Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

[p. 181]

Nieuwe Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Onderwys in de Leerstukken der Godgeleerdheid, in 't Latyn beschreeven, en met veelvuldige Aanmerkingen verrykt, in vyf Deelen, door wylen den Hoog Eerw. den Hoog Gel. Heere J.F. Buddeus, in zyn Hoog Eerw. leven Leeraar en gewoon Hoogl. in de Godgel. op de Hooge Schoole te Jena; thans, onder opzigt en met eene voorafgaande Voorreden van den Wel. Eerw. zeer Gel. Heere J.M. Boon, Leeraar der Gemeente, toegedaan de onveranderde Augsburgsche Geloofsbelydenisse te Rotterdam. In 't Nederduitsch vertaald, door J.P.H. Hildebrand, Lid derzelve Gemeente. Eerste Deel. Te Rotterdam, by C. van der Dries, 1786. Behalven het Voorwerk, 139 bladz. in gr. 8vo.

Uit de Voorreden van den Eerwaerden Boon ziet men duidelyk, dat de nieuwe denkwyze veler Luthersche Leeraren zyn Eerwaerden zeer tegen de borst is, en dat zulks hem byzonder aengezet heeft om de Vertaling van dit Werk te begunstigen; ten einde de vroegere denkwyzen veler Leeraren dezer Gezindheid, vooral onder de Leden der Gemeente, te verlevendigen. Wy laten het verschil over die onderscheiden denkwyze aen zyne plaets, als oordeelende het onze zaek niet ons daerin in te wikkelen: maer 't komt ons voor, dat zyn Eerw. een weg inslaet, welke juist niet geschikt is, om dit zyn oogmerk te bereiken. De geweezen Hoogleeraer Buddeus staet wel bekend als een groot Godgeleerde onder de Lutherschen in zynen tyd, en elk, die zyne doorwrogte Schriften doorbladerd heeft, noemt zynen naem met eerbied; maar dit zyn Werk is te omslagtig voor verre de meeste Leden der Kerke; en ook naer ons inzien beter geschikt voor het onderwys op de Hooge Schoolen, dan ten algemenen gebruike; waerby nog komt de verschillende manier van voordragt in die dagen, en in den tegenwoordigen tyd, welke, gelyk bekend is, geen geringen invloed op den Lezer heeft. - Het werk bestaet uit vyf Dee-

[p. 182]

len, en het thans afgegeeven behelst het eerste Hoofdstuk van het eerste Deel, handelende over den Godsdienst en de Godgeleerdheid. Zyn Hoog Eerwaerde gaet in het zelve na, de voornaemste byzonderheden, welke daeromtrent in opmerking komen, en wel naer die onderscheidingen, welken in de Schoolen gebruikelyk zyn. Tot een voorbeeld hiervan strekke zyne ontvouwing van het voorwerp, het onderwerp en het oogmerk der Godgeleerdheid, waeromtrent hy het volgende aen de hand geeft.

‘Het voorwerp der Godgeleerheid is en de stoffe zelve, en de hoedanigheid.

‘De Godgeleerdheid handelt over Goddelyke Zaken, zo als ze ons uit de Openbaring of de Heilige Schrift bekend zyn. En deeze Goddelyke Zaken, of 't geen ons van Gods Wezen en Eigenschappen, en van zyne Goddelyke Werken en Wille bekend is, noemt men gewoonlyk het Stoffelyk Voorwerp van de Godgeleerdheid, gelyk als het Zakelyk Voorwerp in tegendeel in de Goddelyke Openbaring zelve gelegen is.

‘Het onderwerp der Godgeleerdheid is de mensch als Zondaar.

‘De Kennis van de Goddelyke Zaken word hier beschouwd, zo als zy den zondigen Mensch ter Zaligheid noodzakelyk is. En dus komt teffens de overweging van den Mensch zelven in aanmerking, die in de Order des Heils, en voor de bekeering beschouwd, ontbloot van Genade Krachten, en ten eenen maale dood, niets tot zyne Zaligheid kan toebrengen, Eph. II. 1. Col. II. 13. nogthans door Gods Genade en Goedertierenheid, zo hy slechts de aangebodene Middelen recht gebruikt, en den Heiligen Geest niet wederstreeft, tot het Geloof en een Geestelyk Leven kan worden opgewekt. Maar dan is het den Mensch, door de Krachten der Genade bekwaam gemaakt, en door die Genade van den Almachtigen God geholpen, niet geweigerd, iets tot bewaringe en vermeerderinge van zyn Geloof toe te brengen. 1 Cor. XV. 10. Tit. II. 14, 2 Pet. I. 3, 5 enz.

[p. 183]

‘Het oogmerk der Godgeleerdheid.

‘Het laatste, en wel het Zakelyk doelwit van de Godgeleerdheid, 't welk den zondigen Mensch, begeerig, zynen rampzaligen staat te ontworstelen, is voorgesteld, is het hoogste geluk, of de Zaligheid, in de bezittinge en genietinge van God, als het hoogste Goed, bestaande, welke in dit Leven wel begonnen, maar in het toekomende tot Volmaaktheid gebragt word. 1 Joh. III. 2, 3.^* Het is dan hier uit klaar, dat het Hoofdoogmerk der Godgeleerdheid God zelf,^**

* Dat dit het laatste Oogmerk van de Godgeleerdheid zy, leert ons Johannes in de aangehaalde Plaats voortreffelyk. Want hy spreekt van eene Gelukzaligheid, welke wy na dit Leven zullen deelachtig worden: het is nog niet verscheenen wat wy zyn zullen. De Gelukzaligheid zelve nu stelt hy daarin, dat wy God zullen gelyk zyn. En daar nu God zeker de Allergelukzaligste is, zo moet hy ook de Hoogste Gelukzaligheid zyn voor hen, die Hem gelyk zyn. Bestaat dan alle Gelukzaligheid in de bezitting van een zeker Goed, zo besluit men te recht dat de Gelukzaligheid der Menschen in de Genietinge en Bezittinge van God, als het hoogste Goed, ook gelegen zy. En daar dit niet anders, dan uit het zien of aanschouwen van God kan voortvloeien, voegt hy 'er by: Wy zullen Hem zien, gelyk Hy is. Maar 't geen hierop volgt: een iegelyk die zulke hoope tot Hem heeft die reinige zich zelven, ziet op het Middel, 't welk is het Geloof, nademaal de harten der Menschen door 't Geloof gereinigd worden. Act. XV. 9. Zie ook Joh. XV. 2.

** Want God alleen is het Hoogste Goed van alle Men-

[p. 184]

^** gelyk het middel daar toe het Geloof in Christus is, waardoor wy de Waare en Eeuwige Zaligheid verkrygen, Joh. XII. 16. XX. 31.^*** Doch dit is van het uitwendig Oogmerk te verstaan, naardien het inwendig daarin bestaat, dat hy, die zich op de Godgeleerdheid toelegt, bekwaam gemaakt worde, om zyne Zaligheid en die van anderen te bevorderen, 2 Tim. III. 17.^*

** schen, in wiens genietinge ook de hoogste Gelukzaligheid bestaat. En dit begrypt ook eenigzins de reden zelve; maar veel klaarder leert het ons de Heilige Schrift.

*** Want 'er is geen andere Weg tot Zaligheid, dan door Christus, dien ons God tot een Genadenstoet heeft voorgesteld, Rom. III. 15. Zie ook Act. IV 12. Daar ondertusschen de beoeffening van een Heilig Leven niet van het geloof gescheiden kan worden, 1 Joh. IV. 7 Gal. V. 6. 2 Tim. II. 19, zo is het klaarblykelyk, dat dit insgelyks tot het Middel, ter verkryging der Zaligheid, moet gerekend worden. Men moet nogthans het onderscheid tusschen tot het middel te behooren, en het Middel te zyn, voornamentlyk, een zodanig, dat als een Oorzaak voorkomt, hier voorzichtig in aanmerking neemen. Want schoon de Heiligheid dus Levens tot het Middel behoort, niemand nogthans, ten zy hy de Heilige Schrift uitdrukkelyk wil tegenspreeken, zal beweren, dat zy het Middel, of in eenigen opzichte de Oorzaak, van de Zaligheid zy. Daar nu de Beoeffening van een Heilig Leven de herstelling van het Goddelyk Evenbeeld met zich voert, spreeken zy ons geenzins tegen, die de herstelling van het Goddelyk Evenbeeld als het naaste doelwit der Godgeleerdheid -aanmerken; ten minsten zy kunnen ligtelyk te vrede worden gesteld; want zy spreeken van zodanige menschen, die door het Waar Geloof met God reeds verzoend zyn.

* Uitwendig wordt namentlyk dat doelwit genoemd, 't geen niet in de magt van den Werker staat. Zodanig is het Geloof en de Zaligheid van andere menschen. Want dit oogmerk kan niet altoos bereikt worden, ter oorzaake van de verscheidene hinderpaalen, die zy zich zelven van tyd tot tyd in den weg leggen. Want 'er zyn, helaas! zeer veelen, die den Heiligen Geest wederstreeven: Act. VII. 51. en den raad Gods van hunne Zaligheid tot hun verderf verachten, Luc VII. 30. Maar inwendig noemd men dat doelwit, 't welk altoos, indien de middelen slechts naar behooren en ernstelyk gebruikt worden, kan worden verkreegen, schoon 't insgelyks door 's menschen schuld dikwerf niet verkreegen word. Dit doelwit bestaat daarin, dat de mensch Gods volkomen worde, tot alle goed werk geschikt volgens 2 Tim. III. 17 Het is noodzakelyk dat zy, die zich op Goddelyke zaken toeleggen, en eerlang het Leeraarampt in de Kerk begeeren waar te nemen, zich beide deeze doeleinden zodanig voorstellen, dat zy, ter bereiking van dezelven, alle krachten hunner zielen en van hun verstand inspannen. Maar wie zich in het verbandelen der Godgeleerdheid een ander oogmerk hebben vastgesteld, maken zich niet slechts aan eene grove misdaad schuldig, dewyl zy met een ongodsdienstig gemoed Goddelyke zaken behandelen,

[p. 185]

^*’

Zyn Hoogeerwaerde verklaert ieder deezer Voorstellen nader met verscheiden daerby gevoegde aenmerkingen; dan derzelver geheele opgave zou hier te veel plaets vorderen, waerom wy, die van de twee vorigen, agterwege latende, alleenlyk zullen opgeven, 't geen hy, naer de orde der geplaetste aenwyzings tekenen, ter verdere verklaringe van 't laetste Voorstel heeft bygebragt, dat in 't volgende bestaet.

* maar zy wyken ook terstond, zelf in 't begin, van 't rechte spoor. Op die wyze zyn voornamentlyk zy zeer slecht beraden, die, of uit eerzucht, of om tydelyke voordeelen te verwerven, tot deeze heilige dingen toetreeden. Want dat dit strafwaardig zy, bespeurt men daaruit, vermits de eerzucht met het Waar Geloof niet bestaan kan, naar de Taal van den Verlosser: hoe kunt gy gelooven, gy, die eere van elkanderen neemt; en de Eere, die van God al een is, zoekt gy niet? Joh. V. 44. Boven dat kan het streven na eere en tydelyke voordeelen geenzins bestaan met de verloochening van zichzelven, daar nogthans de Verlosser zelf heeft gewild, dat dit het kenmerk zy van zyne Jongeren, Matth. XVI. 24. Luc. XIV. 26 Van daar betuigt Paulus, dat hy, door de zelfverloochening, het Euangelie zy deelachtig geworden, allen hierdoor een voorbeeld ter navolginge nalaatende. 1 Cor IX 23 En eindelyk kan ons de Heilsörder dit alles leeren, die daarin bestaat, dat wy langs den weg van Kruis ter Zaligheid zouden streeven: Want, wy moeten door veele droeffenissen in het Ryk Gods ingaan, Act. XIV. 22 Hierom vordert de Heiland van zyne Jongeren, dat zy zyn Kruis op zich nemen, Matth XVI 24 en Luc XIV 27 Paulus bevestigd dit door het Voorbeeld van den Verlosser zelven, Phil. II 5 enz zie ook Rom VIII. 17 Ja deeze Apostel toont ons het waare kenmerk der valsche Apostelen, dat zy het Kruis van Christus vlieden Phil. III. 19 Dat de Godgeleerdheid niet uit eerzucht of om tydelyk voordeel moet betracht worden, leren wy ook daaruit, dat zy doorgaans de Godgeleerdheid der reizenden genaamd word: daarintegendeel de Godgeleerdheid van menschen, die reeds in hun Vaderland zyn aangeland, of der Heerlykheid, tot het toekomend leven behoort. Maar wie weet niet, dat Reizigers met veele ongemakken moeten worstelen, en datzy op niets anders zich hebben toe te leggen, dan hoe zy hun doelwit bereiken mogen; zie Phil. III 16. Van hoe veel belang het zy, om zich het doel en oogmerk recht te hebben voorgesteld, bespeurt men genoegzaam uit 's Verlossers woorden, Matth. VI. 22, 23