening is het voor hem, dat hy het algemeen geluk zig aantrekt, en in zyn boezem een trek voelt tot het welzyn van het Vaderland en het Menschdom. Hy kent alleen de zugt tot roem, die onsterflyke roem, welke de edelmoedigen vergezelt, die de orde en vrede onder het menschdom hebben doen regeeren, zoo wel als aan de Kunsten en Weetenschappen hunnen bloey, en aan de edelmoedige daaden, hunne belooning hebben gegeeven.

De Staatkundige geest is de zeldzaamste van allen, hy vordert eene verzameling van oogmerken, eene vrugtbaarheid van middelen: want de Staatkunde is van natuur beweegbaar. - 'Er zyn omstandigheden, waar in Staatkundige voorstellen, tot hun beginzel gebragt, onoplosbaar zyn, zy verliezen zich in de bovennatuurkunde. Het regt der Volken, en dat der Koningen, stemt best overeen in de stilzwygenheid, en deeze weetenschap heeft, even als alle andere, haare dubbelzinnige en twyfelagtige klaarheid.

Veele hedendaagsche Schryvers handelen belaglyk, als zy oude regeeringen tot een voorbeeld stellen, wyl het Buskruid, de Werktuigkunde, het Compas, de Krygskunde, de Kunsten, de Christlyke Godsdienst, eindelyk alles veranderd hebben. Wat overeenkomst is 'er tusschen Lacedemonie en Parys? Wat zou lycurgus zeggen, zo hy te Versailles was?

De Staatkunde is natuurlyk veranderlyk, en moet veranderen even als de Almanakken. Men begrypt, dat een Staat, in zulk eene gesteldheid, haare Staatkunde en Geestlyke Wetten kan, en moet veranderen, zoo als men by de Reformatie gezien heeft dat de aangenomene beginzels afgeschaft en vernietigd wierden.

Eene algemeene, eenvoudige en uitgebreide Wet, voegt niet wel voor zulk een zamengesteld lighaam: de ontwerpen zyn vrugtbaar, maar de middelen zyn bezwaarlyk uit te denken. Daar nu de Staatkundige beweeging, in 't oneindige, veranderlyk is, zyn stellige beginzels de volle maat der dwaaling, en zuivere zedelyke denkbeelden, in 't midden van natuurkundige zaaken, in te voeren, tot een bewys zyn, dat men van de Geschiedenis, de Menschen, en hunne hartstogten, geen kennis hadt.

Men noemde de Staatkunde, geduurende veele Eeuwen,

[p. 90]

eene Weetenschap, die niet kon geoefend worden, dan door eene bevoorregte classe van Menschen, die men Staatsmannen noemde; tegenwoordig elk Burger, die denkt, ziet in de Kabinetten aller Europische Hoven: alle geheime onde neemingen, de magt van elk Ryk, de geheimste beweegredenen kunnen tot een vast punt gebragt worden. Is 'er eene duisterheid over de tweede oorzaaken verspreid, men ontdekt gemaklyk de eerste.

Zy, die Staaten bestieren, worden vervolgens zelven bestierd door oneindig klennen. De Staatsman maakt zyn stelzel uit het gevolg van veele denkbeelden en opmerkingen, die, door agter het schermschuilende wezen, verbreid worden, hy steunt op de keus der Menschen, die hem van nut kunnen zyn, en hier op rust de groote kunst van regeeren. Een enkel mensch, hoe vernuftig hy zy, kan niet waaken voor den roem van buiten en de rust van binnen verzekeren, hy moet kundigen zoeken, die hem zyne ontwerpen helpen uitvoeren. - Om die keus wel te doen, is de grootste kunst eens Staatkundigen.’

In het doorleezen van dit Deeltje, is ons meermaalen, en byzonder in het afschryven van het bovenstaande, voorgekomen, dat de Vertaaler niet altoos gelukkig geslaagd is in zich klaar uit te drukken, en aan het oorspronglyke regt te doen.