|
| |
Engeland, door J.W. van Archenholtz, uit het Hoogduitsch vertaald door J.C. Pelletier, Eerste Deel. Te Amsterdam, by J. Sluitman van der Meer, 1786. In gr. 8vo. 277 bladz.
De vernuftige Schryver van dit in Duitschland zo geächte Werk levert ons hier het geheel zyner Aanmerkingen, die hy op zyne reizen gemaakt heeft, en van welke hy te vooren reeds eenige Fragmenten in zyn Journaal van Literatuur en Volkenkennis had bekend gemaakt. Hy heeft zelfs, in drie onderscheidene tydperken, zes jaa- | |
| |
ren in Engeland doorgebragt, en wel het grootste Deel van 1769 tot 1779, zo dat zyne opmerkingen geenzins door eenige reisbeschryving bestuurd zyn, en hy de waarneemingen van anderen ten geleide van zyn oordeel niet nodig gehad heeft, daar de zyne grootendeels het gevolg waren van zelfs beschouwde zaaken; om welke reden hy van Italiën en Engeland, doch byzonder van Engeland, zo veele voorbeelden aanvoert, om zyne leezers in staat te stellen de gegrondheid zyner, op ervarenis gebouwde, verhaalen, zelfs te toetzen. Opmerkzaam omtrent alles, wat voor een reiziger maar eenigzins van belang kan zyn, en tot dit oogmerk niet onbereid, was de mensch in zyne menigvuldige betrekkingen en gezichtpunten het hoofdonderwerp zyner betrachtingen. Hy was bestendig werkzaam om het karakteristieke uit te vinden, en, in gevolge van deeze, niet ten eenemaal mislukte onderneeminge, verschynen hier zo veele nieuwe en zonderlinge zaaken, die menigvuldige aanmerkingen moesten doen gebooren worden.
Ten voorbeelde hiervan strekke het volgende dat de Schryver wegens de Vryheid der Drukpers, en daaruit voortspruitende verlichtheid der Engelschen heeft aangetekend.
‘Men bespeurt in Engeland by den gemeenen man meer kundigheden en oordeel, dan ergens in eenig ander land. De oorzaak daarvan is geene andere dan de vrye wyze, waarmede alles, wat voorvalt, mondeling of schriftelyk beoordeeld wordt. Men staat dikwils verwonderd het geringste volk van de wetten, het eigendomsrecht, van voorrechten enz. zeer vernuftig te hooren redeneeren. Een andere goede uitwerking der Drukpers zyn de Nieuwstydingen; deeze Tydingen, die in 1780, alleen in Londen, 's weekelyks drieenzestig stuks gedrukt wierden, behelzen zo wel zotterny en onzin als voortreflyke zaaken, die hoogst waardig zyn geleezen en onthouden te worden. Doorgaans zyn het redeneeringen van staatsmannen, over omstandigheden, die de gantsche Natie interesseeren, waarvan zich het oesterwyf ook niet uitgesloten denkt te zyn; waarom men ook zo dikwils dit soort van menschen aantreft, die Tydingen leezen, en over de openlyke omstandigheden hunne bedenkingen maaken. Het belangryke deezer bladen wordt door een tallooze menigte, meestendeels luimige aankondigingen, vermeerderd, die in alle mogelyke gestalten verschynen, en dikwils van de zon- | |
| |
derlingste gevolgen zyn. Ik heb, (by voorbeeld) eene vrouw gekend, welke haar man, die zy bedrogen had, ontlopen was; zonder deeze tydingen was deeze berouwhebbende en in vertwyfeling leevende vrouw verlooren, en de schande haarer man zeker en duurzaam geweest, op deeze wyze echter wierd alles zeer spoedig en stil in orde gebragt. De man gaf voor, dat zyn vrouw buitenlands was gereisd; middelerwyl het hy in de Tydingen een brief, aan haar geschreeven, drukken, zonder zyn naam of woonplaats te noemen; intusschen wist hy zich toch aan zyn vrouw zeer kennelyk te maaken, die hy volkomen vergevinge van al het gebeurde beloofde. Zy las deeze tyding, en antwoordde door dit zelve middel, maakte bedingen, en in drie dagen was zy zonder eenige opspraak by hem. Voor zulke brieven, en voor alles in het gemeen, dat niet het publiek, maar
byzondere zaaken, ten voorwerp heeft, wordt naar gelang der grootte van de bekendmaaking betaald; waarby men, in de drukkery, hoe genaamd, naar geen naam, woonplaats, noch naar andere dingen, vraagt. Zulke invoegingen echter, wier onderwerp de openlyke aangelegenheden of het algemeen raakende voorvallen betreffen, worden zonder betaalinge ingelast, en gemeenlyk van de straat, door eene opening, in de binnenshuis geplaatste brievenkas gestooken, zo dat de opsteller des briefs geheel onbekend blyft; wil hy zich nochtans aan den drukker aangeeven, zo staat deeze onder verplichting van eede om zynen naam geheim te houden; eene omstandigheid, die met de uiterste naauwgezetheid in acht genomen wordt, vermids niet alleen de zwaare straffe des meineeds, maar ook het verlies hunner voordeelige Kostwinning, en veelligt ook de verwoesting hunner huizen door het gepeupel, de gevolgen daarvan zouden kunnen zyn. De drukkers moeten intusschen voor alles verantwoorden, dat maar op een soort van paskwil kan worden uitgelegd. In dit geval moet de beledigde het op een pleitgeding laaten aankomen. Betreft de zaak den Koning of het Parlement, dan is de Advocaat Generaal klaager; is het gezegde nogtans niet laag noch lasterlyk, maar enkel op eene vrye wyze uitgedrukt en eenigermaate gegrond, zo kan de aangeklaagde ook verzekerd zyn van den grootsten Rechtsgeleerden des Ryks te zullen verdeedigd worden.
Woodfal, drukker van de Public Advertiser, de beste Tyding in Londen, had Ao. 1770 voor het gerecht, over
| |
| |
den brief van den beroemden junius, die, met eene groote vrymoedigheid, waarheden en eene wegrukkende welspreekendheid paarde, een harde kamp. Gantsch Engeland nam deel in deeze zaak, en de beroemdste Redenaars verscheenen hier voor 't gerecht. Het kwam hier niet alleen aan op de verdeediging eens menschen, maar op de voorrechten van ieder Engelschman, om zyne gedachten vrymoedig, over de publieke aangelegenheden, mondeling en schriftelyk te zeggen. Woodfal wierd vrygesproken, en het pleit geëindigd, zonder dat de welspreekende Schryver bekend wierd, wiens naam tot op deezen tegenwoordigen tyd een oordoordringelyk geheim gebleven is. De drukker alleen weet die, want deeze brief was niet van dien aart, om heimelyk in de brievenkas gestoken te worden. Veele Kunstrechters houden hem voor het fierlykste voortbrengzel in het Engelsch Prosa. Eenige daar in voorkomende byzondere redeneerwyzen en wendingen hebben het vermoeden veroorzaakt, dat niemand dan de beroemde burke deeze vermomde junius zy.
Dikwils echter is ook de kaak of een gevangenisstraffe het lot dezer drukkers, waarvan zy zich nogthans, door aangeevinge des Schryvers, redden kunnen. Van dit middel bedienen zy zich toch nimmer, ten zy dan dat de Schryver hier in bewilligt. De Predikant home te Bentford, by Richmond, was zo grootmoedig dat, in 1778, te doen. Deeze zonderlinge man, die als mensch, patriot en redenaar vereerenswaardig is, en als een van de stichters der beroemde maatschappy ter in standhouding der Engelsche rechten, de dankbaarheid zyner medeburgers verdient, had, in eene Tyding, den Americaanschen oorlog als een moordbedryf afgeschilderd, en de Hofparty, die dezelve begunstigde, als moordenaars behandeld. De drukker wierd gedagvaard, en daar hy, op uitdrukkelyk bevel van den Predikant, hem als Schryver aangaf, vrygesproken: home daarentegen in een eenjaarige gevangenis verweezen. Had hem zyne stand niet verschoond, niets zou hem van de kaak hebben kunnen bevryden; eene straffe, die, van wegens de slegte handeling van het gemeen gepeupel, dikwils schriklyk is, maar ook somwylen geheel zonder schande, ja zelfs zeer tot eere, verstrekt. Zo zag ik een drukker aan de kaak staan, wien het tallooze volk, in plaatse van hem te mishandelen, een bestendig vivat toejuichte; hem wierden ververschingen toegebragt, en in den mond gevoerd, vermits hy zyne handen
| |
| |
niet gebruiken konde; de kaak was met bloemen bestrooid, en van voornaame lieden omringd, die zich met hem onderhielden. In 't kort, dezelve verstrekte hem tot een triumfwagen, en hoe onbekwaam de plaats ook schynen mogte, kon hy tog dit uur onder de aangenaamste zyns levens tellen.
In 't jaar 1779 wierden 'er van de Public Advertiser, in den winter, dagelyks 12000 stuks gedrukt, in den zomer echter maar 8000. Van den Dailly Advertiser daarentegen, die niets dan Advertissementen inhoudt, dagelyks 20,000. Dit handwerk is ongemeen voordeelig, en onderhoudt in Londen alleen eene groote menigte menschen; zelfs zodanig dat veele lieden hier hun brood by verdienen, in een eigenlyk gezegden lediggang. Deeze worden Paragraafschryvers genoemd, wyl zy kleine nieuwigheden van elken dag, Anecdoten, enz. in Koffiehuizen en uit plaizierpartyen inzamelen, en in Paragraafen ter nederstellen; naardat deeze nu lang of kort, gewichtig of echt zyn, worden zy betaald. De Parlementsredevoeringen worden door vaardige Schryvers opgeteekend, een soort van menschen, welke men in dit land vindt. Wanneer zy in hunne kunst ervaren zyn, ontgaat hen geen woord des Redenaars, hoe schielyk hy ook immer spreeken mag; dit schryven geschied door teekens, die niet alleen woorden maar ook geheele phrasen behelzen.
De drift der Engelschen, om daaglyks veele deezer Tydingen te leezen en daarover te spreeken, is mogelyk meer dan iets anders de oorzaak van hunne ernsthaftige gemoedsneiging en hunner ongezelligheid. 't Is vaak moeielyk een Engelschman tot spreeken te brengen: alle vraagen beantwoordt hy met ja en met neen, komt echter de staatkunde op 't tapyt, dan opent hy zyn mond, en wordt spraakzaam, vermids deeze stoffe in zyn karakter geweeven is. Het gaat de vreemdelingen by een lang verblyf in Engeland even zo. Dezelfde oorzaak heeft dezelfde uitwerking. Ik heb menschen gekend, die, by hunne aankomst in Engeland, alle Staatkundige onderwerpen verveelde, en die nogtans in eenigen tyd Enthusiastische politieken wierden. Niets is ligter op te lossen. Als een inwooner eenes vryen staats, en als een denkend wezen, neemt men, in de openlyke zaaken van aangelegenheid, deel; dikwils is men persoonlyk, middelyk of onmiddelyk, daarby geinterresseerd; men leert de karakters der in staatszaaken betrokken persoonen kennen; men
| |
| |
maakt personeele kennis met hen; alle gezelschappen weergalmen van staatkunde; men ziet en hoort onophoudelyk van openlyke byeenkomsten, plechtige ommegangen met verzoekschriften, oploop van volk, en van zonderbaare maatregelen ter bereiking van een zeker doeleinde; men zegt zyne meening over alle deeze voorvallen als men zulks wil, in dagelyksche blaadjes week- en maandschriften, waarby men zeker is van duizenden geleezen te worden; dit alles verhoogt het belang op eene ongelooflyke wyze, en maakt het leezen van Nieuwstydingen in Engeland tot eene waare hartstocht.
Daar het nergens dan hier de gewoonte is met de gantsche natie, door openlyke bladen, te spreeken, zo kunnen andere volken de voortreflykheid van dit middel naar de uitwerkingen beoordeelen. Ik heb 'er boven, (zegt de Schryver) door het verhaal, ten opzichte der Emigranten, een uitsteekend voorbeeld van gegeeven, daar alle afkondigingen van den Kanzel, en door trommelslag, niet het honderdste deel der werking zouden gehad hebben, die hier een eenige Brief deed, welken een ieder las. Hierdoor werd deeze groote Stad op eenmaal naauwkeurig van het voorval onderricht, men behoefde geen bloot gerucht te gelooven, dat vervalscht was, en dat een verstandig man weinig acht. Hoe dikmaals heeft men door dit middel het Patriottismus des volks aangevuurd en wyze maatregelen van allerleiën aart bevorderd? Daar ondertusschen van eene goede zaak het misbruik vaak onafscheidelyk is, zo is dit hierby ook ongelooflyk: zonder hier een' uitzinnigen Gordon by te brengen, die in 1780 door deeze tydingen het gepeupel ter zyner bystand te samen, en Londen in het grootste gevaar, bragt, zo zyn 'er boeven, die, door valsche Advertissementen, het gemeen op duizenderlei wyze bedriegen, en dikwils, trotsch alle waarschouwingen, ligtgeloovigen vinden. Dan eens kondigen zy aan, dat zy kapitaalen uit te zetten hebben, dan weder dat zy die op goede hypotheequen zelfs wenschten te beleenen. Hierdoor komen zy met lieden te samen, die geld in voorraad hebben, of zulks nodig hebben, en niet zelden gelukken hunne streeken om menschen te bedriegen. Anderen zetten zeer aandoenelyke verhaalen in de Tydingen, van den ongelukkigen toestand eener weduwe met veele kinderen, of de ellende eenes van honger stervenden gryzaärt, wier naamen, zo als zy zeggen, van wegen hunner bloedverwanten, niet ge- | |
| |
noemd kunnen worden, maar wel de plaats aangeduid, waar de almoessen heen te zenden zyn. Daaglyks leest men Advertissementen, waar
groote sommen aangeboden worden aan zulke persoonen, die invloed genoeg by voornaame hebben, om voordeelige posten te verschaffen, waarby het diepste stilzwygen wordt beloofd. Menig Schryver beöordeelt zyn werk zelfs in openlyke blaadjes; en vellen, onder versierde naamen, hun oordeel daarover, dat zy den volgenden dag onder hun eigen naam aantasten, door deeze Spiegelgevechten verkrygen zy aanzien, worden bekend, en bereiken dikwils hun doel.
Openbaare Nimfen neemen het masker der deugd aan, en wenschen, in de Tydingen, mannen van een goed karakter te huwen; zy kondigen gemeenlyk aan, dat zy jong, welgemaakt en van een aanzienlyk vermogen zyn, en daarom by de mannen maar een klein Kapitaal, of een goede bediening, verlangen. Lieden van buiten de Provincie en andere onervaren Persoonen vallen dikwils in deezen strik. Zy vinden een bevallig meisje met de zachte mine der onschuld, dat haare vervolgingen van bloedverwanten en voogden zeer aandoenlyk weet te schilderen, waarby de gemaklykheid, om haar vermogen in bezit te neemen, niet vergeeten wordt. Dit werkt, de man slaat toe, en ziet zich echter, maar te spade, bedrogen. Ook manspersoonen bieden, in zulk een incognito - handeling, hunne hand aan, maar met dit onderscheid, dat zy geen vermogen opgeeven, noch hunne welgemaaktheid roemen, maar des te meer hun verstand, hunne inschikkelyke gemoedsaart, hunne oplettendheid; in 't kort hunnen goeden wille, om de aanstaande echtgenoote gelukkig te maaken. Doch dit werkt echter zelden zo goed als het eerste. Veeltyds schertzen vrolyke lieden met aankondigingen. Zy begeeren, onder verscheiden adressen, mannen en vrouwen; brengen de zich aanmeldende persoonen te saamen, en speelen ook zelfs de rollen van Huwelykzoekers, waaruit dan de kluchtigste gevallen ontstaan.
Niemand echter weet zich de tydingen beter ten nutte te maaken, dan de Actiespeelers, die daarin, volgens hunne oogmerken, niet alleen oorlog, vreede en verbonden smeeden, maar daarenboven voorvallen versinnen, en die met alle omstandigheden, en een schyn van waarheid, voordraagen. Hier door gaan verbaazende geldsommen gewonnen en verlooren.
| |
| |
De Regeering heeft zich deezen tak van bestaan ten nutte weeten te maaken, en trekt 'er jaarlyks 100,000 pond sterlings van. De stempel van ieder Tyding kost een halve Engelsche penning, en op elk Advertissement zyn twee schellingen belasting gesteld.’
|
|
Auteursrechtvrij