Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787
(1787)– [tijdschrift] Vaderlandsche Letteroefeningen–
Auteursrechtvrij
[pagina 382]
| ||||||||||||||||
Genees- en heelkundige waarnemingen.
| ||||||||||||||||
[pagina 383]
| ||||||||||||||||
word; en het zyn juist deze laatste eigenschappen, die den altoos achtingswaardigen Heelkonstenaar uitmakenGa naar voetnoot(*). 81. Een wel aangebragt Verband doet, tot het geneezen van de meeste wonden, gezwellen, zweeren, en beenbreuken, oneindig meer dienst, dan de bekende uitwendige Geneesmiddelen: - de herstelling van enkele beenbreuken, gewigtige wonden, en gezwellen der Slag-aderen, strekken daar van, onder veele anderen, tot een overtuigend bewys; en doen elk zien, welk een vermogen de Natuur, doch niet dan onder een vernuftig Heelkundig bestuur, te weeg brengt. 82. Stukjes fyne Spons, niet loodregt, maar horisontaal, gesneeden; en oordeelkundig, onder een goed verband, aangebragt, zyn, naar myne waarneming, by de wonden der uitwendige Slag-aderen, het vermogendst bloedstempend middel. - Ziet myn Aanhangzel, achter c. guattani, over de gezwellen en wonden der Slag-aderen. 83. Die koud Water en Azyn wel weet te mengen, en tevens weet waar, wanneer, en hoe, te gebruiken, en, des noods, daar by een weinig Aluin te doen, heeft coulard's, of theden's wond- of leschwaters niet noodig: - de laatsten zullen, waarschynlyk, ras vergeeten worden: het eerste, het welk de Grieken Oxycratum noemden, is, zints meer dan 2000 jaren, in een bestendig gebruik gebleeven; maar misschien thans, by veele, al te onkostbaar en te eenvoudig; en juist daarom bedien ik my 'er liefst van. 84. Twee of meer oncen Bals. Oppodeltoch, naar de schoone Edinburgsche Apotheek bereid, met 24 oncen Regenwater gemengd, maakt, zonder eenigen omslag, eene vry algemeene Aromatique stoving, die, by kneuzingen, Rheumatique pynen, kolyken enz. van veel dienst, en vry zindelyk, is. - Ik ben gewoon, het geheele verband by beenbreuken en ontwrigtingen, koud of warm, daar mede te bevogtigen: ook houd men het linnen daar door zagt en zuiver. - In plaats van Rozemaryn en Oregooly, die dikwyls vervalscht zyn, en met welk deze Balsem bereid word, neem ik Cajupoet-oly, welk niet minder fyn en aangenaam ruikt. | ||||||||||||||||
[pagina 384]
| ||||||||||||||||
85. Onder de veelvuldige plaasters, die, als nog, by eenige Heelkundigen in gebruik zyn, zal de Diapalm, als de onschuldigste en beste, het langst stand houden; - en die drie oncen daar van met één once Raap-oly, en even zo veel Azyn, wel weet te vereenigen, heeft eene schoone verkoelende en verdroogende Smeer-zalf, die tegen de meeste ontsteekingen en verzweeringen der huid ongemeen heilzaam is. 86. Zo ik my niet bedrieg, heb ik, na langduurige opmerking, niet konnen zien, dat de zogenaamde omslagtige Gomryke plaasters, wat 'er anderen ook van zeggen, by harde gezwellen, of verzweeringen, boven andere plaasters, iet voor uit hebben; en verbeel my, dat wy dezelve zouden konnen missen, of althans meer eenvoudig maken. - Ik ben veelal gewoon, eene gemeene plaaster, met Ol. Cajuputi, Menthae, Succini, Bals. Peruvian, Ungt. Altheae simpl., Basilicum of Mercuriale, te besmeeren, en dikwyls te vernieuwen. - Onder een aanhoudend gebruik van de volgende plaaster, heb ik, by duistere verzweeringen, wel de Natuur, doch geenzins de Konst, wonderen zien doen: - ℞. Mel. Commun. Libr. j. Serum Ovilli depurat. Lib. scm. Farina tritic. et fenugraec: ana q.s. F. Cerotum. 87. Een Pap van Lyn- of eenig ander Meel, met water, zoete of zuure melk, tot eene dikke bry, gekookt, en met oordeel, naar omstandigheid der zaak, met Bals. Oppodeltoch, Campher-geest, Tinctuur van Alzem, Myrrhae, Opium, of, om meer te verweeken, met Boom-oly rykelyk besproeid, doet even zo veel als eene kostbare Pap, uit veele Kruiden, of met Poeder van Kina enz., te zaam gesteld; want de voornaamste deugd der pappen bestaat, naar myn inzien, behalven in weinige gevallen, in twee dingen, naamlyk; vogtigheid en eene koesterende warmte. - Oudtyds had eene Pap van Zwaluwe-nesten een grooten roem tegen verzweeringen in de keel; en het kan niet ontkend worden, dat de Natuur, doch niet de Konst, daar onder wel eens wonderen deed, en de lof van zulk een onschuldig konstmiddel zeer verhefte. Maar ook, hoe veel is hier uit, en uit deze weinige Artykelen, voor een gezond oordeelend mensch, niet te leeren, om, de werkzaamheden der Natuur, van die der Konst, te onderscheiden? 88. Menschen, die hun scheen- of dyebeen gebrooken | ||||||||||||||||
[pagina 385]
| ||||||||||||||||
hebben, behooren alleen, met twee lange spalken, die volmaakt tegen het onderste en het bovenste gewrigt steunen, verbonden te worden; en niet op een véére bed, maar, op een hairen matras, geplaatst: zonder deze beide voorzorgen, worden niet weinige lyders, onder de beste behandeling, voor altoos kreupel. - Ik zie gaarne, dat de dus verbondene, met een geboogen knie, op de gekwetste zyde liggen, en de hiel niet, als van ter zyden, tegen de buitenspalk, steune. 89. Kinderen, die met een enkele of dubbele Hazemond, en tevens met eene gespleeten bovenkaak, gebooren zyn, zyn altoos, zo veel ik gezien heb, dik van koonen, of breed van aangezigt. - Om deze gelukkig te herstellen, is het zeer noodzaaklyk, dat men eenige weeken, of ten minsten dagen, vóór de Operatie, de lip- en kaak-spleeten, door een vóórbereidend en veréénigend verband, zagtelyk, om ze door pyn niet ziekelyk te maken, tot elkander doet naderen: - dit meen ik overtuigend en omstandig, met beslissende proeven, getoond te hebbenGa naar voetnoot(†). 90. Een goedaartig zoort van Vyt (panaritium), geneest zomwylen vry gemakkelyk, door eene ruime Spaansche-Vlieg-plaaster om de pynlyke vinger te leggen: - zo de pyn daar by hevig is, eischt dit, tegen den nagt, een bekwaam inwendig rustmiddel; en daar naar een pap van brood, oly en melk, om het pynlyk deel. 91. Het zogenaamd Kwaad-zeêr des hoofds (tinea Capitis), het welk meestäl by kinderen, uit een inwendige scrofuleuse oorzaak, voortkomt, en ook daarom zo moeijelyk te geneezen is, verandert, door den tyd, in een afschuwlyk plaatsgebrek (vitium locale) van de wortelen der hairen; en is ook dan, zonder dezelve geheel uit te trekken, niet te geneezen. - Ik heb huwbare menschen gekend, en ik ken ze nog, die, tegen dit plaats-gebrek, alle bekende in- en uitwendige middelen, ja zelf eene salivatie, vrugteloos gebezigd en ondergaan hadden; welk ik daar naar, door het uittrekken van de wortelen der hairen, met plaasters van Schoenmakers Pek, volmaakt geneezen heb. - Opmerkzame Artzen konnen hier uit, en uit veele andere voorbeelden, leeren, hoe nutteloos zy hunne | ||||||||||||||||
[pagina 386]
| ||||||||||||||||
inwendige Artzenyen, tegen uitwendige locaal gebreken, aanwenden; en hunne lyders, voor verdrietlykheden en schade, bevryden. 92. Onder de menigvuldige verborgen oorzaken van doofheid, is 'er, misschien, geene, die door Konst geneezen word, dan die, welk uit een openbaar verdikt en verhard oorsmeer voortkomt; en dit is somtyds nog bezwaarlyk, wyl eenige menschen, met een eng, of nauw gehoor, het wegneemen daar van nauwlyks verdragen kunnen. Ik heb 'er nogthans veele, op eene zagte wyze, gered, met hen, eenige dagen lang, en dikwyls daags, eenige droppelen warm water, alleen, of met een weinig Brandewyn gemengd, in het oor te laten doen, en het oor daar by eenigzins te doen beweegen: hiermede dient men zo lang aan te houden, tot men ziet, dat het vogt niet meer geel, maar zuiver te rug keert: daar na kan men het nog te rug gebleevene, met een lepeltje, penseel, of nat gemaakt plukzel-kwastjen, wegneemen. 93. Zwangere Vrouwen, die dikwyls worden adergelaten, verkeert derzelver bloed, zomwylen, meerendeels in zog: - deze Vrouwen krygen, naar de verlossing, veeltyds, indien zy niet konnen zoogen, gewigtige zoggezwellen, die nog vermeerderd, en langduuriger worden, zo men dezelve door aderlaten poogt tegen te gaan: - misschien zyn de zog-verplaatzingen daarom by de Franschen zo gemeen, en by onze, gelukkige, Boerinnen zeldzaam. 94. By eene zog - verplaatzing naar het hoofd, of de herzenen; zynde eene Raasziekte (delirium lacteum), welk doorgaans met een scherp gehoor en gezigt gepaart gaat, en, voor den 11den dag naar de kraam, ontstaat: - by deze ziekte, zeg ik, maken alle ontlastingen, en vooral van bloed, de ziekte veel erger en langduuriger. - Versterkende, rustverwekkende zweetmiddelen, die vooral tegen het zuur gerigt zyn, nevens een onthouding van alles, wat zuur is, of zuur worden kan, herstellen deze ziekte. - Spaansche Vlieg - plaasters doen, door hare prikkeling, veel kwaad; schoon zy zomtyds eenig zog ontlasten; maar de van zog doortrokkene harzenen, en deszelfs zuuren aart, word 'er niet door weggenomen: - een aanhoudend zuurruikend zweet, door zout of geest van Hertshoorn, enz. te weeg gebragt, geneest deze ziekte. | ||||||||||||||||
[pagina 387]
| ||||||||||||||||
95. Tegen het zuur in de ingewanden van jonge Kinderen, waar aan 'er, helaas! zo veele ellendig omkomen, word thans de Magnesia alba zeer veel gebruikt; maar wie behoort niet te weeten, hoe diefachtig dit middel, met Gyps, vervalscht, ellendig bereid en verkogt word? - Ik heb verscheiden bereidingen van dit middel, met Spirit. Vitriol. tenuis, onderzogt, en met andere zuur doodende middelen vergeleken; zie hier het gevolg:
waar uit blykt, dat het natuurlyke Kryt, in allen opzigt, boven de door kunst gemaakte Magnesia, te verkiezen zy. - Ik vervaardige ook, zedert meer dan 30 jaren, myn heilzaam zuurbrekend drankje, voor jonge Kinderen, aldus: ℞. Aq. menthae unc. v,zo de onrust, groenen afgang, en het schreijen, groot is, doe ik daar by 20 droppelen Laudan. Liquid. en laat 'er, behalven eene rauwe eiërdoir, 3 of 4 maal daags, een paplepel vol van ingeven: - zo dit den buik verstopt, geef ik tusschen beiden één of meer theelepeltjes vol Ol. Ricini, en daar op een weinig eiërdoir. 96. Oleum Vitrioli onder een Conditum Cort. Peruvian. gemengd, schynt de smaak, en misschien ook de kragt, van de Kina zeer te verheffen. - Zo het Vitriool-zuur veel is, doe ik daar by een weinig Gumm. Tragacant, of Ol. Amygdalorum. - By een uitteerend zweet, gepaard met hitte en dorst, heb ik daar van veel dienst gezien, en een lastigen, drogen, roosaartigen hoest, beter dan met Opium gestild. 97. Het Elixir-Vitrioli, het welk thans, en met regt, in een vry algemeen gebruik is, maak ik op de volgende, eenvoudige en onkostbare, wyze; en ik durf zeggen, dat het alle bekende Elixirs van dien naam, in geur, reuk enz. te boven gaat: ℞ Spirit. Vini Rectific. unc. xxiv. | ||||||||||||||||
[pagina 388]
| ||||||||||||||||
De Vitriool-oly langzaam onder den Wyngeest gemengd, en drie dagen in eene zagte warmte gestaan hebbende, doe ik 'er by: Cort. Winteran. Dit nog eenige dagen warm gestaan hebbende, giet men het vogt door een glazen tregter af. - Ik wenschte wel, dat men op de schepen, die naar warme landen gaan, van dit Elixir meer gebruik maakte; het bedorven drinkwater zuiverde, en het scheurbuik daar door verhoedde. - Van de meer uitgebreide nuttigheden van dit middel is het hier geen plaats te spreeken. 98. Op het gebruik van Kwik-middelen, heb ik, gelyk ook veele anderen met my, meermalen, een hevigen, bloedigen Persloop zien volgen, die, in duur, toevallen enz. van, en met, den gewoonen heerschenden Roodeloop in niets verschilde. - Ik heb het zelfde, ja, nog sterker, en met gevolg des doods, naar het gebruik van Kolokwint Appelen, gezien. - Indien nu zulk een ongeval (het welk toch niet waarschynlyk, nog te hoopen is,) op één tyd, en by vééle menschen tevens, eens gebeurde, en men van de ware, eerste of aanleidende oorzaak daar van, even als by den waren loop, geheel onkundig bleef; - zouden dan de Artzen, die wanen, dat de Loop besmettende is, deze ziekte niet een aansteekenden Roodeloop, die van den eenen mensch tot eenen anderen overging, moeten noemen? - Zouden zy dezelve, in plaats van met Opium, niet met braak- en purgeermiddelen te keer gaan? - Zyn 'er ook geneesmiddelen bekend, die, even gelyk de Kwik of Kolokwint, den Loop, andere wezenlyke smetziekten, of ziekten die 'er naar gelyken, konnen te weeg brengen? - Zou ook de bovengemelde stoffelyke oorzaak van dezen onzen Loop; naamlyk, Kwik of Kolokwint, de aanleidende oorzaak van den gewoonen of heerschenden Loop, niet eenigzins konnen ophelderen, en vooral het thans bekende heilzaam gebruik van Opium allezins wettigen? - Men vergelyke hiermede Waarn. 27 en 70, nevens myne Vrye gedagten, over het niet besmettelyke van den RoodeloopGa naar voetnoot(§). 99. By schroomlyke vermorselingen der beenderen van | ||||||||||||||||
[pagina 389]
| ||||||||||||||||
den voet of de hand, door zware gewigten, schietgeweer enz. veroorzaakt; als ook by andere gewigtige wonden; heb ik meermalen, door een spoedig en aanhoudend uitwendig gebruik van koud water, alleen, of met Azyn gemengd, de gevreesde toevallen gelukkig geweerd; het deel vry hoog geplaatst hebbende; - maar vooral niet tegen den nagt, of ook door den dag, ruimlyk pynstillende, en, 's morgens daar op, verkoelende Laxeermiddelen in te geven. - De tyd der eerste toevallen meerendeels voorby zynde, komt veelal de gewoone handelwys, van Natuur en Konst, te pas. Want de Natuur, hoe goed en hoe vermogend ook, kan, in oneindige gevallen, buiten de vermogende Heelkonst, niets, hoe ook genaamd, uitvoeren. 100. Een Artz of Doctor, die geene kennis altoos van de Heelkunde, of een hand-Artz, Chirurgyn, die geene kennis van de Geneeskunde heeft, verdienen beide, hoe zeer zy ook in aanzien mogten staan, en in gewigtige gevallen overeenstemmen, maar weinig vertrouwen. - Het schynt niet moeijelyk te bepalen, welk van deze heilzame Kunsten, die oudtyds met regt gelyk stonden, den voorrang verdient. Want, schoon het waar is, dat de Heelkonst, ten aanzien van het beschouwend deel, met de Geneeskonst gelyk staat, gaat nogthans de Werkdaadige Heelkunde, in oogenbliklyke nuttigheid en onöntbeerlykheid, deze, en alle andere Konsten, oneïndig te boven. - Een kundig Chirurgyn kan ras een bekwaam Doctor, maar een gewoon gepromoveerd Doctor bezwaarlyk een goed Chirurgyn, worden.
's hertogenbosch, den 5 July, 1787. |
|