Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

[p. 59]

Aanmerkingen op de vraag, voorgesteld in de Nieuwe Algemeene Vaderl. Letteroefeningen, Eerste Deel, mengelwerk, pag. 512.

De gevolgtrekking uit de middenpuntschuwende krachten, veroorzaakt door de jaarlyksche en dagelyksche beweeging der aarde, schynt my toe uitermaate zwak te zyn. - De middenpuntschuwende, de middenpunttrekkende en zwaartekrachten moeten wel van elkander onderscheiden worden. - De middenpuntschuwende krachten worden, in de planeeten en de aarde, altoos vergezeld door middenpunttrekkende krachten: de eene kracht herstelt de andere: men kan, over dit onderwerp, de beginselen der Natuurkunde nazien, beschreeven door den wydberoemden Hoogleeraar musschenbroek, Edit. Leid. Anni, 1739. Cap. XIV. pag. 220. De middenpuntschuwende kracht, veroorzaakt door de jaarlyksche beweeging der aarde, word, als 't ware, gemaatigd, zoo niet geëgalizeerd, en verydeld door de middenpunttrekkende kracht der Zon: van desgelyken de middenpuntschuwende kracht, veroorzaakt door de dagelyksche beweeging der aarde, wordt gemaatigd, en in eene juiste orde gehouden, door de middenpunttrekkende kracht der aarde; en gevolglyk, ofschoon in de richtingen deezer twee krachten, door den jaarlykschen en dagelykschen omloop, eenige verschillende betrekking zoude kunnen plaats hebben, is dit verschil nochtans zoo gering, dat het geene zichtbaare uitwerking zoude kunnen voortbrengen, of op de zwaartekracht der lichaamen eenigen invloed hebben. Maar, gesteld zynde, dat het eenigen invloed had, schynt de manier, op welke de proef genoomen is, met de theorie niet wel te strooken. De Unster, zoo wel als de zwaarte daar aan hangende, zoude de vermindering van zwaarte beide te gelyk onderheevig zyn geweest, en het een zoo min als het ander eenig verschil kunnen aanwyzen: by voorbeeld, laat het gewicht aan den korten arm van 1 ℔ zyn, zoo moet de zwaarte van den langen arm, om evenwicht te maaken, eene gelyke zwaarte gehad hebben. Laat de vooronderstelde invloed der middenpuntschuwende kracht, de daar aan hangende zwaarte van het gewicht 2 grein verminderd hebben, zoo moet de lange arm van den Unster door die zelfde oorzaak, dit gemis van zwaarte ook on-

[p. 60]

dergaan hebben; en gevolgelyk zoude 'er, deeze voorondergestelde oorzaaken gegeeven zynde, echter een evenwicht hebben kunnen plaats hebben; en zulks derhalve ter betooging van het gezochte niets afdoen.

Wy meenen echter als zeker te kunnen stellen, dat de lichaamen by nagt zwaarder zyn dan by dag. In den jaare 1735, heeft men, met de beste thermomeeters, op het Observatorium te Utrecht waargenomen, dat het verschil der koude by nagt of by dag omtrent van 8 graden is. Deeze Waarneemingen zyn naauwkeurig en zeker, wy kunnen dit verzekeren, dewyl wy 'er tegenwoordig zyn geweest; zy zyn genomen in de maand van May, hoe veel grooter moet dan het verschil niet zyn in de Herfst-en Wintermaanden? men heeft ten dien einde de weerkundige tafelen maar te raadpleegen. Is de koude dan zoo veel grooter by nagt, dan by dag, zoo moet 'er eene inkrimping der lichaamen by nagt zyn, by dag eene uitzetting. Gelyk dit door den vuurmeeter, in de Tentamina, aan de Floryntynsche Academie gezonden, ten vollen kenbaar is. Door deeze inkrimping der lichaamen by nagt moet het volumen kleiner worden, en gevolgelyk de specifique zwaarte, door middel van de kleiner oppervlakte, grooter by nagt dan by dag zyn. Dit kan niet wel door middel van een Unster kenbaar worden, het zoude, door proefneemingen van vallende lichamen, van eene bepaalde hoogte, in klei of potaard beproefd moeten worden: en als dan is het meer dan waarschynelyk, by aldien de vereischte naauwkeurigheid werd in acht genomen, dat 'er eenig verschil van zwaarte bespeurd zal worden. Ja, ik maak my sterk, dat deeze verschillende zwaarte niet alleen by nagt en dag, maar ook des Zomers en des Winters, plaats hebben; ten minsten, dit blykt in de vloeistosten uit het tabelletje van den Heer eischensmid, gemaakt op het gewigt van een Paryschen taarlings duim: te vinden in de tweede editie van de beginselen der Natuurkunde, van den onvergelykelyken musschenbroek, eerste Deel, pag. 427; alwaar men zien kan, dat dit onderscheid aanmerkelyk s.

Ik heb de vryheid genomen, deeze aanmerkingen van de hand te geeven, in een nederig denkbeeld, ter uitbreiding van nuttige kundigheden; ingevalle van misvatting, wil ik my het oordeel van ervarener zeer gaarne onderwerpen; terwyl ik my ondertusschen vergenoege met het aangenaame vooruitzicht, dat zy den beminnaaren van Weetenschappen niet onaangenaam zullen zyn.