Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

Characterschets van den wysgeer Aristoteles.

(Ontleend uit Dr. gillies's History of Ancient Greece.)

‘Aristoteles dagt,’ schryft Lord bacon, ‘gelyk de Ottomannische Ryks-Vorsten, dat hy niet gerust kon regeeren, of hy moest alle zyne Broederen verdelgd hebben.’ Zyne zugt na Lettereere was zo buitenspoorig als uitsluitende. Hy dong 'er na, om den geheelen wyduitgestrekten kring der Kunsten en Weetenschappen te vervatten, en gaf voor, te verklaaren alles wat gekend kon worden van de Zedelyke en de Stoflyke Wereld. Niet te vrede met zyne Heerschappy uit te breiden, tot de verste grenspaalen des Verstands, waagde hy stout het oplossen van Vraagstukken, alle Menschlyke Kundigheden te boven gaande, met het eigenste zelfvertrouwen, als zyn Kweekeling alexander slag leverde. Maar te kampen hebbende met vyanden, halstarriger dan de Persiaanen, slaagde zyne voorbaarigheid min gelukkig dan die des Vorsten.

Hy verdeelde de Wysbegeerte in de bespiegelende en beoefenende. De bespiegelende of afgetrokke Wysbegeerte, waar hy eerst den naam van Metaphysica aan gaf, is doorgaans duister, dikwyls onverstaanbaar, noch harssenschimmiger dan die van plato, zyn Leermeester; maar veel onbevalliger. Dezelve bevalte niet alleen het onderzoek, van de afgetrokkene denkbeelden, Bestaan, Zelfstandigheid, Hoedanigheid, Gestacht, Soort, en dergelyke, waar over zo lang en nutloos geharreward is, door den averechtsen yver der Schoolgeleerden; maar de algemeene Leeringen over de Ziel of Geest, en wel inzonderheid die der Godheid. Over de Menschlyke Ziel handelt hy in een afzonderlyk Werk, waar in men erkennen moet, dat aristoteles eer nieuwe naamen, dan nieuwe ontdekkingen, gegeeven heeft; en dat de Leer van de Onsterflykheid der Ziele door deezen Wysgeer niet zo volkomen voorgesteld is, als plato dezelve geleerd haat.

[p. 464]

De Natuurlyke Wysbegeerte van aristoteles verdient den naam van Metaphysica, in den hedendaagschen zin van dat woord: naardemaal hy de Wetten des Heelals verklaarde, door afgetrokke denkbeelden met elkander te vergelyken, niet door waarneemingen en proeven. Wanneer hy tot byzonderheden komt, verraadt hy eene grootere onkunde, omtrent de Beweegingen en de Grootte der Hemelsche Lichaamen, dan veelen zyner Voorgangeren. - In de Ontleedkunde der Menschen en andere Dieren, was hy tamelyk wel bedreeven, de groove dwaalingen, die ten zynen tyde algemeen heerschten, in aanmerking genomen zynde. - De Scheidkunde was nog niet uitgevonden. Zints het invoeren der Denkbeeldige Wysbegeerte, hadt men opgehouden de Natuur waar te neemen; 't was, overzulks, niet te wagten, dat men haare werkzaamheden zou naavolgen, en dezelve aan den toetssteen der ondervindinge stryken. - In het Wiskundige blykt aristoteles eene mindere maate van bedreevenheid bezeten te hebben, dan zyne Voorgangers-pythagoras en plato; schoon hy in de uitvinding der. Sluitredenen eene kragt van geest betoont, die, hadt dezelve zich gevestigd op Wiskundige Weetenschappen, tot de verheevenste ontdekkingen zou zyn opgeklommen.

De Twyfelaary van zynen Tydgenoot pyrrilo, en nog meer de al bedillende Drogredenkunst der Eristics, leidde aristoteles meer, dan zyne Voorgangers, op, om met gezette aandagt de natuur der Waarheid te onderzoeken, en de middelen op te speuren, om dezelve te verdeedigen, tegen de aanvallen der luidschreeuwende Redenaaren, en de valstrikken der Zifterye. Hy nam, derhalven, de moeilyke taak op, om alle Redenkaveling tot de eerste beginzelen te brengen, en daar uit de regelen af te leiden, volgens welke alle besluit verbonden moest zyn met het voorafgaande, om 't zelve bondig en wettig te maaken. Dit stoute oogmerk volvoerde hy, hebbende, op één enkele Grondwaarheid, een breeder Zamenstel van afgetrokkene waarheden gebouwd, alle door bewys gestaafd, dan ooit door eenig ander Mensch uitgevonden, of tot volkomenheid gebragt is. Het Grondbeginzel, waar uit hy begint, en waar in alles eindigt, bestaat hier in, dat alles, wat gezegd is van een Geslacht, gezegd mag worden van elke Soort, of afzonderlyk gedeelte daar onder begreepen. - Doch de toepassing van dien Grondregel is voor 't meerendeel blykbaar genoeg, zonder de regelen van aristoteles; wiens Redenkunst, hoe geschikt dezelve ook mogt weezen, om met voordeel gebruikt te worden, tegen de scherpzinnigheden der Drogredenaaren en Eristics, weinig toebrengt, om het Verstand te vormen, en niets tot eene oordeelkundige waarneeming van den Mensch of de Natuur, waar op alle nuttige ontdekkingen moeten gegrond weezen.

Was 'er uit de algemeene schipbreuk der Letterkunde, waar

[p. 465]

in veele der Schriften van aristoteles omkwamen, niets bewaard gebleeven dan de bovengemelde Werken, men zou moeten bekennen, dat de hooggeroemde Leermeester van alexander de aandagt der Naakomelingschappe niet zeer verdiende. In zyne afgetrokke Wysbegeerte, of Metaphysica, kunnen wy alleen beklaagen het vrugtloos te werkstellen van groote poogingen, en het kwaalyk gebruiken van een uitsteekend Vernuft. - Maar in zyne Oordeelkundige, Zedekundige, en bovenal in zyne Staatkundige Werken, ontmoeten wy dienzelfden doordringenden en veelbevatrenden Geest, dezelfde scherpzinnigheid van Redenkaveling, en kragt van Verstand, gevestigd op voorwerpen van groot gewigt en uitgebreide nutheid. De gesteltenis der tyden, waar in aristoteles leefde, en de byzondere gelegenheden, waar in hy zich bevondt, wrogten zamen met de gaven der Natuure en de hebbelykheid van Vlytbetoon, om hem te verheffen tot dat toppunt van uitsteekenheid, welke zyne Tydgenooten aan hem toekenden, en welke de Naakomelingschap bewonderde.

Aristoteles werd gebooren in het eerste Jaar der negen en negentigste Olympiade, te Stagira, een Stad van Macedonie, en opgevoed aan het Hof van Pella, waar zyn Vader Lyfarts des Konings was. In zyne eerstontluikende jeugd werd hy na Athene gezonden, en bleef twintig jaaren een bestendig Leerling van plato, in eene Stad, waar de Letterkunde en schoone Weetenschappen, met een gadeloozen opgang, werden voortgezet, en waar de Geest der Wysbegeerte, schoon dikwyls verkeerd bestuurd, op het sterkste werkzaam was. Door het schrander oordeel van philippus uitgekoozen, om de veelbeloovende bekwaamheden van diens bewonderden Zoon te geleiden en te versterken, keerde hy na zyn Vaderland te rugge, en onthieldt zich acht Jaaren aan het Macedonische Hof. Welke diensten alexander ook gehad hebbe, uit de onderwyzingen van aristoteles, 't is zeker, dat de laatstgemelde aanzienlyke voordeelen trok van de dankbaarheid zyns Vorstlyken Kweekelings. Misschien moet aan de milddaadigheid van alexander toegeschreeven worden, dat zyn Leermeester zich in staat vondt, om eene Boekery aan te leggen; een werk van onnoemelyke kosten in die Eeuwe, en waarin hy alleen de Egyptische en Pergamenische Koningen tot mededingers kon hebben. Doch de Boekery van aristoteles werd verzameld ten gebruike, niet enkel tot praal.

De laatste veertien jaaren zyns Leevens sleet aristoteles meest te Athene, omringd van alle hulpe, die de verkeering met Menschen, en het gebruik van Boeken, hem kon verschaffen, om zyne Wysgeerige naaspeuringen voort te zetten. De roem van alexander's Naam, die toen de Wereld doorklonk, en vervulde, verschafte rust en agting aan een Man, dien hy

[p. 466]

onderscheidde als zyn Vriend. Doch, naa den vroegtydigen dood van dien doorlugtigen Beschermheer, rokkende de nydige naayver, van Priesters en Drogredenaaren, de kwaadaartige en bygeloovige woede des Atheenschen Volks op: en dezelfde haatlyke Driften, die doodlyk waren voor de aanstootverwekkende Deugd van socrates, besprongen doldriftig den Roem en Verdiensten van aristoteles. - Om de wreedheid der Vervolgingen te ontwyken, maakte hy heimlyk weg te geraaken na Chalois, in Eubea. Deeze stap werd genoegzaam geregtvaardigd door de voorzigtigheid, welke hem aanmaande voor de veiligheid van zyn Persoon zorge te draagen: maar, wanneer men zyn gedrag onmanlyk mogt vinden, in vergelyking met de onbezweeke Standvastigheid van socrates, in eene soortgelyke omstandigheid, dan was hy gewoon zyn gehoudene handelwyze, in de vlugt te kiezen, te verdeedigen, met te zeggen: ‘dat hy den Atheneren geene tweede gelegenheid, om tegen de Wysbegeerte te zondigen, hadt willen geeven!’ Hy schynt zyn wyk uit Athene slegts eenige weinige maanden overleefd te hebben; kwelling en verdriet strekten waarschynlyk om zyne dagen te verkorten.