Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

[p. 549]

Natuurlyke historie der Water-hoenderen.

(Volgens den Heer de buffon.)

Het Water-Hoen wordt in 't Latyn Gallinula chloropos, in 't Fransch Poule d'eau, in 't Engelsh Water-Hen of More Hen, in 't Hoogduitsch Rotolatscher, in 't Poolsch Kokoska, geheeten.

De Natuur gaat by zagte schreden over, van de gedaante der Rallen tot die van het Water-Hoen, die even 't zelfde aan de zyden een plat gedrukt Lyf, en een Bek van gelyke gedaante heeft; doch meer gekromd, en meer gelykende naar den Bek der Hoenderen. Het Water-Hoen heeft mede den Voorkop vederloos, en met een dik vlies bedekt: 't geen men ook eenigzins by zommige Rallen bespeurt. Deeze, Vogel vliegt desgelyks met nederhangende Pooten; eindelyk heeft hy, gelyk de Rallen, lange Vingers; doch, in derzelver geheele langte, voorzien van een vliezigen rand: iets, waar uit blykt, dat hy de overgang uitmaakt, van Vogelen met gekloofde voeten, wier Vingeren bloot en van elkander gescheiden zyn, en die met gevliesde voeten, welker Vingeren met een vlies van den een tot den ander vereenigd zyn. In de meeste Rivier-Vogelen, hebben wy reeds iets van deezen overgang opgemerkt, die wat van dit vlies tusschen de drie Vingeren, of alleen tusschen da buitenste en middelste, hebben.

De leevenswyze der Water Hoenderen stemt met hun maakzel overeen. Zy gaan dikwyler dan de Rallen te water, zonder egter veel te zwemmen, of het moet zyn, om een tegen overgestelden oever dwars over te bereiken. Geduurende het grootste gedeelte van den dag, houden zy zich in 't riet, of onder de wortels, der aan 't water groeijende boomen, verschoolen; alleen 's avonds, ziet men ze aan den waterkant: min worden zy by moerige gronden en moerassen, dan by rivieren en poelen, gevonden. - Het Nest der Water-Hoenderen, aan den kant des waters vervaardigd, bestaat uit een groote hoop riet en biezen, door elkander gevlogten: de Moeder verlaat het alle avonden, en dekt eerst de eijeren niet brokken van biezen en ander kruid. Zo ras de Jongen uit den dop zyn, loopen zy even als de Rallen, en volgen zelfs de Moeder, die ze in 't water brengt; om dit natuurlyk zwemvermo-

[p. 550]

gen, hebben zeker het Mannetje en Wyfje de voorzorge, dat zy het nest by het water toestellen. Voor het everige bedekt en begeleidt de Moeder haar klein Gezin, met zo veel omzigtigheid, dat het zeer bezwaarlyk valt, 't zelve haar te ontneemen. De Heer hebert schryft my, ze nooit gezien te hebben, schoon hy veel in allerlei jaargetyden gejangd heeft, op de plaatzen, waar de Water-Hoenders zich onthielden. Deeze stipt bewaarende voorzorg hebben zy slegts kleinen tyd noodig: want welhaast zyn de Jongen in staat om voor zich zelven te zorgen; en laaten der Moeder tyd, om een tweede Geslacht voort te brengen; ja men verzekert, dat zy niet zelden driemaal in 't jaar broeden.

In October verlaaten de Water-Hoenders de koude en bergagtige streeken, en brengen den geheelen Winter over, in onze gemaatigde Landschappen, waar men ze vindt, by de Waterbronnen, die nooit bevriezen. Gevolglyk is het Water-Hoen, eigenlyk gesprooken, geen Trekvogel: dewyl men dezelven, een geheel jaar, in onderscheide streeken vindt, en alle zyne reizen zich schynen te bepaalen, van 't Gebergte na de Vlakte, en van de Vlakte na 't Gebergte.

Schoon deeze Vogel niet tot verre reistochten gezind, en overal niet zeer talryk is, schynt dezelve door de Natuur geplaatst in de meest bekende Gewesten, zelss tot in de verstafgelegenste toe. De Landontdekker cook, vondt ze op het Eiland Norfolk en in Nieuw Zeeland; adanson, op een Eiland van Senegal; gmelin, op de vlakte van Magasea in Siberie, niet verre van Jenisca, waar hy zegt dat ze veelvuldig zyn. Zy zyn niet min in de Antilles, op Guadeloupe, Jamaica en het Vogel-Eiland, schoon 'er, op het laatstgenoemde, geen zoet water gevonden wordt; men ziet ze ook veel in Canada. - Wat Europa betreft, het Water-Hoen is in Engeland, Schotland, Pruissen, Zwitzerland, Duitschland, en in de meeste Landschappen van Frankryk.

't Is waar, wy durven ons niet verzekerd houden, dat alle Vogels als Water-Hoenders, door de Reizigers aangeweezen, van dezelfde zoort zyn, als de onze. Dr. de page du pratz zegt uitdrukkelyk, dat het Water-Hoen te Louisiane 't zelfde is, als het Fransche; het blykt ook dat het Water-Hoen, door Vader feuille, op 't Eiland St. Thomas, beschreeven, 'er niet van verschilt. - Anders onderscheiden wy drie zoorten, of Verschei-

[p. 551]

den, van welken men verzekert, dat zy niet met elkander paaren, schoon zy in dezelfde wateren zich onthouden: zonder eenige andere zoorten te tellen, door de Naamlystmaakers gebragt tot het geslacht van de Poule Sultane; en ons voorkomen veel nader aan dat der Water-Hoenderen te behooren, en nog eenigen waar van wy geene genoegzaame aanwyzing, of zeer onvolkomene kundigheden, hebben.

De drie Geslachten of zoorten, in Frankryk bekend, kan men onderscheiden door de grootte: de Middelbaare is de gemeenste; de Groote en Kleine, welke laatste ter onderscheiding het Water Hoentje genaamd wordt, zyn wat zeldzaamer.

Het Middelbaar Water-Hoen is van grootte als een Hoen van zes maanden; de langte van den Bek tot den Staart is één voet; en van den Bek tot de Nagelen, tusschen de veertien en vyftien duimen: zyn Bek is geel, aan 't uiteinde, en rood aan 't grondstuk; het vliesagtig plekje, voor aan den Kop, is van de laatstgemelde kleur, als mede het benedenste van den Poot, onder de Knie: de voeten zyn groenagtig; de geheele Pluimadie is donker yzer-graauw, onder het Lyf wit gewolkt, en graauw-bruin, groenagtig boven op; een witte streep omboordt de Vleugels: de Staart, zich ophessende, vertoont het wit der Zydveeren der benedenste Dekveeren; voorts is de geheele Pluimadie dik, digt en met dons bezet. - By het Wyfje, eenigzins kleinder dan het Mannetje, zyn de kleuren helderder, de witte golsjes aan den Buik veel zigtbaarder, en de hals witter: het plekje, aan den Voorkop, is by de jongen bedekt met een dons, veeleer na hair dan na veeren gelykende. Een Jong Water-Hoen, door ons geöpend, hadt in de Maag de overblyfzels van kleine Vischjes en Waterplanten, gemengd met Steengruis: deeze maag was zeer dik, en sterk van Spieren, even als die der Land Hoenderen.

Uit den naam van Water-Hoentje, aan de kleinste zoort gegeeven, hebbe men zich niet te verbeelden, dat deeze Vogel zeer veel kleinder is dan de voorgaande. Tusschen deeze beide is het verschil niet groot; doch men heeft waargenomen, dat, op dezelfde plaatzen, de beide zootten zich steeds onvermengd van elkander houden: de kleuren der Pluimadie zyn bykans dezelfde; belon nam alleen waar, dot het Water-Hoentje een blaauwe glocd op de Borst hadt, en een wit Ooglid; hy voegt 'er nevens, dat het vleesch zeer malsch is, dat de beenderen zeer dun en

[p. 552]

broos zyn. Wy hebben een deezer Water-Hoentjes gehad, het leefde slegts van den twee en twintigsten November tot den tienden December; in de daad, zonder eenig voedzel dan water. Wy hielden het opgeslooten in een klein afschutzel, 't geen alleen licht ontving door twee ruiten in den ingang geplaatst: alle morgens, met het aanbreeken van den dag, vloog het herhaalde keeren tegen de glazen: 't overige van dien tyd verbergde het zich, zo veel mogelyk den Kop benedenwaards houdende: wanneer men het in de hand nam, sloeg het met den Bek; maar zonder eenige kragt. In deeze harde gevangenis, hoorden wy 't zelve geen geluid altoos slaan. Doorgaans zyn die zoort van Vogelen zeer stilzwygend; men beeft zelfs beweerd dat zy stom zyn; doch, in vryheid, laaten zy een zagt herhaald geluid, bri, bri, bri hooren.

Het Groote Water Hoen moet zeer veelvuldig zyn in Italie, omstreeks Bologne: naardemaal de Vogelaars van die Landstreeke 'er den gemeenen naam van Porzanen aan gegeeven hebben: het is in alle afmeetingen veel grooter dan ons gewoon Water-Hoen. De langte, van den Bek tot den Staart, is bykans één en een halven voet. Het novenste van den Bek is geelagtig, de punt zwart; de Hals en Kop hebben dezelfde zwarte kleur, de mantel is donker kastanje bruin: het overige der Pluimadie is gelyk aan die der gemeene Water-Hoenderen, met welken men ons verzekert, dat zy zomtyds in onze wateren voorkomen; de kleuren van het Wyfje zyn veel ligter, dan die van het Mannetje.