Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

Natuurlyke historie der duiker-ganzen.

(Volgens den Heer de buffon.)

De Duiker-gans heet in 't Latyn Merganser, in 't Italiaansch Gargany, in 't Engelsch Goosander, of ook Dun-Diver, en Sparling Fowl, in 't Fransch Harle, in 't Hoogduitsch Meer-rach, in 't Noorweegsch Fisk-and, in 't Yslandsch Skor-and, of Geir-fugl, in 't Poolsch Krukmorski.

Volgens belon, doet een Duiker-gans in een Meir zo

[p. 390]

veel kwaads, als een Bever zou kunnen doen, 't is uit deezen hoofde, dat het Volk in Frankryk aan deezen Vogel den naam van Bièvre geeft^(*). Doch belon schynt hier met het Volk te dwaalen, omtrent den Bever, die geen Visch eet, maar boombast en jong hout; hy hadt veel voeglyker deezen Vischvreetende Vogel vergeleeken met den Otter, dewyl van alle viervoetige Dieren geen zo veel Visch verslindt als deeze.

De Duiker-gans komt in grootte tusschen den Endvogel en Gans; doch zyn lichaamsgestalte, zyn pluimadie, en vlugt, hebben de meeste overeenkomst met den eerstgemelden. De Bek is bykans rolrond, en recht tot aan het einde, even als die der Duikeren; doch verschilt 'er van daar in, dat de punt krom is, en geboogen als een ronde nagel, van eene harde en hoornagtige zelfstandigheid, als ook, dat dezelve aan de kanten bezet is met achterwaards staande elsvormige puntjes; de tong is desgelyks vol harde knobbeltjes, even als de elsvormige puntjes, achterwaards staande: deeze toestel dient, om den glibberig gladden Visch vast te houden, en in de maag van deezen Vogel te brengen; door eene overmaatige gulzigheid, slikt hy Visschen in, veel te groot om ze geheel in zyn maag te brengen; de kop van den opgevatten Visch blyft eerst in den slokdarm steeken, en verteert eer het lyf na binnen geraakt.

Wanneer de Duiker-gans zwemt, is het geheele Lyf onder, en de Kop alleen boven, water, hy duikt zeer diep, blyft lang onder, en doorzwemt een vry groote uitgestrektheid, eer hy weder boven komt; schoon hy korte vleugels hebbe, is zyn vlugt snel, en dikwyls schiet hy langs het water heen, en vertoont zich als dan geheel wit, waarom men hem, op zommige plaatzen in Frankryk, den naam geeft van Harle Blanc; ondertusschen is het Voorlyf bleekgeel; het bovenste van den Hals en de geheele Kop zwart, met een groenen weêrschyn: deeze vederen zyn fyn, zydagtig, lang, en zich overeinde zettende van achter tot voor op den Kop, vertoont dezelve vry groot; de Rug is driekleurig, zwart boven op en aan de groote Vleugelpennen, wit op de Middelpennen en de meeste Dekveeren, en aartig afgewisseld, met graauw en wit, op den Stuit; de Oogen, de Pooten, en een gedeelte van den Bek, zyn rood.

Niemand, deeze beschryving der Pluimadie naagaande,

(*) Belon, Observations, p. 100.

[p. 391]

zal de Duiker-gans schoonheid ontzeggen; doch zyn vleesch is droog, en zo slegt om te eeten, dat, volgens de aantekening van belon, het een Spreekwoord in Frankryk is, Die de Duivel te gast krygt, zette hem een Duiker-gans-voor. Het Lyf van den Duiker-gans is breed, en zeer plat op de rug, en zyn Lugtpyp van zodanig een maakzel, dat dezelve veel lugts kan bevatten, om ter ademhaaling, voor deezen lang onder 't water blyvenden Vogel, te dienen^(†). Belon zegt, opgemerkt te hebben, dat de Staart van den Duiker-gans aan 't einde dikwyls opgekruld en als gekneusd is, dat hy op de boomen en in de rotzen rust, en zyn nest maakt; doch aldrovandus wil, en met eene grooter maate van waarschynlykheid, dat hy op de oevers der Rivieren nestelt, en het water niet verlaat. Wy hebben geene gelegenheid gehad, om ons des te verzekeren: deeze Vogels vertoonen zich nu en dan in Frankryk, alle berigten, die wy ontvingen, leeren ons, dat zy op onderscheide plaatzen, en altoos in den Winter, voorkomen. Men gelooft in Zwitzerland, dat de komst deezer Vogelen, op de Meiren, een strengen Winter voorspelt. En, schoon de Duiker-gans op de Loire bekend genoeg moet zyn, schynt het, volgens belon, dat hy zich in den Winter na veel Zuidelyker streeken begeeft: want, naar zyn schryven, behoort hy onder 't getal dier Vogelen, welke van het Noorden tot in Egypte komen, om daar den Winter door te brengen, hoewel hy elders optekent, dat deeze Vogel zich aan den Nyl bevindt, in alle andere saisoenen, behalven in den Winter; 't geen bezwaarlyk valt overeen te brengen.

Wat hier van weezen moge, de Duiker-ganzen zyn niet gemeenzaamer in Engeland dan in Frankryk, ondertusschen worden ze tot in Noorwegen, op Ysland, en mogelyk hooger Noordwaards op, gevonden. Hy is de Geir-sugl der Yslanderen, aan welken anderson zeer verkeerd den naam toeschryft van Vautour d'Islande, of het moet daar op rusten, dat de Duiker-gans; uit hoofde zyner vraatagtigheid, dien naam voere: doch, het blykt, dat hy zich niet altoos op de kusten van Ysland onthoude: naardemaal, volgens anderson, de Inwoonders telkens, als deeze Vogels zich vertoonen, eenige groote gebeurtenis verwagten^(§).

(†) Willughby, p. 253.

(§) Anderson, Hist. Nat. d'Islande & de Groenlande, Tom. I. p. 94.

[p. 392]

Onder de Duiker-ganzen, is het Wyfje altoos veel kleinder dan het Mannetje, en verschilt 'er ook van, gelyk dit plaats heeft by de meeste Watervogelen, in kleur van Pluimadie.

Behalven deeze gemeene Duiker-gans zyn 'er andere, die eene schoone verscheidenheid van kleurschikkingen opleveren, onder dezelve steekt de Gekuifde uit, welke de grootte van een Endvogel, en, hoewel eenigzins anders dan de gemeene gekleurd, een niet min schoone Pluimadie en een langer Bek heeft, waar door hy den bynaam van Langbek draagt. Deeze soort zou, volgens willughby, zeer gemeen zyn in de wateren van Venetie, muller getuigt, dat men ze in Deenemarken en Noorwegen vindt, linnaeus zegt, dat ze ook in Lapland voorkomen^(†), het is zeer

(†) In Zweeden is deeze Duiker-gans zeer gemeen, en wordt 'er, wegens het vervaard maaken van den Visch, Skraka, dat is, Schrikvogel, genoemd. In de Verhandelingen der Koningl. Zweedsche Academie, Vol. XI. p. 197, vindt men 'er dit berigt van, en eene beschryving, van de wyze, waar op men ze tot het vangen van Visch gebruikt. ‘De Duiker-ganzen gaan tegen den Winter na Zee, als die met Ys begint bezet te raaken, en komen in 't Voorjaar te rug. Naa een verblyf van twee of drie weeken, vertrekken zy weder, om hun Geslacht voort te planten, en, tegen den Herfst met hunne Jongen te rug komende, zyn ze tot dit gebruik bekwaam. De Vogels plaatzen zich in eene linie over de Zee, met eenige der oudsten voor aan, en, terwyl een gedeelte steeds onder water duikt, maaken de overigen, door op het water met hunne vleugelen te slaan, een geraas, dat naar het rammelen van ver af zynde donderslagen zweemt. De oude Visschen worden hier door niet vervaard, maar de jongen tragten het te ontkomen, en neemen de vlugt in het diepste van eenen Inham, of Zeeboezem. Indien daar een Vischhuis is, kruipt de Visch 'er onder, en wordt in menigte gevangen. In zulk een Vischhuis, zeer aartig toegesteld, van binnen donker, legt men Vischsuiken van gevlogte teenen, met de openingen na de wanden gekeerd. Wanneer de Duiker-gans zich vertoont, worden de Fuiken gezet, van St. Laurens af, tot dat het Ys begint te schieten: dan neemt men ze op, en bewaart ze tot het volgend jaar. Ongelooflyk is de menigte, en verscheidenheid, van Zeevisch, in zulke Vischhuizen gevangen. - Inmiddels wordt 'er de uiterste voorzigtigheid vereischt, om deeze Vogelen, die niet alleen den Visch verschrikken, maar zelve ook zeer schrikagtig zyn, mede te verstooren, of te verjaagen. Om die reden vermydt men allen geraas van schieten, van uitwerpen van netten, komende ook niet aan het Vischhuis, om de Fuiken te ledigen, dan des avonds, of over dag, wanneer de Vogels vertrokken zyn, en men doet zulks best om den anderen dag. Die zulk een Vischhuis bezit, heeft 'er genoeg aan tot Wintervoorraad; dewyl by 'er twee of drie tonnen gezouten Visch door kan bekomen. - Indien 'er geene plaats is, waar de Visch zich verschuilen kan, vergasten de Duiker-ganzen zich, wanneer zy eene groote menigte Visch by een gedreeven hebben, op eene uitsteekende wyze. Dikwyls worden zy over den buit oneenig, en scheuren elkander de Visschen uit den bek. De jongen moeten doorgaans de ouden de voorkeus laaten, om dat zy niet zo behendig en gaauw in 't vangen zyn. Als zy allen de maag gevuld hebben, zwemmen zy langzaam na de diepte te rug. Op zulk eene wyze gaan zy te werk, den geheelen Herfst door, voornaamlyk op wolkige en sneeuwige dagen, tot dat alles met Ys bezet raakt. Menigmaal stellen zy hunne Visscheryen aan, even als men een Zegen uitwerpt, en hebben nog meer manieren, om den Visch magtig te worden, die niet minder aartig zyn, zo dat een oplettend aanschouwer zich niet genoeg over hunne behendigheid kan verwonderen.’

[p. 393]

waarschynlyk, dat hy de tusschen beide liggende Landstreeken bezoekt. Schwenkfeld verzekert, dat deeze Vogel door Silesie trekt, en men denzelven aldaar, by den aanvang des Winters, in de Meiren, tusschen het Gebergte, vindt.