Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

Zedelyke bedenkingen.

Hy, die op zyn tyd durst spreken, en onbewimpeld zyn gevoelen zeggen, is een braaf Man, op welken men zich kan verlaten, Dan Hy, die een Jabroer is, kan nooit vertrouwd worden; want heden keurt hy goed, het geen hy gisteren afkeurde; en morgen spreekt hy tegen, 't geen hy heden bevestigt.

Het is de groote pligt van allen die regeeren, in hoogheid, of eenig bewind gesteld zyn, de eendragt onder de Burger-Maatschappy voor te staan en te bewaren; alles te vermyden, wat tot oneenigheden aanleiding kan geven. Alle Maatschappyen toch, in welken muitery en tweespalt heerscht, neigen naar heure ondergang, naar heur onvermydelyk bederf.

Den meesten tyd, ten minsten veeltyds, ziet men, dat 'er in de Wereld, eene zeer beklaaglyke verkeerdheid heerscht. - Men ziet al veel, dat de kwade zaak zegeviert over de goede; dat onwaardigen beloond, en zy, die het verdienen, veragt worden. - Wagt niet altyd als gy iemand wel doet, dat hy het zal erkennen, dit gebeurt maar zelden. Hoe meer

[p. 126]

men de menschen aan zich verpligt, des te minder zullen zy hunne erkentenis veelal doen blyken. - Dan dit verkeerde zal eens ophouden; maar nochtans niet eer voor dat 'er een algemeen herstel van zaken komt: en is die wel in dit leven te wagten?

Niets is heilzamer voor eene Maatschappy, dan dat 'er in gebreken, waar by het Algemeen groot belang heeft, en zeer by lyd, op alle mogelyke wyzen voorzien worde. Zulk een gebrek, dat maar een enkel perzoon raakt, of dat iemand in het byzonder door eigen toedoen benadeelt, is ongelyk minder verderslyk voor een Gemeenebest, dan dat eenige perzoonen eene menigte Leden der Maatschappye aanbrengen - als, by voorbeeld, baatzugtige Regtsgeleerden, inhalige onregtvaardige Rentmeesters, en zulke, die de verwarde zaken van anderen weder in goede orde brengen moeten, - het is zeker, dat een Gemeenebest te gronde gaat, waar eene menigte van dusdanige Roofdieren gevonden word. Dierhalven is het de pligt van de Overheden tegen zulke Ondeugden zorgvuldig te waken, op dat ze niet insluipen in plaatzen, waar ze niet gevonden werden; en, daar ze plaats hebben, niet vermenigvuldigen; want nimmer kan men genoeg op zyne hoede zyn, of te vlytig waken tegens zulke Pesten in de Burgery.

Het schynt voor het gemeen wel zo, als of de rust, het vergenoegen en waar geluk, in pragtige Paleizen alleen hun verblyf en vaste woning hadden. - Dan de schyn bedriegt door zyne grootsche uitwendige vertoning het gemeen veelal. In eene nederige Woning, in eene lage en geringe Hut, word vaak duizendmalen meer genoegen en waar gelukgevonden, dan aan Vorstelyke Hoven, dan aan de Woningen der Edelen, dan aan de Paleizen der Princen en Koningen.

Des menschen leven is eene lontere gewoonte; het zet eene zekere plooi, en deze, eens gezet zynde, word het velen menschen een last om daar van af te stappen; zelfs worden de moeijelykheden dragelyk, en velen verlaten met ongenoegen zommige moeijelykheden des levens.

In eene gestadige vrees en bekommering te moeten leven; geduurig voor gedugte onheilen te moeten beven, is zeker een allerongelukkigste stand. - Dan, wanneer men die onheilen begint toe te schryven aan eene kwade bestiering van zaken; dan slaat veelligt de vrees over in eene woede; en wee hem dan aan wien de bestiering van zaken is toevertrouwd!

Wy menschen bewegen ons allen binnen een zekeren kring, en dien te verlaten valt ons ongemaklyk. Men verkiest al veel liever den last daar van te lyden, dan zich in een anderen te begeven; schoon dezelve ongelyk meer gemak verleene.

Indien 'er in een Staat of Gemeenebest perzoonen gevonden worden, die, hunne eigen belangens alleen beögende, die van

[p. 127]

den Staat voorby zien, of daar aan opofferen; deze zyn zeer gevarelyke Leden voor den Staat, en dreigen denzelven met den ondergang, of ten minsten met een zeer gedugten slag. - Dan, wanneer zy opentlyk beschuldigd, en overtuigd worden van dusdanige misdryven, en nochtans in het Gemeenebest geduld worden, is het een bewys van eene groote zwakheid dier Regeeringsvorm, en de Inwooners van zulk een Land kunnen staat maken, dat zy zeer naby zyn aan hunnen ondergang.

Indien de vermaken, die men geniet, niet eenige voordeelen van nieuwigheid hebben, dan beginnen ze den mensch wel dra te walgen, en geeven hem gene aangename aandoeningen meer. De aanwezigheid verveelt dra; en men wenscht liever dat ze door eenige onaangename omstandigheden werden afgebroken, dan ze te genieten zonder aandoening.

Men vindt oneindig vele menschen, welke goede hoedanigheden en bekwaamheden bezitten; dog die gene gelegenheid krygen, dat ze ontwikkeld worden; maar nog oneindig meer, die, en bekwaamheden en gelegenheden, beide verwaarloozen.

Het is onmogelyk om van alles reden te kunnen geven; daar zyn gevallen, in welken men de reden, waarom ze aldus gebeuren, onmogelyk kan ontdekken. Zomtyds vallen de zaken glad tegen onze gedagten uit, om dat 'er verborgen oorzaken in werken, die ons onbekend zyn; nochtans vind men menschen genoeg, die in de onkunde veler geheimen niet kunnen berusten, en het hoe willen weten, waar het by toekomt, dat iets dus, of zo uitvalle.

Als wy altoos wel redeneerden, en het geleide van de Rede volgden, zouden wy meêr genoegen smaken en minder verdriet hebben; wy zouden begrypen dat ieder mensch te gering een stip is in het heelal, om 'er gestadig de orde voor te breken.

'Er is zeer veel overeenkomst tusschen een Wandelaar en een Schryver. De eerste, uitgaande, stelt zich een zeker doeleinde voor, het welk hy meent te bereiken: dan, op zynen weg, doen zich onbedenkelyk vele bypaden op; waar van de een minder, de ander meer, zich vermakelyk vertonen; en het gebeurt niet zelden, dat hy door den eenen of anderen word afgeleid, van zyn eerste doeleinde in 't oog te houden. Schoon daar in missende, is hy nochtans over zyne wandeling voldaan. - Een Schryver ontwerpt een plan, bepaalt zich, om een zeker onderwerp te behandelen: maar naulyks zet hy de pen op het papier, of hy word door een groot aantal van voorkomende denkbeelden ongevoelig afgeleid, alle komen zy hem min of meer bevallig voor; hy volgt deze of gene leiding, en bereikt dikwils een geheel ander uiteinde, dan hy zich had voorgesteld Zynen arbeid, voltrokken hebbende, heeft hy zich vermaakt; doch hy ziet dikwils, dat hy wel wist, waar hy zou beginnen: maar waar te eindigen was voor hem verborgen.