Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

Positiones Physicae, quas, annuo labore, in scholis privatis explicat, experimentis illustrat, et auditorum suorum meditationi proponit J.H. van Swinden; antehac in Academia Franequerana Phil. Log. et Metaph.; nunc vero in Ill. Amst. Athen. Phil. Phys. Math. et Astron. Prof. Variarum Academiarum Socins. Tomi secundi pars prior. Harder. Gelr. apud J. van Kasteel, 1786. Absque praecedd. 254. pp. in octavo. maj. f.

Van het beloop deezes Werks, en de wyze der uitvoeringe, die den Hoogleeraar van Swinden ter eere strekt, hebben we onlangs in 't breede gewaagd^(*); en, overeenkomstig met de toen voorgestelde orde, is dit eerste gedeelte van het tweede Stuk geschikt, ter behandelinge van de Hydrostatica of Waterweegkunde. De Hoogleeraar behandelt deezen tak der Natuurkunde in de wyduitgestrektste betekenis des woords Hydrostatica, welke men gewoonlyk Waterweegkunde noemt, doch die zich uitstrekt over Vloei- of Vlietstoffen van allerleien aart; het zy ze als Water onder de niet Veerkragtigen, of als Lugt onder de Veerkragtigen, geteld worden.

Zulks doet hem, na eene voorafgaande beschouwing der Vloeistoffen in 't algemeen, en derzelver onderscheiding in Niet- of Al Veerkragtige, in de eerste plaatze handelen over het evenwigt en de persing der Vloeistoffen, die geene Veerkragt bezitten. Hieromtrent komt in aanmerking de persing der Vloeistoffen in 't algemeen, en derzelver werking naar alle kanten, wanneer ze ergens in beslooten zyn; mitsgaders het evenwigt der Vloeistoffen op zigzelven beschouwd; en wyders de werking dier perssinge op vaste lichaamen, welken in de Vloeistoffen geheel ingedompeld zyn, of min of meer op derzelver oppervlakte dryven; en eindelyk de persing van ongelykslagtige

(*) Zie Nieuwe Alg. Vad. Letteroef. I. D. bl. 324.

[p. 151]

Vloeistoffen, of zulken die van eene verschillende zwaarte zyn, onderling op elkander. - By de overweeging der persinge of min of meer ingedompelde lichaamen, voegt de Hoogleeraar eene ontvouwing van 't naspooren der verschillende digtheid of soortlyke zwaarte van onderscheiden Vloeistoffen en Vaste Lichaamen, door middel van Vogtmeeters en de Waterweegkunstige Balans. - Hiermede afgehandeld hebbende het geen tot de Niet-Veerkragtige Vloeistoffen behoort, gaat hy in de tweede plaats over, ter beschouwinge van het evenwigt en de persing der Veerkragtige Vloeistoffen; waaromtrent hy zig tot de werking der Lugt in dit geval bepaalt, nadien tog alle Veerkragtige Vloeistoffen, met de Lugt, hier aan dezelfde algemeene wetten onderworpen zyn. In de behandeling van dit onderwerp vestigt hy eerst het oog op de werking der veerkragtige Vloeistoffen, die van derzelver zwaarte of gewigt afhangen; by welke gelegenheid hy een verslag geeft van de verschillende soorten van Barometers. Vervolgens ontvouwt hy ons de werking der veerkragtige vloeistoffen, die van derzelver veerkragt afhangen: 't welk hem tevens een berigt doet verleenen van die werktuigen, in welken de veerkragt der Lugt, of ook wel de persing der Lugt, byzonder haar vermogen uitoefenen: als daar zyn de Lugtpompen, de Windroers, Vogtmeeters die als Barometers werken, Ventilators of Lugtzuiveraars en Waterduikelaars-Klokken. Wyders handelt de Hoogleeraar over de werking der Hette op veerkragtige vloeistoffen, mitsgaders den hoogen trap, tot welken de Lugt verdund of verdikt kan worden; verklaarende te gelyk verscheiden verschynzelen hier uit onstaande, byzonder in zodanige bewerkingen en werktuigen, waar in men zig van stoom of damp bedient, onder welken de zogenaamde stoom - of vuurmachine, tot het oppompen van water gebruikelyk, bovenal in aanmerking komt. Hier aan hegt hy voorts eene overweeging van een klomp van veerkragtige vloeistoffe, als mede van de digtheid en hoogte der beddingen, waar uit dezelve is zamengesteld; en zyne bespiegeling deswegens brengt hy vervolgens over tot de daadlyke meeting van de hoogten der Bergen op den Aardbodem, door middel van den Barometer; en zo ook tot het naspooren van de digtheid der lugt, en de hoogte van den Dampkring. Ten laatste handelt de Hoogleeraar nog van 't dryven van lichaamen in eene veerkragtige vloeistoffe, of het opklimmen en nederdaalen der Lugtbollen in de Lugt,

[p. 152]

waaromtrent hy de voornaamste byzonderheden beknoptlyk nagaat. Voorts zyn 'er aan 't einde van dit Stuk nog geplaatst eenige Tafels, wegens de vergelyking der Barometers op verschillende Schaaltekeningen, en de meeting der hoogten door middel van dezelven. - De beoefenaars der Natuurkunde zullen, op het nagaan der naauwkeurige uitvoering van dit alles, op nieuw reden vinden, om den arbeid van den Hoogleeraar van Swinden danklyk te erkennen, en van harte na de verdere voltooijing van dit Werk te verlangen.