Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

Prysverhandelingen van A. Velingius, C. Segaar en C. Gavél, ter wederlegging, van het Eerste Deel der Historie van de Verbasteringen des Christendoms, van J. Priestley. In 's Hage, by J. du Mee en Zoon, en te Haarlem, by C. van der Aa, 1787. Behalven het Voorbericht, 688 bladz. in gr. octavo.

Gelyk het voornoemde Geschrift van den Heer Priestley in Engeland veel opziens baerde, en enige Godgeleerden noopte om de pen tegen het zelve op te vatten, zo maekte de Nederduitsche vertaling van het zelve, met de afgifte van het eerste Deel, te Dordrecht, by F. Wanner,

[p. 554]

in 't jaar 1784, ook hier te Lande, een merkelyk gerugt, en zette de Synodale Vergadering te Dordrecht, in 't jaer 1785, aen, om hare maetregelen ter wederlegginge van het zelve te nemen. Het Voorbericht voor deze Prysverhandelingen geeft hiervan, en 't geen daeruit verder is voortgevloeid, een juist verslag; waer uit wy in dezen alleen kortlyk te melden hebben, dat zulks aenleiding heeft gegeven tot het oprichten van een Genootschap in 's Hage, ter verdediging der voornaamste Waarheden van den Christelyken Godsdienst, inzonderheid tegen derzelver hedendaagsche Bestryders. En dit Genootschap beloofde eerlang ene premie van 50 Ducaten aen den Schryver der beste Verhandelinge, ter wederlegginge van dit Geschrift; op zodanig ene wyze als in het Programma nader aengeduid werd; met toezegging van ene tweede en derde premie van dertig en twintig ducaten, voor de twee daeraen naestkomende Verhandelingen. Op deze aenbieding heeft het Genootschap verscheiden Verhandelingen ontvangen, en, uit dezelven, de drie bovengenoemden, aen welken de uitgeloofde Eerpryzen waren toegewezen, door den druk gemeen gemaekt.

De eerste plaets bekleed die van den Hooggeleerden Abdias Velingius W.Z., die, in beantwoording aen 't Programma, de hoofdleerstellingen, door den Heer Priestley bestreden, achtervolgende nagaet, om het door hem deswegens bygebragte te wederleggen; waertoe hy zich voorstelt, eerst 's Mans stellingen en verzekeringen, en dan zyne historische bewyzen, by elk Leerstuk, te beantwoorden. Op zodanig ene wyze behandelt zyn Hoogeerwaerde afzonderlyk de leerstellingen, nopens de Godheid van Jesus, den Heiligen Geest, de Heilige Drieëenheid, de genoegdoening van Christus, de Genade, de Erfzonde, de Voorbeschikking, en eindelyk den Staat der Dooden.

In de hierop volgende Verhandeling toont de Hoogleeraer Carolus Segaar, vooraf, dat de Heer Priestley zeer los te werk gaet, in het aenhalen van plaetzen uit de schriften der Oudvaderen; dikwils geheel en al van het spoor afwykt, in het verklaren van den zin der bygebragte gezegden; als mede, dat hy wat te veel anderen gevolgd, en zich op hen verlaten heeft, zo dat men waerlyk in dezen geen staet op hem maken kunne. Hierop gaet zyn Hooggeleerde over tot den inhoud van het Boek zelven: en daer de Heer Priestley beweert, dat de thans algemeen aengenomen leer der Christenen, nopens de Godheid van den Heer Jesus,

[p. 555]

den Heiligen Geest, de Verzoening, de Genade, de Erfzonde en de Voorbeschikking, ene verbastering van de eenvoudige leer der Christenheid is; zo bevlytigt zich de tael- en uitlegkundige Segaar, om te doen zien, dat de leer der Christenen, nopens deze hoofdstukken, thans, wat het wezenlyke betreft, over 't geheel dezelfde is, als die van de eerste Christenheid.

De derde Verhandeling, opgesteld door den Eerwaerden Cornelius Gavél, is vierledig. Het eerste gedeelte betreft de Leer der Godheid van den Heer Jezus, en van den Heiligen Geest. By den aenvang, de Leer, Jezus is God, beweerd hebbende, gaet zyn Eerwaerde na, het gevoelen der oude Christenkerk deswegens; verledigt zich om te toonen, dat de Logos den Kerkvaderen, niet uit Plato, maer uit Moses, bekend geweest is; handelt voorts over de meerderheid des Vaders; en over de Leer omtrent den Heiligen Geest. - In het volgende gedeelte bepaelt hy zich tot het Leerstuk der Genoegdoeninge; benaerstigt zich om te bewyzen, dat Christus gestorven zy, om voor de zonden der menschen te betalen; maekt 'er voorts zyn werk van, om het ware einde der Verzoening door feiten te versterken, de tegenwerpingen tegen den zoendood van Christus te beantwoorden, en verscheiden soorten van spreekwyzen, betreffende den dood van Christus, te verklaren: waer nevens hy ten laetste nog voegt, ene ontvouwing van het gevoelen der Vaderen, nopens dit Leerstuk, tot nae den tyd van Augustinus. - Het derde gedeelte gaet over de Leer der Genade, der Erfzonde en der Voorbeschikkinge; en behelst ene bevestigende verklaring van het thans gewoone Leerstelzel, met ene voordragt van het algemene leerbegrip der Kerke, wegens deze Leerstukken, voor het Pelagiaensche geschil. - En eindelyk behandelt zyn Eerwaerde, in het laetste gedeelte, nog de leer rakende den Staet der Dooden, ter stavinge van het algemeen aengenomen gevoelen, ter wederlegginge der bedenkingen van den Heer Priestley: ontvouwende tevens de vroegere gevoelens deswegens, tot den tyd van Augustinus: waeruit hy afleid, dat de tegenwoordige erkende Kerkleer, ook ten aenzien van dit Leerstelzel, niet verbasterd is. Uit dien hoofde agt hy zich ook geregtigd, om, nae het voorstellen van dit alles, te betuigen: ‘Ik meen, Goedgunstige Lezer! eenigzins te hebben aangetoond, dat de door den Doctor betwiste leerstelsels, in de vier eerste eeuwen, door de Kerkvaders erkend zyn, en wy

[p. 556]

denken het daar voor te mogen houden, dat de leer, eenmaal den heiligen overgeleverd, zuiver by de Kerk bewaard is, tot op dezen dag, en het woord des Heeren blyft in der eeuwigheid.’

Met opzicht tot het Leerstellige, vind men, en by Priestley en by de Schryvers dezer Verhandelingen, de gewoone plaetzen uit de Heilige Schrift, en den gewoonen redeneertrant, in 't behandelen dezer geschillen, ter wederzyde gebezigd; zo dat de beoefenaers der wederleggende Godgeleerdheid 'er juist, ten dezen aenzien, geen merkelyk nieuws in zullen ontmoeten, dat ook naeuwlyks over verschilstukken, zo veelvuldigmalen behandeld, te wachten was. Dan, daer de Heer Priestley goedgevonden heeft deze stukken ook geschiedkundig te overwegen, zo is daer uit ter wederzyde ontstaen ene naspooring van de gevoelens der Oudvaderen, die voor velen meer byzonders zal behelzen. Ook werd een onderzoek en wederlegging van dien aert bovenal door 't Programma geëischt; als vorderende, ‘dat de wederleggende Betoogen, inzonheid uit de bron der Kerkgeschiedenis, zullen worden afgeleid.’ En men oordeelde, gelyk ons in 't Voorbericht gemeld word, deze bepaling te meer noodzaeklyk, ‘om dat Priestley zyne voornaame sterkte, ter bestryding van de Waarheeden des Geloofs, in die zelfde bron gezocht had, en het dus, by nader onderzoek, zoude moeten blyken, hoe onbezonnen hy daaromtrent ware te werk gegaan; en om dat een uitvoerig en van elders ontleend betoog dier Leerstukken, welker zekerheid en gezach op de Godlyke Openbaring rust en steunt, niet wel in eene enkele Prysverhandeling zoude konnen begreepen werden.’