|
| |
Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden, Veertiende Deels tweede stuk, bevattende het vervolg der Beschryvinge van Friesland. Te Amsterdam, Leyden, Dort en Harlingen, by P. Schouten, J. de Groot &c. 1786. In gr. octavo, 741 bladz.
Na dat de Schryvers ons by den aanvang van dit deel eene beknopte beschryving van Ameland en Schiermonnikoog gegeeven hebben, gaan zy over ter beschouwing van het tweede, en te gelyk het Westelykste, gedeelte van de Provintie Friesland, dat, in tegenstelling met het Oostwaards gelegene Oostergo, Westergo genaamd wordt. De aart der Landeryen van deeze streek welks ligging en grenzing aan de nabuurige Zuiderzee en de Wadden nader omschreven wordt, is niet zo verscheiden als in Oostergo, naardien men in geheel Westergo geen heidvelden en weinig Veenen vindt, ja zelfs geen zandgronden op de oppervlakte des Aardryks, alleen uitgezonderd den heuvel, 't roode Klif; over 't algemeen bestaat het uit vruchtbaar Kleiland, 't welk zelfs in de laagste oorden, door inpoldering, tot voordeelig weidland kan worden gemaakt. De eerste der
| |
| |
negen Grietenyen, uit welke Westergo bestaat, is Menaldumadeel; de landeryen deezer Grieteny bestaan meerendeels uit zeer vruchtbaare Kleigronden, die tot de Graanen Aardappelteelt zeer geschikt zyn, vooral, die langs den ouden Zeedyk liggen, van Marsum af tot aan Wier, en in den omtrek van Bergum, Engelum, Menaldum en Dronryp, terwyl de laager landen ook meerendeels zeer goed en geschikt zyn tot beste Weid- en Hooilanden. Deeze Grieteny heeft twaalf Dorpen en een Klooster; als vooreerst Menaldum, by verkorting Menaam, een Dorp, dat oud, en groot van omtrek is, en met zyne landeryen, die uit zeer schoone Bouw- en Weidlanden bestaan, en geheel tot aan het Kerkhof van Beetgum, en voorts tusschen Berlikum, Schingen, Dronryp en Marssum loopt. 2. Berlikum, doorgaans Belkum of Belkom, een schoon Dorp, welks buurt de grootste is der geheele Grieteny en tweeen veertig stemmen bevat. 3. Wier, een klein Dorp, zo van buurt als landeryen, behoorende daaronder maar tien stemmende plaatzen. 4. Beetgum, weleer Badegum genaamd, zo schotanus wil, omdat de Zee tot aan het Kerkhof spoelde, en men zich in 't zeewater rondom baden kon. 5. Englum, ten zuidoosten van Beetgum gelegen, en ook niet verre van den ouden Zeedyk, waarop de rydweg van dit Dorpje uitkomt, is klein en heeft maar twaalf stemdraagende plaatzen, die, even als Beetgum, uit zeer vruchtbaare landeryen bestaan, en meest tot Bouwakkers, Aardappelteelt, en Weidlanden dienen. 6. Marssum, een maatig groot en vermaakelyk Dorp, even als Beetgum, aan den meergemelden ouden Zeedyk, en dus wel ter reed gelegen. 7. Deinum, een aangenaam Dorp aan de Leeuwaarder trekvaart, tweehonderd roeden ten westen van Ritzumazyl gelegen, dat met een schoone groote Kerk en Kloktooren van een byzonder maaksel, en rondsom voorzien is met huizen, die byna
geheel besloten liggen in een Dyk, het St. Jans pad geheeten; zynde deeze Dyk weleer dus aangelegd om te dienen, tot de processie ter eere van St. Jan, den Patroon van dit Dorp. 8. Boxum, een Dorp van een matigen omtrek en zes en twintig stemmende plaatsen, heeft by de kerk een stompen kloktooren en een tamelyke buurt. 9. Blessum, liggende, ongeveer, driehonderd konings roeden ten westen van den ouden Zeedyk of Borndyk, en, ongeveer, ook zo veel zuidwaards van de Leeuwaarder trekvaart, is niet groot, doch vermakelyk wegens het geboom- | |
| |
te. 10. Dronryp, een schoon, groot en vermakelyk Dorp, zeer wel gelegen ter vaart en ter reed, beide van en naar Leeuwaarden en Franeker. 11. Schingen, zo men meent, van Dronryp afgescheurd, wegens 't oude en eertyds hevige geschil over 't voorgaan ten offer, en dus Schingen, by verkortinge, geheeten voor Scheidingen. 12. Slappeterp, 't kleinste Dorp der Grieteny, als hebbende maar zeven stemmen; door dit Dorp loopt een rydweg, dien men kan gebruiken van en naar Peins of Berlikum, terwyl 'er ook een Schipvaart is, die in de Schingervaart uitkomt. By deeze voornoemde Dorpen, die hier omstandig beschreven worden, komt eindelyk het Klooster Aanjum of Anighem, van welks stichtinge reeds in het eerste Deel gesproken is. Men telt in deeze Grieteny, die, den Hoogwelgeb. Heer j.g. w k.d. Baron thoe Schwartzenberg en Hohenlandsberg, en tot Secretaris Mr. j. mebius heeft, tien Hervormde Kerkgemeenten, twee Doopsgezinde Gemeenten, en eene van Roomsch Katholyken.
De tweede Grieteny van Westergo, tot welkers beschryving de Schryvers vervolgens overgaan, is Franekeradeel, aldus genaamd naar de Stad Franeker, die midden in dezelve ligt. De landeryen zyn hier, over 't geheel, goed, doch merkelyk onderscheiden. De Dorpen deezer Grieteny, die elf in getal zyn, hebben door veele wegen en vaarten goede gemeenschap met elkanderen, en ook een behoorlyke waterloozing. Het eerste is Tjum of Tzum, eertyds Tzumma genoemd. Dit Dorp is zeer uitgestrekt, en bevat wel zes- en vyftig stemdraagende plaatsen, en daaronder veele staaten en verscheiden uitbuurten, als Barrum, Faldum, Tritzum, Laakwerd, enz. 2. Dongjum, Doenjum of Doedingahem, gelyk het weleer gespeld werd, ligt omtrent vyfhonderd koningsroeden ten Noorden naar Franeker, en bevat in zynen omtrek vyftien stemmende plaatsen; doch de buurt by de kerk is zeer gering. 3. Achlum, een Dorp van groote uitgestrektheid, dat wel acht- en dertig stemmende plaatsen telt, gedeeltelyk verspreid en gedeeltelyk als verstrooide buurtjes, by byzondere naamen bekend, als Gelterp, Sopsum, Ludum, enz. 4. Midlum, weleer ook Midlama genoemd, is een Dorp van geen kleinen omtrek, hoewel zeer gering van buurt, bevattende twintig stemdraagende plaatsen. 5. Herbajum, aan denzelfden rydweg gelegen, niet verre van Franeker, een klein Dorp, dat alleen vyftien stemdraagende plaatsen bevat. 6. Schalsum, even als Dongjum en Herba- | |
| |
jum, aan de gerechtigheid van Franeker grenzende, op welke Stad dit Dorp een fraai uitzicht heeft. 7. Hitzum, een klein Dorp, hebbende twaalf stemmen, tusschen Achlum en Herbajum gelegen. 8. Bour, of Buur, by ouds Buurstra, het kleinste Dorp der Grieteny, dat alleen negen stemdraagende plaatsen bevat. 9. Ried, dus genoemd naar 't water, dat ten Noorden des
Dorps naar Berlikum loopt, welks buurt niet groot is, doch verre die van Dongjum en Bour overtreft. 10. Peins, by ouds Peinseragae, dat ten Zuiden van Ried gelegen is, en zeventien stemdraagende plaatsen bevat, en ten 11. Sweins, by ouds Sweinseragae, dat verder Zuidwaards, niet verre van den trekweg naar Leeuwaarden gelegen is, waaraan dit Dorp grenst met eene brug over de vaart, Kingmatille genaamd, en eene daartoe behoorende buurt, by welke ook de Cingel eindigt van de aanzienlyke State Kingma, weleer Kinjum, die, volgens winsemius, galg en rad voerde. Dit deel, het welk thans tot zynen Grietman den Hr. en Mr. j.c. bergsma, en tot Secretaris den Hr. en Mr. j. deketh, heeft, bevat zeven Hervormde Gemeenten, doch Doopsgezinde of Roomsch Katholieke Gemeenten worden in deeze Grieteny niet gevonden.
Nadat de Schryvers deezen taak hebben afgehandeld, gaan zy over tot een breedvoerige en naauwkeurige Beschryving van Franeker, de derde in rang onder de stemmende steden van Friesland, in Westergo gelegen, drie en een tweede uur gaans van Leeuwaarden, en anderhalf uur van Harlingen, by welke beschryving men zich byzonder heeft toegelegd, ter ontwikkeling van alles, wat Frieslands Hooge Schoole eenigzins betreft, na welker beschouwing wy geleid worden tot Westergo's derde Grieteny, Barradeel genaamd, zynde een lange streek lands, ongeveer Noordoost en Zuidoost loopende ter lengte van ruim vierduizend en vyfhonderd koningsroeden, doch alleen ter breedte van eenduizend en tweehonderd gelyke roeden. In 't oostelyke deel liggen van deeze Grieteny 1. het Dorp Minnertsga, weleer Minderskerk genoemd, dat het grootste deezer Grieteny is. 2. Firdgum, een zeer klein Dorp, 't welk echter tien stemmen heeft. 3. Tjummarum, dat acht- en dertig stemmen bevat, en in grootte naast aan Minnertsga komt. 4. Oosterbierum, een Dorp van matigen omtrek, dat even ten Oosten van den Slagtedyk gelegen is, en vyf- en twintig stemdraagende plaatsen bevat. 5. Sixbierum, een aanzienlyk en vermo- | |
| |
gend Dorp, dat zes- en dertig stemmen telt, en behalven de groote welbebouwde en bestraate binnenbuurt nog twee uitbuurten bevat. 6. Pietersbierum, of liever Petersbierum en eertyds Barra, dat zeven- en twintig stemmende plaatsen heeft, klein van kerkbuurt is, en zich westwaards uitstrekt tot aan Roptazyl. 7. Wynaam, of Wynaldum, een maatig groot Dorp, bezuiden de Ried gelegen, en daar door van de Bierumen afgescheiden. 8. Almenum, Zuid- en Noordwaards langs den Zeedyk gelegen, en in zyne landeryen de Stad Harlingen insluitende; en eindelyk 9. Het Klooster Lidlum, dat als een negende dorp der
Grieteny medestemt en negen stemmen heeft. Dit Klooster was eertyds zeer aanzienlyk, en had een byzondere vaart naar Zee, die by Koehool uitkwam; doch in laater tyd werd de haven verstopt, en 'er scheurden op die plaats, door 't geweld des zeewaters, binnen den Dyk, twee diepe Poelen of Wielen, die nog in wezen zyn. - Weleer waren onder Barradeel nog twee Dorpen, die reeds voor eenige eeuwen, door 't geweld der Noordzee, vernield zyn, met naame Westerbierum en Dykshorne. Deeze Grieteny, van welke thans Jonker j.b. van echten Grietman, en de Heer rein smit Secretaris is, bevat in zynen omtrek zeven Hervormde Gemeenten; doch Doopsgezinde en Roomsch Katholieke Gemeenten zyn 'er geene in deeze Grieteny.
Ten besluite van dit Deel, geeven ons de Schryvers een breedvoerige afschetzing van de Stad Harlingen, die in rang de zesde der Friesche Steden is, en op den Noordwestkant der Provincie aan de Zuiderzee, anderhalf uur gaans ten Westen van Franeker, ligt, en welker ligging, geschiedenissen, openbaare gebouwen, regeeringsvorm, enz. hier zeer breed ontwikkeld en omschreven worden: doch waaromtrent wy ons, wegens de bepaaldheid van ons bestek, niet kunnen inlaaten.
|
|
Auteursrechtvrij