Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

[p. 370]

Zedelyke bedenkingen.

Het hart is zeker de zetel aller deugden. In 't hart, wanneer het goed, en van zyne verdorven neigingen en togten gezuiverd is, hebben alle deugden haren eersten grond. 'Er kunnen geene deugden plaats grypen, of geoefend worden, ten zy ze oorspronkelyk uit het hart voortkomen. Hier is de bron te zoeken, uit welke zy allen ontspringen: - als deze bron goed is, kan zy niet dan zuivere deugd opwellen. - Dan, het hart is zo vaak verdorven. - Die bron is dikwils zeer onzuiver; als dan komen daar uit voort eene menigte van ondeugden, en hatelyke gebreken. - Dan word het hart eene bron van alle kwaad, van alle verderf. Wanneer de hartstogten ongeregeld zyn, dan strekken zich alle de neigingen, alle de begeerlykheden, uit tot het verbodene; en men bejaagt met eenen verkeerden yver het geen ongeoorlofd, en de bejaging van redelyke wezens ten eenemaal onwaardig, is. - Hier van daan alle die wanbedryven, tot welker pleeging men de menschen zo dikwils ziet vervallen, en van welke men dagelyks zo veele voorbeelden, voorwaar treurenswaardige voorbeelden, voorhanden heeft; die nadeelig zyn voor de Maatschappy, in welke zy gepleegd worden; en verderfelyk, ten uitersten verderfelyk, voor hun, die ze pleegen. ‘Want uit het hart komen voort alle booze bedenkingen, doodslagen, overspelen, hoereryen, dieveryen, valsche getuigenissen en lasteringen.’ - Alle deze dingen brengt het hart voort, wanneer het verdorven is.

Hoe vaak ziet men de menschen niet met hittigheid, met den brandendsten, den vuurigsten, yver, met de onverzadelykste gretigheid, zaken najagen, die hun verderfelyk zyn. - Het schadelyke heeft veelal het grootst vermogen; en het baat niet, schoon de vooruitzigten allerjammerlykst zyn, schoon men niet dan gevreesde gevolgen kan te gemoete zien. - Het komt gewis nergens anders uit voort, dan dat de mensch, verdorven zynde, de gezonde Rede verlaat, en verkeerd over de zaken redeneert. Niets tog is nadeeliger dan eene verkeerde redeneering; zulk eene dwaling leid niet slegts van den regten weg af; maar sleept zulke gevolgen na zig, waar over men, 't zy vroeg of laat, zich eenmaal jammerlyk beklagen moet.

Gelooft niet, dat 'er menschen zo boos zyn kunnen, waar in zich niet nu of dan eene enkele vonk van deugd zou openbaren. - Een booswigt, zo snood, in welks hart zich niet éénmaal in zyn leeven eene aandoenelyke beweeging zou hebben laten gevoelen, is niet te gelooven, dat 'er ooit bestaan hebbe. -

Welke is de bron, waar uit het waar, het eenig, geluk zynen oorsprong neemt? - Hier hebben de oude Wysgeeren naar

[p. 371]

gezogt, en met veel ernst dezelve gepoogd op te spooren. Hier naar hebben latere Filozofen een vlytig en naarstig onderzoek gedaan. - Dan, het is zeker, dat ze niet alle één en dezelfde gedagten hadden over de bronnen, waar uit 's menschen waar geluk ontsprong. - Hier van daan de onzekere gronden, om zich het zelve te bezorgen; hier van daan die onderscheiden pogingen, om zich gelukkig te maken; waar van de meeste, echter, eene zeer tegenstrydige uitwerking hadden. - De bron van ons waar geluk is ontwyfelbaar een zuiver geweten: hier uit vloeit een wezentlyk, een bestendig, een onveranderlyk, geluk. - Eene inwendige bewustheid van wel te doen schenkt den mensch die stille, die gelukkige, gerustheid, welke niemand kan bezitten, of hy moet ook dadelyk gelukkig wezen; zy schenkt daarenboven de ziel eene overtuiging, dat dit het eenig welbehagelyk goed is, waarin de Opperste Goedheid genoegen, welbehagen, neemt. - Dus maakt die inwendige bewustheid, van wel te doen, gepaard met een gevoel der Godlyke Gunst, en het verrukkend vooruitzigt eener gezegende, eener zalige, onsterfelykheid, de eenige bron, die zuivere bron, uit, daar ons wezentlyk, ons waar, geluk uit ontspringt en voortvloeit.

Het is eene onloochenbare waarheid, dat de minste menschen, bestendig, altoos hunne ware belangens onder het oog houden. Velen dragen de schuld hunner ongelukken in hunnen eigen boezem. - Eene verkeerde handelwys moet verkeerde ongelukkige gevolgen hebben. - Elke oorzaak werkt hare byzondere gewrogten. - Zondige driften en geneugten stryden tegen onze hoofdbelangen. - Een wellustig en losbandig leven sleept de droevigste gevolgen na zich, en hier door maakt men zich de eeuwige Liefde van den oneindigen God onwaardig.

Eene zaak, onbedagtzaam begonnen, niet genoegzaam van alle kanten overwogen, wikkelt den mensch in oneindig veele moeijelykheden, en brengt hem in een doolhof, waaruit hy zich niet ontwarren kan; want het gebeurt niet zelden, wanneer men zich uit zynen eersten misslag wil ontwarren, en van zyne dwaling te rug keeren, men zich op nieuw in veel erger verward, en nog veel verder van het regte spoor afdwaalt.

Men kan van zommige zaken wel eens eene al te zwarte, eene al te akelige schildery ophangen, en weer, aan den anderen kant, al te bevallig, al te innemend, schilderen. - Dan, hy treft het best, die de Natuur het naaste komt.

Het is eene spreuk der Ouden; ‘dat men de gegoedste, de rykste, de vermogenste niet in alles moet navolgen, en gelyk willen zyn; maar dezulken, welken zich geen kwaad bewust zyn.’ - Voorwaar eene zeer voortreffelyke, eene heerlyke en allerheilzaamste spreuk: want met het eerste na te laten,

[p. 372]

zal men zyn tydelyk, en met het laatste te doen zyn eeuwig, geluk, bevorderlyk zyn.

Al wie de deugd boven alles als beminnenswaardig beschouwd, en dezelve wil betragten in zyn handel en wandel, die moet een zeer gematigd leven leiden: alle verlokkende wellusten slimmer dan de pest vlieden: zich in het gebruiken van spyzen en drank zeer gematigd gedragen; en alle gelegenheden zorgvuldig ontwyken, welke hem aanzetten tot wellust en dartelheid.

Een zeker Wysgeer achtte hen gelukkig, ‘die ryk waren, en hunne begeerten konden voldoen.’ - Dan, is hy niet oneindig gelukkiger, die van zyne zondige begeerlykheden niet overmeesterd word; maar die zelve kloekmoedig alle zyne kwade, zyne bedorven, begeerten overwonnen heeft?

Zalomo zegt: (Pred. X. 7.) ‘Ik hebbe knegten te paarde gezien, en Vorsten gaande als knegten op de aarde.’ - Zo wisselvallig, zo onzeker, is de staat van 's menschen grootheid in de waereld. Deze worden uit het lage stof verheven tot luister en grootheid; terwyl anderen uit de hoogte worden neêrgestort, en den geenen dienen moeten, van welke zy te vooren zelve gediend wierden. - Dit zag Zalomo in zyne dagen, en in onzen leeftyd zien wy nog het zelfde gebeuren. - Wy zien knegten te paarde. Zulke zien wy in eer en aanzien verheven, die of zelve dienstbaar geweest zyn, - of wier vaders wy dezulken hebben zien dienen, met welken zy zich nu gelyk durven stellen, zo niet in hogeren rang rekenen. - Wy hebben in onzen leeftyd gezien, dat menschen uit het laagste stof verheven zyn, en nu zich in één rang geplaatst vinden; dat zy zich verontwaardigd zouden rekenen, met zich de schoenriem te laten ontbinden door menschen, onder wier klasse zy nog korts geleden zelve behoord hebben.

Men mag, met de Ouden, den mensch te regt aanmerken als een zagtzinnig dier, dat, als het wel word opgeleid, tot het allerzagtzinnigst, en een hemelsch, schepzel kan gevormd worden: dan, zo men deszelfs opvoeding verwaarloost, dat hy dan in het wreedste dier der aarde veranderd word. - Deze waarheid leert de ondervinding, en de menigvuldige openbare straffen, welke 'er geoefend moeten worden aan kwaaddoeners, wegens gepleegde wanbedryven, overtuigen ons van de verwaarloozing eener goede opvoeding in de Jeugd. - Want met Seneka moet men zeggen: ‘Het kwaad kruipt schielyk voort: de deugd is moeijelyk te vinden, en heeft een bestierder, eenen goeden leidsman, noodig: maar de ondeugd word zonder meester geleerd.’