Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787
(1787)– [tijdschrift] Vaderlandsche Letteroefeningen–
AuteursrechtvrijGenees- en heelkundige waarnemingen.
| |
[pagina 245]
| |
(bougies,) genezen: Dit heb ik eldersGa naar voetnoot(*) Natuur- en Proefkundig betoogd; en verscheiden Mannen zyn daar door zo wakker geworden, dat ze, tegen hunne Geneesheeren, hun plaatsgebrek, beweerden, en door Bougies genazen: - dit kwaad is vry gemeen, maar by Jonge Artzen nog niet genoeg bekend: - dit, met voorbeelden te toonen, zou hatelyk schynen. 62. Wanneer een Steen of Steentje uit de Nieren afzakt; maar tusschen de Nieren en de Blaas, in den Pisleider blyft hangen; vordert dit, behalven Aderlatingen, uit- en inwendige Stovingen door Klisteeren, eene groote menigte pynstillende middelen: - maar, wanneer zulk een Steen, buiten de Blaas, in de Pisbuis hangen blyft; raadt men denzelven door insnyding 'er uit te doen; en ik heb dit by kinderen meermalen gedaan; - maar, by een sterk man, heb ik eenmaal daar op zodanig eene Bloedstorting zien volgen, die, wanneer men de uitwendige Wonde toedrukte, zig in de Blaas ontlastte; - en toen men de Catheter in de Blaas had gebragt, om de Wonde, van binnen en van buiten, toe te drukken, stortte zig het bloed zo geweldig in den Vet-rok van het Scrotum, dat 'er een geweldige versterving, en byna de dood, op volgde. 63. By een tweede geval, met een dikken langen Steen, vóór in de Pisbuis, die de ontlasting der pis geheel belette, vreesde ik, by de uitsnyding, voor eene dergelyke Bloedstorting; als boven is gemeld: - Ik besloot dan de Steen, met een Vrouwe Catheter, telkens te rug te doen drukken, en de pis daar door, en langs, te ontlasten; terwyl ik, naar ieder ontlasting, de Pisbuis met de dikste trommelsnaren, alleen, of met kleefplaasters aanmerkelyk verdikt, vry gemaklyk verwyderde; waar op dan ook de Steen, den 24sten dag, zig op eene allergemaklykste wyze, ontlastte. - By een derde geval, en ook by een Man, daar ik een kloeken Steen uit de Puisbuis gesneden had, had ik vry wat meer, dan 24 dagen, werk, om de ontlasting van de pis, door de Wonde te beletten, en ze te heelen. - Ik weet niet, of soortgelyke waarschouwingen reeds bekend en nodig zyn, maar hoop evenwel, dat ze voor minkundigen niet vrugteloos zullen zyn, en, uit weinig woorden, veel mogen leeren; of althans, | |
[pagina 246]
| |
in geen hooiberg van woorden, eene stop-naalde behoeven te zoeken. 64. Buiten eene menigte andere inwendige gebreken, waar van ik hier niet spreeken moet, moet het groote aantal van bogehels of kromme Ruggen, in onze Kinderen en Vrouwen, hoe listig ook bedekt, aan het verdervelyk gebruik van Keurs- of Ryglyven worden toegeschreven: - dit meen ik klaar beweezen, dog, waarschynlyk, voor dooven gepredikt te hebbenGa naar voetnoot(*). 65. Het algemeene misbruik van warme en heete Vuurstoven, onder de voeten van onze Vrouwen en Dogteren, gepaard met een zittend leven, en een ruim gebruik van warme waterdranken, is, in zeer veele opzigten, even zo verdervelyk voor haar eigen gezondheid, als geschikt, om in eenige, anders regt lieshebbende Mannen, koelheid te verwekken: - Veele kwaden, waar van ik hier niet spreken moet, konnen daar van worden afgeleid. 66. Het aanhoudend dragen van jonge Kinderen, op één en denzelfden arm, van Moeders, Minnen of Meiden, geeft niet zelden gelegenheid, dat hunne eene knie buiten en de andere binnenwaards gebogen word; vooral, zo de kinderen zwaar, zwak of Engelsziek - achtig zyn, en met eene onnatuurlyke dikke, brood- of meel-pap, gevoederd worden. Over het beste voedzel, voor eerstgeboren Kinderen, heb ik elders gehandeld.Ga naar voetnoot(†). 67. Menschen, die rondom groote kerken en hooge gebouwen woonen, en een meer dan vryen toegang van wind en lucht genieten; gelyk ook Molenaars, Visschers, Jagers, enz. worden veelal vry oud; - maar zy, die hooge, drooge plaatzen bewoonen, hoe gezond dezelve ook anders waarlyk zyn, worden, doch alleen by heete, drooge zomers, ligtelyk in den nazomer, van den Roodenloop aangedaan. - In de hoogste plaatzen van Gelderland is dit openbaar, zonder dat, zo veel ik weet, zig deeze ziekte ooit van daar, in voorname handeldryvende Steden van Holland, door eene ingebeelde besmetting, heeft voortgeplant. - Over het niet besmettelyke van den Roodenloop, heb ik my elders, in dit werk, | |
[pagina 247]
| |
breeder geüit; - en ik heb daar naa gemerkt, dat de tegenswoordige Hoogduitsche sydenham; naamlyk, de door zyne veelvuldige ervaring; met regt beroemden stoll, met my in het zelfde gevoelen is. - Een Man van ervaring behoort boven veele Geleerden, geschat te worden: - Van deze laatste is het veelal waarachtig, in veel ingebeelde wysheid, is veel verdriet. 68. Schoon de Waterzugt van de Borst (hydrops pectoris,) een gemeene, en helaas! veelal doodelyke Ziekte is, heb ik nogthans, met een aandoenlyk vermaak, zomwylen, gezien, dat een half of geheel grein Turpethum Minerale, om den anderen of derdendag; of 2, 3, 4, enz. greinen, alleen, of met eens zo veel Caphor gemengd, om de 6 of 8 dagen gebruikt, eene ongemeene verligting en schynbare geneezing, die kort of lang duurde, te weeg bragt- - By een allerbenauwst geval, gebruikte de Lyder om den anderen dag, één grein Turpethum Minerale, het welk hem altoos, kort daarop, eerst een weinig deed braken, daar naar zweeten; en ras daar op volgde eene ruime ontlasting van pis en afgang, met de grootste verligting; - maar naar vier greinen aldus gebruikt te hebben, raakte hy onverwagt en sterk aan het kwylen, en scheen daar naar, zo hy zelf dagt, genezen; dog kort daar naar stierf hy. - By eene eerstbeginnende of vermoedelyke Waterzugt van het hoofd, of liever binnen de herzenen (hydrocephalus,) pryzen de Engelsche Artzen thans heel zeer een in- of uitwendig gebruik van Kwikmiddelen; dan ik heb, by een kind van anderhalf jaar, by welke de ziekte reeds gevormd, en het, waarschynlyk, te laat was, 113 greinen Mercurius dulcis vrugteloos gebruikt; maar begryp, van achteren, dat één achtste of een vierde grein Turpethum Minerale van meer en beter uitwerking zou hebben konnen zyn. - Ik hoop, dat de onlangs, by de Hollandsche Maatschappye, gekroonde Verhandeling van den beroemden Rotterdamschen Artz, veirac, over de Waterzugt der Borst, een nieuw licht verspreiden, en allen zal verblyden. 69. Schoon 'er in de Geneeskonst een oneindig getal van moeijelyke en kostbare Kwik-bereidingen bekend zyn, die alle hare nuttigheid konnen hebben, ben ik nogthans volmaakt overtuigd, dat, in eenvouwigheid de hoogste wysheid uitblinkt. - By zeer veele, ja zelf gewigtige ziekten en gebreken, daar ik, een inwendig gebruik van Kwikmiddelen, nodig keurde, heb ik, zedert meer dan 40 Jaren, my doorgaans bediend van de volgende eenvou- | |
[pagina 248]
| |
dige, onkostbare en alleronschuldigste bereiding van dit middel, naamlyk: - ℞. Mercur. viv. Pur. Unc. i. Salv. Terebint. Venet. dr. iij, & add. Pulv. Liquirit. dr v. F. Pillulae gr. ij. - Waar van ik 'er dagelyks 2. 4. 6 tot 20 of meer, zo ik den mond wilde pynlyk maken, met zulk eene heilzame uitwerking heb zien gebruiken, dat 'er, naar den hedendaagschen trant, ligt eene breede Lofspraak over kon gedaan worden: - Ik ken geen zagter nog zoeter Kwik dan deeze: - ook kan deze bereiding, door hare kleevende verëeniging en langzamer loslating van Kwikbolletjes, zeer gemaklyk en zonder prikkeling, onder het bloed worden gebragt, daar zy, door eene vermenging met Arabische Gom, ras los gemaakt, byéén loopen, en aldus meer nutteloos kunnen worden. 70. Door een gordel of band, bestaande uit bombazyn of gemeene zelfkant van laken, met zes drachma of één unce levende Kwik, met wit van een ei, in een vyzel vereenigd, en daar in gestampt, om de lendenen gebonden, heb ik veele Schurftigen zien genezen; maar ook waargenomen, dat 'er wel eens een gevaarlyke kwyling, en byna doodelyke bloeding uit het tandvleesch, op volgde, - weshalven eene smeering uit Zwavel bereid, veiliger, en niet minder zeker, zy. - Onbewust, of hier over elders is gesproken, heb ik gemeend van deze en eenige andere geringschynende dingen, minkundige Vaderlanders te moeten onderregten. - Misschien is deze handelwyze hier meer dan elders in gebruik, en by Jonge Artzen vreemd. 71. Na zommige Kwylkoortzen, met ontsteking in de keel, maar vóóräl naar het gebruik van in- of uitwendige Kwikmiddelen, zakt zomwylen de Tong, op eene nauwlyks geloofbare wyze 2, 3 of 4 duimen lang buiten den mond, en blyft, levens lang, zo het vergrootte niet word weggesneden, buiten den mond hangen. - In de Genees- en Heelkundige Systhemata word, van deze afgrysselyke Ziekte, geen gewag gemaakt; maar de wyze om dit kwaad voor te komen, of reeds daar zynde, op een gemaklyke wyze, wederom te regt te brengen, heb ik elders, zo ik my niet bedrieg, met redenen, maar vooral met voorbeelden, die meer dan redekavelingen afdoen, naar genoegen getoondGa naar voetnoot(*). | |
[pagina 249]
| |
72. Daar dikwyls, op eene groote ja kleine Aderlating, zulk eene groote en langduurige flauwte volgt, dat zelf de Lyder als dood, of in het water verdronken, schynt, - daar vraagt men: - Of, by verdronkene of gestikte menschen, eene ruime ontlasting van bloed, in alle gevallen en tyden, wel zo heilzaam zy, als in het algemeen geloofd en dikwyls gepractiseerd word? 73. Veele menschen hebben de gewoonte, wanneer hun eenig vreemd lichaampje in de oogen gekomen is, aanstonds een Kreestensteentje of oog, in dit oog te doen, om, door het verwekken van veele tranen, door dit grootere lichaam, het kleindere uit het oog te doen komen; - dan ik heb elders met een voorbeeld getoond, dat zulk een steentje, na 12 jaren in het oog gebleven te zyn, met verlies van het oog 'er weder uitgezworen is; en, by een tweede geval, verwekte zulk een steentje, eerst naar 18 maanden, eene zo hevige ontsteeking, die niet bedaarde, voor dat hetzelve zig ontlast had. - Ik heb toen aangeraden, liever eene kleine parel, koraaltje of een stukje wasch, aan een draad of paardshair vast gemaakt, in het oog te doenGa naar voetnoot(†). 74. Een Man, die de reeten onder zyn luiffel, met gesmolten pek, wilde digt smeeren, viel een droppel pek vlak op het doorschynend Oogvlies, het welk 'er zo vast op gekleefd bleef, dat de eerste Hand-Artz, en daar naar myn beroemde Leermeester ulhoorn, het zelve nog met werktuigen, nog oogwateren, konden los krygen. Eindelyk raadde eene buurvrouw, om warme Boom-oly in het oog te doen, en ook linnen, daarmede doortrokken, warm op het oog te leggen; het welk ook van dat gevolg was, dat het pek was ontbonden, en, zonder merklyk nadeel van het gezigt, uit het oog kwam. - Ik zou van de twee laatste Artykels niet gerept hebben, indien de vermaarde Systhema Schryver plenck, of iemand my bewust, 'er van gesproken had. - Dat eens gebeurt, kan meer gebeuren. 75. By het kwaadste zoort van Vyt (panaritium) der vingeren, bederft dikwyls, maar alleen het voorste of uiterste gedeelte van het beentje, terwyl het overige des gewrigts, waar in de buig- en uitstrekkende Peezen gevestigd zyn, volmaakt gezond blyft. - Met de af- | |
[pagina 250]
| |
scheiding van het bedorvene gedeelte van dit beentje geduldig af te wagten; of, gelyk veelal mogelyk is, met een schaar af te snyden, behoud men de volle beweeging en sieraad van dit deel. - Om dat ik niet weet, dat iemand hier van gesproken heeft, heb ik, vóór 16 Jaren, in eene Verhandeling over de ontsteeking, verzweering, verharding en versterving van de groote Beenpypen, 'er iet meer van gezegdGa naar voetnoot(*). 76. By zeer gevoelige of pynlyke menschen, daar men op den duur pynstillende middelen van Opium gebruiken moet, schynt het vooral noodzakelyk om alle 4, 5 of 8 dagen, een verkoelend Laxeermiddel in te geeven; - zonder dit, schynt een aanhoudend gebruik van Opium by ons, onverdraaglyk, vooral zo men de Venusziekte, door een dagelyks gebruik van veele greinen Opium, genezen wil. 77. Voor zo veel ik als nog gezien heb, word, zo wel by versche als by verouderde Venusziekten, de verborgen toevallen, als pyn in het wateren, nagtpynen, enz. door Opium gestild; en de openbare, als zweeren, gezwellen, enz. daar door merklyk verzagt en genezen. - Deze toevallige, onberedeneerde, geneeswyze toont ook tot welk eene hoogte men in zommige in en uitwendige Ziekten, met het gebruik van Opium, veilig kan voortgaan. - Eene nog jeugdige Vrouw, allerdeerlykst met Venusziekte bezet, gebruikte, (indien wy niet, gelyk men vreest, misleid zyn,) dagelyks, met één grein opklimmende, de laatste dag 68 greinen Opium Crudum, waar na zy genoegzaam hersteld scheen; maar toen zy, op dien tyd, haar mismaakte aangezigt, voor het eerst, in een spiegel gezien had, viel haar, gelyk men spreekt, de schrik zodanig in den buik, die van daar tot in de borst en keel opklom, dat ze zes dagen daar naar, zonder eene andere bekende oorzaak, stierf. 78. Schoon in alle Heelkundige Systhemata, van de verschillende ontwrigtingen van het Dyebeen, door uitwendige of geweldige oorzaken, algemeen gesproken word; en dezelve ook waarlyk, gelyk veele bewyzen toonen, nu en dan gebeurt; kan ik nogthans, schoon meer dan 70 jaren oud, met blydschap betuigen, dat ik ze nimmer, als versch gebeurd, gezien heb. - Maar het aantal van ontwrigtingen van dit been, die ik, na lang voorafgaande | |
[pagina 251]
| |
kwetzingen van dit gewrigt, en, door zuivere inwendige oorzaken van Zog. of Etterverplaatzingen by Kraamvrouwen, Kinderpokken, Scrofulen, Rheumatique pynen, enz. gezien heb, en nog dagelyks zie, is ontelbaar; - maar om dat dit gebrek zo weinig word vermoed en gekend, word 'er, helaas! ook weinig en slegts in het voorbygaan van gesproken. - Reeds vóór 24 Jaren heb ik dit uitvoerig en met voorbeelden getoondGa naar voetnoot(†); en ik hoop niet, dat iemand deze en zoortgelyke kleine herhalingen kwalyk duiden, maar aanmerken zal, als herinneringen voor minkundigen; voor welken ook deze Waarneemingen alleen gerigt zyn. 's Hertogenbosch, den 3 May, 1787. |
|