Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

Theorie der aangenaame aandoeningen van den Heer J.L.E. de Pouilly. Naar den vyfden druk uit het Fransch vertaald, door E. Bekker, Wed. Wolff. In 's Gravenhage by J. van Cleef, 1786. Behalven het Voorwerk 113 bladz. in gr. 8vo.

Nademaal ons geluk, zo niet geheel, althans grootlyks afhangt van onze genoeglyke aandoeningen, zo is het wel der moeite waardig, met alle oplettenheid te overweegen, wat wy van derzelver aart, werkingen en gevolgen kunnen opspeuren, en te gelyk na te gaan, wat wy daaromtrent in agt hebben te neemen, ter bevorderinge van ons eigen geluk, en dat van onzen Evenmensch. Zulks heeft den Heer de Pouilly bewoogen, om dit onderwerp opzetlyk te behandelen; en zyne deswegens voorgedraagen Theorie is tot hiertoe ten uiterste nuttig; daar zyn Ed. dit stuk op eene geregelde wyze, met een welwikkend oordeel, ten bondigste duidelyk ontvouwt. Na een beknopt verslag van de zekerheid en het belang van de leer der aandoeningen, brengt hy ons onder het oog, hoe onze werkzaamheden van lichaam en geest, als ze ons niet vermoeien, en dus verzwakken, geschikt zyn om ons aangenaame indrukken te verleenen; als mede dat de beweegingen van ons hart, wanneer haat noch angst ons dryft, ons tot vermaak strekken. Hieraan hegt hy eene beschouwing van de aandoeningen der schoonheid des Lichaams, des Verstands en der Ziele; mitsgaders van het aangenaame dat 'er ligt in zulke hoedanigheden, die ons van onze volkomenheid verzekeren; en wyders slaat hy gade de modificatien der herssenen, die de aangenaame aandoeningen voorasgaan of verzellen. Dit doet hem verder overweegen den invloed en de betrekking, die de wetten der aandoeningen op onze aanweezigheid hebben, en vervolgens onderzoeken, wat de reden zy, dat, daar de Wetten der aandoeningen voor alle menschen dezelfde zyn, 'er zulk een groot onderscheid van verkiezingen en smaaken gevonden wordt? Uit dit alles leidt hy af, hoe kragtig wy hier door overtuigd worden, dat de wetten der aandoeningen het werk zyn van een wys, magtig en weldaadig. Weezen. Dit vertoont zig nog duidelyker, in zyne volgende overdenkingen, daar hy ons de geneugten ontvouwt, welke aan de betragting onzer pligten, jegens God, ons zelven, en den Naasten, verknogt zyn; toonende tevens, by manier van zamentrek-

[p. 81]

king van dit alles, de grootheid van 't geluk, 't welk de Deugd vergezelt. Zulks geeft hem ten laatsten aanleiding, om te doen zien, in welken levensstand men allergelukkigst is, en hoe de Zedelyke Wysbegeerte den Mensch, door een duidelyk onderwys, waarvoor ieder welgeschikt hart vatbaar is, ten wezenlyken gelukstande opvoert. - Eene aandachtige overdenking, van 't geen de Heer de Pouilly in dit alles leert, is uit eigen aart geschikt, om den Leezer aan te moedigen tot een naarstig gebruik van alle zyne vermogens, waarmede de Schepper hem zo weldaadig begiftigd heeft, om hem, zelfs hier in den tyd, een genoeglyk leeven te doen genieten, en bekwaam te maaken, voor een volkomen gelukkig leeven, in de eindelooze eeuwigheid; des wy de oplettende leezing van dit stukje een ieder aanpryzen. Intusschen neeme men, als ter voorproeve, zyne volgende oplossing van een verschynzel, in 't stuk der aandoeningen, 't welk veelen in den eersten opslag natuurlyk vreemd moet voorkomen: dat, naamlyk, daar de Wetten der Aandoeningen voor alle menschen dezelfde zyn, 'er egter zulk een groot onderscheid van verkiezingen en smaaken gevonden wordt.

‘Men komt, zegt de Heer de Pouilly, hierdoor dikwils in verzoeking, om te denken, dat die Wetten voor de Laplanders en Africaanen niet dezelfde zyn kunnen; noch voor hen, die door een zeeengte of een keten van bergen gescheiden worden. Wat zeg ik? voor Leden van het zelfde Huisgezin; voor Menschen, met elkander gebooren en opgevoed, zyn de bronnen van vermaak zo onderscheiden, dat juist dat geen, 't welk die verkiest, geen geringe straffe voor den anderen zoude uitmaaken.

Het groot onderscheid der Organen is wel de voornaame oorzaak van dit vreemde verschynzel. Daarom ziet ook een fyn, keurig ooggestel, veelliever het paarsch dan het hoogroode; en newton bewees, dat deeze kleur gehecht is aan de flaauwste lichtstraalen: maar het hoogroode behaagt veel meer aan een sterker, meer geslooten, vaster oogstelzel.

Geluiden, die een kiesch volk ruw voorkoomen, zyn zo niet voor minbeschaafde lieden. Petrarcha spreekt van iemand, voor wien 't geschreeuw der Kikvorschen aangenaamer was, dan het gezang der Nachtegaalen. De gehoorvezelen van deezen man zullen waarschynelyk te vast in een gewerkt zyn geweest, om door zulke krytende geluiden vermoeid te kunnen worden.

De Natuur heeft mogelyk nog meer onderscheid gemaakt in de vorming der harssens, dan in de werktuigen der gewaarwording. Welk een verschil tusschen de opvliegende vuurigheid van een Indiaansch, en het yskoude van een Samojeedsch hoofd! op zulke Menschen kunnen dezelfde voorwerpen niet dezelfde indrukken voortbrengen. Hierom moet de Declama-

[p. 82]

tie, indien zy de bewooners van het Zuiden zal voldoen, voor hun veel meer vuurs hebben, dan voor ons, Noordsche volken, vermids zy evenredig zyn moet aan veel levendiger gewaarwording.

De engheid en uitgebreidheid der kundigheden brengen tot het grillige der smaaken, insgelyks, zeer veel toe

Sommigen zyn alleen getroffen door het aangenaame, 't welk wezenlyk in een voorwerp berust; anderen geeven zich over aan de indrukken die het afweezig zyn van eenige schoonheden in hun veroorzaakt.

De Egyptenaars zagen in hunne bouwkunde niets met zo veel verwondering als het groote. De Gotthen eischten verscheidenheid. Groote Architecten hebben noch het groote noch het veelvuldige verwaarloosd, maar beiden weeten te verbinden met elkander, en met een edele evenredigheid.

Zo is het ook in de Toonkunde; hier vordert men stoute geleerde compositien, daar wil men alleen juiste navolgingen der Natuur. Groote Muziekkunstenaars hebben aan beide deeze eischen voldaan. Zy weeten de weerbarstige Dissonanten tot eene schoone welluidendheid te dwingen. Hun groot oogmerk is, echter, aandoeningen op te wekken; overtuigd, dat zy het volmaakte der kunst niet bereikt hebben, indien zy het hart niet overweldigen, terwyl zy de zinnen streelen.

Gelukkig het Volk, daar men Menschen ziet optreeden, bekwaam om alle deeze onderscheiden schoonheden te bevatten, en in een waare proportie te verzamelen. Het is waarlyk of een karige hand, geduurende den loop van geheele eeuwen, slegts nu en dan eens eene genie schenkt. Hunne werken, die de vruchten zyn van eenen kieschen smaak, geeven op hun beurt eenen goeden smaak aan een geheel Volk. Aan die werken worden alle andere beproefd. Dan gebeurt het, dat een werk, 't welk ons weleer behaagd heeft, ophoudt ons in verwondering te brengen. Want het betere is de groote vyand van het goede. - Geef laauw water aan twee menschen, laat de eene koud en de andere warm zyn; dan zal dat zelfde water koud zyn voor den eenen, en heet voor den anderen; en evenwel zyn de wetten der gewaarwording voor beide dezelfde; maar de maat, die zy stellen, is zo onderscheiden, dat de uitkomst dus en niet anders zyn moet.

De schoone Kunsten waren in Europa in de dertiende eeuw, geheel vernietigd. Toen besloot de Floryntynsche Raad, om, met veele onkosten, voornaame Grieksche Schilders te laaten overkomen. Toen ook waren hunne Werken Meesterstukken. Cimantuë werd hun Discipel, en verzamelde alle de gebrekkige overblyfzels, die 'er van de Werken van parrhasius en appelles te vinden waren. Welhaast overtrof hy zyne Meesters; ja overscheen hun ten eenemaale. Wy zien uit de

[p. 83]

Geschriften van dante, hoe men toen ter tyd waande, dat hy het toppunt der Schilderkunst bereikt had. Maar giotto toonde wel rasch, hoe veel verder men het in de kunst boven zynen Meester brengen konde; zyne Werken wierden ook voor volmaakt gehouden. Michel angelo en rafaël hebben cimantuë en giötto oneindig overtroffen. Hebben wy evenwel aan deeze twee Meesters deeze groote Schilders niet te danken?

Laaten wy de Chineesche en Indiaansche Schilders niet verachten: moogelyk stonden wy nu nog verstomd voor tafereelen, niet zo goed als de hunne, indien een gelukkig saamenloop van zaaken niet te gelyktydig de Florentynsche Regenten hadde daargesteld, die in staat waren tot het vormen van zulk een grootsch ontwerp; en Kunstenaars, bekwaam om voordeel te doen met de hulp, die men hun beloofde.

Eene lompe vertooning, van de eene of andere in den Bybel verhaalde daad, bekoorde onze Voorouders, die toen niets beter kenden. En toen zeker stond het den Chineesen vry, hen, om hunnen laagen smaak, uit te lachen; en zy zouden op hun beurt verdiend hebben uitgejouwt te worden, door de verwonderaars van lopez de vega en shakespear. Maar, terwyl de Chinees, Spanjaart en de Engelschman zich verwondert over grootsche Tooneelgevoelens, wel verbonden bedryven, sterk uitgedrukte driften, zo zullen zy, die met de Werken van sophocles, corneille en racine bekent zyn, naauwlyks ooit, dan met Weerzin, zulke gebrekkige Tooneelstukken zien, waarin de schoonste byzondere gedeeltens, door de grootste onregelmatigheid, bedorven zyn.

Het hart is, zonder de verlichting des verstands, ook wel in staat, om den smaak te doen verschillen. De Nyd, die treurige Minnares der dooden, haat de levendigen, en vernedert de Kunstenaars voor het oog van beiden. Of is men al de medestreever zyner Land- en Tydgenooten niet; dan vindt men behaagen in hun op het toppunt der volmaaktheid te plaatzen, terwyl men zich vleit eenige diet lauwrieren, die men uitdeelt, voor zich zelf te behouden.

De eerzucht beslist ook dikwils over het lot der Kunstenaars. De Romeinen achten geene Kunsten, dan die hen leerden hun Vaderland te overweldigen, of nabuurige Provincien te vermeesteren; zy vonden iets beuzelagtigs, iets laags in de Standbeelden en Schilderyen, waar voor een Griek in verrukking weg viel! Zo groot is de magt der driften die onze ziel vervullen; zy verleelyken alles, wat niet met haar voorwerp instemt.

Het gebeurt ook wel, dat Godsdienstige beginzels invloed hebben op den smaak. De volmaaktste Standbeelden zyn voor de waare Muselmannen niets dan afgryslyke Afgoden.’