Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

De Geest der Wetten, door den Heere de Montesquieu. Uit het Fransch vertaald, door Mr. Dirk Hola van Nooten, Raad in de Vroedschap en Oud- Schepen der Stad Schoonhoven, Lid van het Provinciaal Utrechts Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. Met Wysgeerige en Staatkundige Aanmerkingen, zo van eenen Onbekenden als van den Vertaaler. Vierden Deels eerste en tweede Stuk. Te Amsterdam, by W. Holtrop, 1786. In gr. 8vo., 536 bladz.

In dit vierde Deel gaat de oordeelkundige montesquieu over ter beschouwing van het zoberoemde Leenrecht, waaraan hy de twee laatste boeken van dit zyn onsterfelyk Werk besteed heeft. En gelyk men overal de ontwyfelbaarste bewyzen van 's Mans diepe geleerdheid en schrander oordeel gevonden heeft, is ook de manier, op welke deeze twee boeken geschreeven zyn, boven allen lof, en zal aan de lief hebbers van Oudheden niet alleen eene nieuwe verwondering verwekken, maar dezelve tevens verbaasd doen staan over het nieuwe licht, 't welk zy hier op eene zo gemaklyke wyze, over deeze in zich zelve duistere Stof, verspreid zullen vinden.

‘Het Leenrecht is, gelyk de kundige Vertaaler wel aanmerkt, geenzins zynen oorsprong aan de Romeinen verschuldigd, hoe zeer de beroemde Hollandsche Schryver over het Leenrecht, Mr. Pr. Bort, dit heeft trachten te bewyzen. Met alle reden leidt de geleerde Schryver hetzelve uit de Oudheden van Germanie af. Dit recht heeft zeer langen tyd enkel op gewoonte berust, zonder in beschrevene wetten vervat te zyn. - Evenwel, men maakte in die tyden, in zwaarwigtige gevallen, veeltyds gebruik van de Advyzen van Rechtsgeleerden, onder den

[p. 153]

naam van Responsa prudentum, Responsa Sapientum. Ten tyde van Keizer Frederik den eersten begonnen twee zeer beroemde Milaansche Rechtsgeleerden, met naame Obertus de Orto of Horto, en Gerardus Capagistus, bygenaamd Niger (de zwarte) over het Leenrecht te schryven, en dit had ten gevolge, dat, onder de regeering van dien zelfden Keizer, uit de instellingen van de Keizers, uit de evengenoemde Schriften van Obertus de Orto en Gerardus Capagistus, en uit de byeenversamelde Advyzen van Regtsgeleerden, een soort van samenstel van het Leenrecht in de waereld kwam, in het welk door den Professor in de rechten Hugo, of Hugolinus, eenen van de allerberoemdste Rechtsgeleerden van zynen tyd te Bononie openbaar onderwys gegeeven wierd.

Ten tyde van Keizer Fredericus den tweeden wierdt dit samenstel van Leenrechten in twee boeken verdeeld, en onder den tytel van de tiende Collatie in het corpus Juris by de Novellen van Justinianus, welke uit negen collatien bestaan, gevoegd. Hierin bediende hy zich voornamelyk van den raad en hulp van eenen anderen, niet minder beroemden rechtsgeleerden, Hugolinus, bygenaamd de Presbyteris. Zie Mascovius de jure Feud. cap. 1.

De Groote Jacobus Cujacius, een man van onvergelykelyke verdiensten, heeft by deeze twee boeken eene menigte stukken bygevoegd, en eindelyk dezelve op nieuw in vyf boeken verdeeld, en met zyne allerheerlykste aanmerkingen verrykt. Dezelve zyn te vinden in de schoone uitgaave van alle de werken van deezen grooten man, welke door de zorg en yver van Liborius Ranius, eenen Napolitaanschen Rechtsgeleerden, in het jaar 1758, te Napels in elf Deelen in folio is in de waereld gekomen, in het 2 Deel pag. 1178 tot aan het Einde.

Deeze boeken over het Leenrecht, bekend onder den naam van Consuetudines Feudorum, (onder welken naam zy thans in het Corpus juris zyn te vinden) behelzen dus het oude Longobardische leenrecht, of jus feudale Longobardicum, en dit recht word nog in Duitschland algemeen gebruikt voor een jus subsidiarum, of voor een recht, waartoe men, wanneer de Landwetten over de Leenen zwygen, zynen toevlucht neemt.

Wy hebben eene ontelbaare menigte van Schryvers over het Leenrecht by alle volkeren, waar het zelve bekend is, welke alle op te noemen een oneindig werk zou zyn.

[p. 154]

Men kan dezelve meest allen vinden by Struvius in zyn bibliotheca juris. Onder de voornaamsten is buiten twyfel het aangehaalde werk van Cujacius. Ook heeft de beroemde Professor Johannes Voet in zynen Commentarius ad Pandectas agter het 38^ste boek tom. 2. pag. 609 eene uitmuntende digestio de feudis medegedeeld. Om een kort klaar en grondig denkbeeld van het geheele Leenrecht te hebben, kan men zich bedienen van het werkje van Johannes Jacobus Mascovius de jure feudorum imperio Romano-Germanico, in 8vo, 't welk in het jaar, 1763 voor de derde maal te Leipzich gedrukt is, waarby men tevens behoort te leezen principia juris publici imperii Romano-Germanici, in 8vo, van denzelfden Schryver, 't welk in het jaar 1769 voor de vyfde maal te Leipzich gedrukt is. En wat ons Vaderlandsch Leenrecht aangaat, hierover kan men, behalven in de werken van Petrus Gudelinus, Fredericus Sande, en Cornelius Neostadius, op eene allergrondigste wyze onderricht bekomen in het doorwrochte werk van Mr. Pr. Bort, het Hollandsche Leenrecht.’

In het tweede Stuk van dit vierde Deel, waarmede deeze nieuwe Nederlandsche uitgave van Montesquieu beslooten wordt, vinden wy, by wyze van Aanhangzel, voor eerst: een Verdeediging van den Geest der Wetten, waarby ook eenige ophelderingen gevoegd zyn; voorts 2) Ophelderingen van den Geest der Wetten. 3) Welmeenende dankbetuiging aan een menschlievend man: (een stuk, 't welk aan den Heer de Voltaire wordt toegeschreven) 4) Lysimachus. 5) Lofreden op den Heer Praesident de montesquieu, door den Heer d'alembert. 6) Lofreden op denzelven, door den Heer de maupertuis, 7) Korte schets van den Geest der Wetten door den Heere d' alembert, en eindelyk 8) Aanspraak van den Heer Praesident de montesquieu aan de Fransche Academie, toen hy tot lid van dezelve aangenomen wierd. Alle welke stukken eene aandachtige leezing overwaardig zyn.